Pfuna Vana Va Wena Leswaku Va Kula Kahle

LOKO swi ta emhakeni ya ku kurisa vana, vatswari vo tala va famba va lava tinhlamulo leti, entiyisweni va nga na tona emakaya ya vona. Mindyangu ya ntsandza-vahlayi yi na yona Bibele, kambe yi lo titshamela ntsena ematshan’weni yo yi tirhisa ku kurisa vana.

I ntiyiso, vo tala namuntlha va kanakana ku tirhisiwa ka Bibele tanihi nkongomiso evuton’wini bya ndyangu. Va yi teka yi hundzeriwe hi nkarhi, yi ri ya khale, kumbe yi ri leyi tiyisaka voko swinene. Kambe nkambisiso lowunene wu ta paluxa leswaku Bibele i buku leyi pfunaka emindyangwini. A hi voneni leswaku hi ndlela yihi.

Ndhawu Leyinene

Bibele yi byela tatana leswaku a languta vana vakwe tanihi “mitlhwari le’yintŝha, loko v̌a renḍela tafula ra [ye]na.” (Pisalema 128:3, 4) Swimidyana leswa ha tsakamaka a swi nge kuli swi va mirhi leyi tswalaka mihandzu loko swi nga hlakuleriwi hi vukheta, loko swi nga kumi swakudya ni misava leyinene kun’we ni ndzhongo. Hilaha ku fanaka, ku kurisa n’wana hi ndlela leyi humelelaka swi lava ku tikarhata ni ku khathalela. Vana va lava ndhawu leyinene leswaku va ta kula kahle.

Swakudya swo sungula endhawini yoleyo i rirhandzu—exikarhi ka vatekani ni le xikarhi ka vatswari ni vana. (Vaefesa 5:33; Tito 2:4) Swirho swo tala swa ndyangu swa rhandzana kambe a swi xi voni xilaveko xo kombisa rirhandzu ro tano. Kambe, anakanya hi mhaka leyi: Xana u nga tiyisekisa leswaku u burisane ni munghana wa wena loko u n’wi tsalele mapapila lawa u nga kalangiki u tsala adirese, u vekela xitempe eka wona, kumbe ku ma rhumela? Hilaha ku fanaka, Bibele yi kombisa leswaku rirhandzu ra xiviri a hi ntlhaveko lowu kufumetaka mbilu ntsena; ri tikombisa hi marito ni swiendlo. (Ringanisa Yohane 14:15 na 1 Yohane 5:3.) Xikwembu xi veke xikombiso, rirhandzu ra xona eka N’wana wa xona xi ri kombise hi marito: “Loyi i N’wananga la rhandzekaka, loyi ndzi n’wi tsakelaka.”—Matewu 3:17.

Ku Bumabumela

Xana vatswari va nga ri kombisa njhani rirhandzu ro tano eka vana va vona? Xo sungula, languta timfanelo letinene. Swa olova ku vona swihoxo swa vana. Vuhlangi bya vona, ku pfumala ka vona ntokoto ni vutianakanyi, u ta swi vona hi tindlela to tala, masiku hinkwawo. (Swivuriso 22:15) Kambe va ta endla swilo swo tala leswinene siku rin’wana ni rin’wana. Xana u ta langutisa swilo swihi? Xikwembu a xi tshameli ku languta swihoxo swa hina kambe xi tsundzuka swilo leswinene leswi hi swi endlaka. (Pisalema 130:3; Vaheveru 6:10) Hi fanele hi khoma vana va hina hi ndlela leyi fanaka.

Jaha rin’wana ri ri: “Evuton’wini bya mina hinkwabyo ekaya, a ndzi tsundzuki ndzi tshame ndzi bumabumeriwa ni kan’we—hambi ku ri eka leswi ndzi swi endleke ekaya kumbe exikolweni.” Vatswari, mi nga xi honisi xilaveko lexi eka vana va n’wina! Vana hinkwavo va fanele va bumabumeriwa nkarhi na nkarhi eka swilo leswinene leswi va swi endlaka. Leswi swi ta endla leswaku va nga kuli va “hel[e] timbilu,” hikwalaho ko kholwa leswaku a va nge pfuki va endle swilo hi ndlela leyinene.—Vakolosa 3:21.

Mbulavurisano

Ndlela yin’wana leyinene yo kombisa rirhandzu eka vana va wena i ku landzela ndzayo ya Yakobo 1:19 leyi nge: “Hatlis[a] ku twa, [u] hlwela ku vulavula, [u] hlwela ku kariha.” Xana u endla leswaku vana va wena va tiphofula ivi u yingisela hakunene eka leswi va lavaka ku swi vula? Loko vana va wena va swi tiva leswaku u ta va tshinya va nga si heta ni ku vulavula kumbe leswaku u ta hlundzuka loko wo tiva ndlela leyi va titwaka ha yona, va ta va vamafanato. Kambe loko va swi tiva leswaku u ta va yingisela hakunene, va ta swi kota ku ku phofulela swa le timbilwini ta vona.—Ringanisa Swivuriso 20:5.

Kutani, ku vuriwa yini hiloko va phofula mintlhaveko leyi u swi tivaka leswaku yi hoxile? Xana lowu i nkarhi wa ku n’wi hlamula u hlundzukile, wo tshinya, kumbe ku n’wi xupula? Entiyisweni, mihupana yin’wana ya vuhlangi yi nga endla swi nonon’hwa ku “hlwela ku vulavula, [ku] hlwela ku kariha.” Kambe tlhela u xiyisisa xikombiso xa Xikwembu hi vana va xona. Xana xi endla leswaku xi chaviwa, lerova vana va xona va chava ku xi byela ndlela leyi va titwaka ha yona? E-e! Pisalema 62:8 yi ri: “Ṅwina v̌anhu, ṭhembani Šikwembu hi masiku hikwawo, halatani timbilu ta ṅwina e mahlweni ka šona; Šikwembu i v̌utšhav̌elo bya hina.”

Kutani loko Abrahama a karhatekile hi xiboho xa Xikwembu xo lovisa miti ya Sodoma na Gomora, a nga kanakananga ku byela Tata wakwe wa le tilweni a ku: “A ŝi v̌e kule na wena e ku lov̌isa l’a lulameke ŝiṅwe ni l’a hombolokeke . . . Loyi a av̌anyisaka misav̌a hikwayo, a nga ka a nga av̌anyisi hi ku lulama šana?” Yehovha a nga n’wi tshinyanga Abrahama; U n’wi yingiserile ni ku herisa ku karhateka ka yena. (Genesa 18:20-33) Xikwembu xi lehisa mbilu ni ku va ni vunene hi ndlela leyi xiyekaka, hambiloko vana va xona va nga xi phofulela mintlhaveko leyi nga fanelangiki ni leyi nga twaliki nikatsongo.—Yonasi 3:10–4:11.

Hilaha ku fanaka, vatswari va fanele va endla leswaku vana va titwa va sirhelelekile ku phofula mintlhaveko ya vona, ku nga khathariseki leswaku yi khunguvanyisa ku fikela kwihi. Hikwalaho loko n’wana wa wena a tiphofula hi ku kariha, yingisela. Ematshan’weni yo n’wi holovela, amukela mintlhaveko ya n’wana ni ku kumisisa swivangelo swa kona. Hi xikombiso, u nga ha ku: ‘U vonaka u hlundzukele swimani-mani. Xana u nga ndzi byela leswi humeleleke?’

Ku Lawula Vukari

Kavula, ku hava mutswari la nga leha mbilu ku fana na Yehovha. Naswona entiyisweni vana va nga ringa ku lehisa mbilu ka vatswari va vona ku fikela laha swi nga ha tiyiselekiki. Loko u titwa u hlundzukela vana va wena nkarhi wun’wana, u nga anakanyi leswaku leswi swi ku endla mutswari wo biha. Minkarhi yin’wana, swi ta va swi fanerile leswaku u titwa u hlundzukile. Xikwembu hi xoxe hilaha ku faneleke xa va hlundzukela vana va xona, hambi ku ri lava xi va rhandzaka swinene. (Eksoda 4:14; Deteronoma 34:10) Kambe, Rito ra xona, ri hi dyondzisa ku lawula ku kariha ka hina.—Vaefesa 4:26.

Hi ndlela yihi? Minkarhi yin’wana swa pfuna ku wisa nkarhinyana, leswaku ku hlundzuka ka hina ku ta hola. (Swivuriso 17:14) Naswona tsundzuka, Loyi i n’wana! U nga languteli leswaku a endla swilo ku fana ni munhu lonkulu kumbe ku va ni mianakanyo leyi wupfeke. (1 Vakorinto 13:11) Ku twisisa xivangelo xo va n’wana wa wena a endla swilo hi ndlela yo karhi swi nga ha hunguta ku hlundzuka ka wena. (Swivuriso 19:11) U nga tshuki u rivala ku hambana lokukulu loku nga kona exikarhi ka ku endla swo biha ni ku va munhu wo homboloka. Ku byela n’wana leswaku u bihile swi nga ha endla leswaku n’wana a tivutisa, ‘Ndza ha ringetela yini ku va lonene?’ Kambe ku lulamisa n’wana hi rirhandzu swi ta pfuna n’wana leswaku a antswisa enkarhini lowu taka.

Ku Hlayisa Ku Rhula Ni Xichavo

Ku dyondzisa vana mfanelo ya ku rhula ni xichavo hi yin’wana ya mintlhontlho leyikulu leyi vatswari va langutaneke na yona. Emisaveni ya namuntlha leyi tilawulaka, vo tala va fika laha va tivutisaka loko swi fanerile ku endlela vana va vona swipimelo. Bibele ya hlamula: “Nhonga ni ku tshinyiwa ŝi nyika munhu e v̌utlhari; kambe wanḍisanyana l’a tifumaka, o khomisa mana wa yena e tingana.” (Swivuriso 29:15) Van’wana a va lavi no twa nchumu hi rito leri nge “nhonga,” hi ku ehleketa leswaku ri kombisa muxaka wo karhi wo khoma n’wana hi ndlela yo biha. Kambe a ri vuli swona. Rito ra Xiheveru leri nge “nhonga” ri vula nxongotelo, lowu murisi a wu tirhisaka ku kongomisa—ku nga ri ku himetela—tinyimpfu ta yena.a Hikwalaho, nhonga yi vula ku tshinya.

EBibeleni, ku laya swi vula ku dyondzisa. Hi swona leswi buku ya Swivuriso yi vulaka swona minkarhi ya mune loko yi ku, ‘yingisa ndzayo.’ (Swivuriso 1:8; 4:1; 8:33; 19:27) Vana va fanele va swi tiva leswaku ku endla leswi lulameke swa vuyerisa ni leswaku ku endla leswo biha swi tisa vuyelo byo biha. Ku xupula ku nga ha pfuna leswaku a vona ku hoxa ka yena, tanihi laha hakelo leyinene—yo tanihi ku bumabumela—yi nga khutaza ku va ni mahanyelo lamanene. (Ringanisa Deteronoma 11:26-28.) Vatswari va endla kahle loko va tekelela xikombiso xa Xikwembu loko swi ta emhakeni yo xupula, hikuva xi byele vanhu va xona leswaku xi ta va “holov̌ela hi mpimo.” (Yeremiya 46:28, xiitaliki i xerhu.) Vana van’wana vo lava ku holoveriwanyana leswaku va ta va vanhu lava yingisaka. Van’wana va lava leswaku ku tiyisiwanyana voko. Kambe ku “holov̌ela hi mpimo” a ku fanelanga ku endla leswaku n’wana a vaviseka emintlhavekweni kumbe emirini.

Ndzayo leyi ringaniseriweke yi katsa ku dyondzisa vana mindzilikana ni swipimelo. Swo tala swa leswi swi hlamuseriwa kahle eRitweni ra Xikwembu. Bibele yi dyondzisa ku xixima nhundzu ya munhu un’wana. (Deteronoma 19:14) Yi vulavula hi mindzilikana ya xiviri, yi kombisa leswaku swi hoxile ku rhandza madzolonga kumbe ku vavisa van’wana hi vomu. (Pisalema 11:5; Matewu 7:12) Yi veka mindzilikana etimhakeni ta rimbewu, yi sola vuxaka bya rimbewu exikarhi ka maxaka ya le kusuhi. (Levhitika 18:6-18) Yi tlhela yi hlamusela hi mindzilikana ya munhu hi xiyexe ni ya mintlhaveko, yi hi sivela ku duvulela van’wana kumbe ku tirhisa tindlela tin’wana to hlasela hi marito. (Matewu 5:22) Ku dyondzisa vana swipimelo ni mindzilikana leyi—hi rito ni hi xikombiso—i swa nkoka eku vumbeni ka moya lowunene endyangwini.

Xilotlelo xin’wana xo hlayisa ku rhula ni xichavo endyangwini i ku twisisa swiphemu leswi nga kona endyangwini. Emindyangwini yo tala namuntlha, swiphemu sweswo swa soholotiwa ni ku pfilunganyiwa. Emindyangwini yin’wana, mutswari u phofulela n’wana swiphiqo leswi nga n’wi ringanangiki, swiphiqo leswi n’wana a nga ta ka a nga swi koti ku swi tlhantlha. Eka yin’wana, vana va pfumeleriwa ku va valerisi, va endlela ndyangu hinkwawo swiboho. Swilo swo tano swi hoxile naswona swi ni khombo. Vatswari va ni vutihlamuleri byo wundla vana va vona lava ha riki vatsongo—emirini, emintlhavekweni kumbe emoyeni—ku nga ri vana va wundlaka vatswari. (2 Vakorinto 12:14; 1 Timotiya 5:8) Anakanya hi xikombiso xa Yakobo, loyi a kombeleke leswaku ndyangu wakwe hinkwawo ni malandza yakwe va famba khwatsi ku endlela leswaku a nga tikiseli vana. A a twisisa swiyimo swa vona ivi a endla hi ku pfumelelana na swona.—Genesa 33:13, 14.

Ku Khathalela Swilaveko Swa Moya

Ku hava nchumu lowu nga wa nkoka swinene endyangwini lowu hanyeke kahle handle ka vumoya bya wona. (Matewu 5:3) Vana va ni vuswikoti lebyikulu byo amukela swilo swa moya. Va ni swivutiso swo tala: Ha yini hi hanya? I mani la endleke misava ni swiharhi, mirhi ni malwandle ya yona? Ha yini vanhu va fa? Ku humelela yini endzhaku ka sweswo? Ha yini vanhu lavanene va humeleriwa hi swilo leswo biha? Ku hlaya swona i ku xurha. Hakanyingi, i vatswari lava hlawulaka ku nga karhateki hi swilo swo tano.b

Bibele yi khutaza vatswari leswaku va tirhisa nkarhi wa vona va nyika vana ndzetelo wa moya. Yi hlamusela ndzetelo wo tano hi ndlela ya rirhandzu tanihi mbulavurisano lowu yaka emahlweni exikarhi ka vatswari ni vana. Vatswari va nga dyondzisa vana va vona malunghana ni Xikwembu ni Rito ra xona loko va famba swin’we, loko va tshame swin’we endlwini, ni loko va ya etlela—nkarhi wihi na wihi lowu swi kotekaka ha wona.—Deteronoma 6:6, 7; Vaefesa 6:4.

Bibele yi endla swin’wana ku tlula ku bumabumela nongonoko wo tano wa moya. Yi tlhela yi nyikela switirho leswi u swi lavaka. Entiyisweni, xana a wu ta swi hlamurisa ku yini swivutiso swa vana leswi boxiweke laha henhla? Bibele yi na tona tinhlamulo. Ta twisiseka, ta tsakisa naswona ti nyika ntshembo emisaveni leyi leyi heleriweke hi ntshembo. Ku tlula kwalaho, ku twisisa vutlhari bya Bibele swi nga nyika vana va wena nchumu wo tshembela ka wona, nkongomiso wo tshembeka swinene eminkarhini ya namuntlha leyi pfilunganyaka. Loko wo va nyika sweswo, va ta kula kahle hakunene—sweswi ni le nkarhini lowu taka.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 11]

Languta ndlela leyi ha yona u nga nyikaka n’wana wa wena xibumabumelo xo karhi nkarhi na nkarhi

[Bokisi leri nga eka tluka 9]

Ndlela Yo Pfuna Vana leswaku Va Kula Kahle

• Endla leswaku ku va ni xiyimo lexi sirhelelekeke lexi eka xona va nga ta titwa va rhandziwa ni ku laviwa

• Va bumabumele nkarhi na nkarhi. U nga gegi

• Vana muyingiseri lonene

• Yimanyana u wisa, loko u sungula ku hlundzuka

• Veka mindzilikana ni swipimelo leswi twisisekaka, leswi nga hundzukiki

• Nyikela ndzayo hi ku ya hi xilaveko xa n’wana un’wana ni un’wana

• U nga languteli swilo leswikulu eka n’wana wa wena ku tlula leswi a nga swi kotaka

•Khathalela swilaveko swa moya hi ku va ni dyondzo ya Rito ra Xikwembu nkarhi na nkarhi

[Bokisi leri nga eka tluka 10]

Yi Swi Vule Khale

MILAWU ya mahanyelo ya Bibele yi pfune vanhu va le Israyele wa khale leswaku va hanya vutomi bya ndyangu lebyi a byi antswa swinene ku tlula bya matiko lama va rhendzeleke. N’wamatimu Alfred Edersheim u ri: “Malunghana ni vanhu lava nga riki Vaisrayele, a swi nga ta koteka ku vula leswaku a ku ri ni vutomi bya ndyangu, kumbe ndyangu hi woxe, hilaha hi twisisaka marito lawa hakona.” Hi xikombiso, eka Varhoma va khale, nawu a wu pfumelela tatana leswaku a va makhonya endyangwini. A a swi kota ku xavisa vana va yena evuhlongeni, a va tirhisa ku fana ni mahlonga, hambi ku ri ku va dlaya—handle ko voniwa nandzu.

Eka Varhoma van’wana a ku ri mihlolo ku vona Vayuda va khoma vana va vona kahle. Kahle-kahle, n’wamatimu wa Murhoma wa lembe-xidzana ro sungula Tacitus u tsale rungula leri kombisaka rivengo hi Vayuda, a vula leswaku mikhuva ya vona “a yi hombolokile naswona a yi nyenyetsa.” Hambiswiritano, u tlhele a ku: “I xidyoho eka vona ku dlaya ricece lera ha ku tswariwaka.”

Bibele yi nyikela mpimanyeto lowu tlakukeke. Yi dyondzise Vayuda leswaku vana i va risima—va fanele va langutiwa tanihi ndzhaka leyi humaka eka Xikwembu hi xoxe—va fanele va khomiwa kahle. (Pisalema 127:3) Entiyisweni vo tala va hanye hi ku landza ndzayo yo tano. Hambi ku ri ririmi ra vona a ri paluxa swin’wana emhakeni leyi. Edersheim u vula leswaku ematshan’weni ya marito lama nge jaha ni wa nhwanyana, Xiheveru xa khale a xi ri ni marito ya kaye yo vula vana, rin’wana ni rin’wana ri tirha hi ku ya hi vukhale bya yena. Hi xikombiso, a ku ri ni rito leri vulaka n’wana loyi a ha mamaka ni rin’wana leri vulaka loyi a lumuriweke. Eka n’wana la kulekenyana, a ku ri ni rito leri vulaka leswaku u sungula ku tiyela ni ku va ni matimba. Naswona eka vantshwa lavakulu, a ku ri ni rito leri hi ku kongoma ri vulaka ‘ku chupula.’ Edersheim wa hlamusela: “Ndzi tiyisile ndzi ri, lava xiyisiseke vutomi bya n’wana hi vurhon’wana lerova va kota ku kuma rito ro hambanisa ku kula ka yena, va fanele va ve ni rirhandzu lerikulu hi vana va vona.”