Vantshwa Va Vutisa . . .

Ku Tikumela Mali Swi Hoxe Kwihi?

“HAKUNENE mali i nchumu wa nkoka swinene emisaveni.” Sweswo swi vuriwe hi mutsari wa mintlangu wa le Britain George Bernard Shaw. Xana u pfumelelana na yena? Kumbexana u titwa hilaha Tanya wa malembe ya 17 hi vukhale a titwaka hakona, loko a ku: “A ndzi lavi ku va n’wankumi, ndzo lava ku kuma leswi ndzi swi lavaka ntsena.” Avian lontsongo na yena a nga languti mali tanihi nchumu wa nkoka swinene emisaveni, kambe u yi languta tanihi nchumu lowu lavekaka leswaku u kuma leswi u swi lavaka. U ri: “Mali i ya nkoka leswaku ndzi kuma leswi ndzi swi lavaka, swo tanihi swiambalo ni ku kota ku famba.”

Xana a wu swi tiva leswaku Bibele yi vula mhaka leyi fanaka? Eka Eklesiasta 7:12 (NW) yi vula leswaku “mali ya sirhelela.” Ku vuriwe leswaku vusweti i “nala lonkulu wa ntsako wa munhu.” Naswona ku va ni mali leyi eneleke swi nga ku sirhelela—hi mpimonyana wo karhi—eka swiphiqo leswi talaka ku vangiwa hi vusweti. Mali yi nga tlhela yi ku lwela eka makhombo lama nga rindzeriwangiki. Phyllis lontsongo u ri: “Bibele yi vula leswaku ‘nkarhi ni swilo leswi nga languteriwangiki swi hi humelela hinkwerhu.’ A hi wu tivi nkarhi lowu khombo ri nga ta hi wela ha wona, hikwalaho hi fanele hi hlayisa mali.” (Eklesiasta 9:11, ringanisa NW.) Naswona tanihi leswi mali yi nga ha vonakaka yi ri ya nkoka eka wena sweswi, yi nga ha ku pfuna swinene eka vumundzuku bya wena.

“Gandlati Lerikulu Ra Ku Rhandza Swilo Leswi Vonakaka”

Kambe hambileswi ku karhateka kun’wana hi ku lava ku va ni mali leyi eneleke ku nga mhaka ya ntolovelo ni leyi twalaka, eka vantshwa van’wana mali yi hundzuke nchumu wa nkoka swinene. Loko vantshwa lava tlulaka 160 000 va vutisiwe xivutiso lexi nge, “I yini lexi mi xi lavaka ngopfu evuton’wini?,” vo ringana 22 wa tiphesente va hlamule va ku, “Hi lava ku va van’wankumi.”

A swi hlamarisi leswi ku navela loku ka mali ku khutaziwaka hi leswi magazini wa Newsweek wu swi vitanaka “gandlati lerikulu ra ku rhandza swilo leswi vonakaka” leri khukhuleke misava. Martin wa malembe ya 18 hi vukhale u ri: “Ndzi munhu la rhandzaka swilo leswi vonakaka swinene ni ku lava ku kuma swilo swa xiyimo xa le henhla. Ndzi tshemba leswaku loko xilo xi durha ngopfu xi ni ntikelo lowukulu. Xisweswo, ndzi tirhisa mali yo tala ngopfu eka swilo leswi ndzi swi lavaka.” Martin a hi muntshwa a ri yexe la ‘tirhisaka mali yo tala ngopfu.’ U.S.News & World Report ya vika: “N’wexemu, vantshwa va malembe ya 12 ku ya eka 19 [va le United States] va tirhise mali yo tala ngopfu eku xaveni, leyi loko yi hlanganile yi nga vaka 109 wa magidi ya timiliyoni ta tidolara [483 wa magidi ya timiliyoni ta tirhandi] eku xaveni, ku nga ku andza ka 38 wa tiphesente loko ku ringanisiwa na lembe ra 1990.”

Kambe, xana vantshwa va yi kuma kwihi mali yo xava swiambalo leswi hinkwaswo leswintshwa, tidiskete ni switirho swa tikhompyuta? Ku ya hi U.S.News & World Report: “Kwalomu ka hafu ya vantshwa lava nga ni malembe ya 16 ku ya ka 19 va tirha mintirho ya nkarhinyana.” Loko wu endliwa hi ku ringanisela, ntirho wa le ndzhaku ka xikolo wu nga vuyerisa, tanihi ku dyondzisa muntshwa vutihlamuleri. Hambiswiritano, vantshwa van’wana va swi hundzeleta. Magazini wa Newsweek wu ri: “Vativi va mianakanyo ni vadyondzisi va vona swichudeni [leswi tirhaka] swi ri ni ntshikilelo. Swi ni nkarhi wutsongo wo endla ntirho wa le kaya, naswona vadyondzisi lava nkarhi na nkarhi va vonaka swichudeni leswi karhaleke swi ri karhi swi lwela ku tshama swi xalamukile hakanyingi va angula hi ku hunguta timakisi.”

Hambiswiritano, ku hava vantshwa lava tirhaka lava lavaka ku lan’wa xihlovo xa vona xa mali. Vanessa lontsongo u ri: “Xikolo i xa nkoka, kambe ni mali i ya nkoka. Ntirho wa le kaya a wu hakeli.” Xana ku tikumela mali i swa nkoka eka wena ku fikela kwihi? Xana ku kuma mali yo tala i pakani ya nkoka evuton’wini bya wena?

“Lava Navelaka Rifuwo”

Bibele ya swi hlamula swivutiso leswi. Muapostola Pawulo u tsarile: “Lava navelaka rifuwo, va wela endzingweni, emintlhan’wini ya ku navela leswo tala leswi nga pfuniki nchumu, ku nga ku navela loku ku dlayisaka vanhu, ni ku va peta ekhombyeni ni le ku loveni. Hikuva ku rhandza ngopfu mali i rimitsu ra leswo biha hinkwaswo; hi yo mhaka ya ku navela mali ngopfu leyi yi nga hambukisa van’wana, va tshika vupfumeri, kutani timbilu ta vona ti ngheniwa hi mivilelo leyo tala.”—1 Timotiya 6:9, 10.

Entiyisweni Pawulo a a swi tiva leswi a vulavulaka ha swona. Loko a nga si va Mukreste, a a ri un’wana wa varhangeri va vukhongeri lava vuriwaka “Vafarisi,” lava Bibele yi va vulaka “vanhu va makwanga [ya] mali.” (Luka 16:14) Hambiswiritano, muapostola a a nga ku soli ku tikumela mali. Ematshan’weni ya sweswo, a a tsundzuxa “lava navelaka rifuwo” kumbe, hilaha vuhundzuluxeri byin’wana byi swi vekaka hakona, vanhu lava “vekaka timbilu ta vona eka rifuwo.” (Phillips) Kambe xana swi hoxe kwihi ku endla sweswo?

Hilaha Pawulo a hlamuseleke hakona, vanhu vo tano “va wela endzingweni, emintlhan’wini.” Swivuriso 28:20 yi kombisa yinhla leyi fanaka loko yi ku: “L’a nav̌elaka ku fuwa hi ku hatlisa, a nga ka a nga pfumali nanḍu.” Hi ku ehleketa leswaku a va swi kumi hinkwaswo leswi va swi lavaka, vantshwa van’wana va sungule ku yiva.

I ntiyiso, vantshwa vo tala a va nge ehleketi hi ku yiva. Kambe van’wana va nga ha sungula mahanyelo lama nga ni khombo hilaha ku fanaka. Christianity Today ya vika: “Vatshila van’wana va pfumela leswaku xiphiqo xa ku gembula xi sungule ku nghena hi rivilo lerikulu engatini ya vana va kondlo-a-ndzi-dyi.” Endhawini yin’wana ya le United States, “kwalomu ka 90 wa tiphesente ta vana va kondlo-a-ndzi-dyi va xave mathikithi ya ku gembula lama nga riki enawini loko va ri ekusuhi ni ku heta xikolo xa le henhla.” Vantshwa van’wana va sungula ni ku endla swilo leswi nga ta va vangela khombo. Matthew wa malembe ya 16 hi vukhale u ri: “Swa tika ku kuma ntirho lowu enerisaka. Hikwalaho ndzi kuma mali yo tala hi ku xavisa swilo. . . . Minkarhi yin’wana a ndzi [tolovele] ku xavisa [swidzidzirisi].”

‘Ku Nghena eKhombyeni’

I ntiyiso, ku va ni mali swi nga endla leswaku munhu a va ni ntshunxeko wo karhi. Kambe hilaha Pawulo a hlamuselaka hakona, hi ku famba ka nkarhi, ku hlongorisa mali ku nga endla munhu hlonga ra “ku navela leswo tala leswi nga pfuniki nchumu, ku nga ku navela loku ku dlayisaka vanhu.” Ina, loko ku rhandza ngopfu mali ku sungula ku ku lawula, ku navela loko biha, mavondzo ya ku dlaya ni ku hisekela swilo leswi vavisaka swi nga ku lawula. (Ringanisa Vakolosa 3:5.) Xihloko lexi nga eka magazini wa ’Teen xi vule leswaku vana van’wana va kondlo-a-ndzi-dyi va nga sungula ku vondzoka vantshwa van’wana lava nga ni mimovha ni swiambalo “lerova va sungula ku karhateka.” Loko xi ya emahlweni, xihloko lexi xi vula leswaku minkarhi yin’wana mavondzo yo tano “ma vanga ku tinyenya, naswona n’wana wa kondlo-a-ndzi-dyi a nga swi koti ku ehleketa swin’wana handle ka leswi a nga riki na swona.”

Kutani xiya leswaku ku navela ku fuwa a swi vangeli munhu “ku wela endzingweni” ntsena kambe ku nga tlhela ku vangela munhu ku ‘nghena ekhombyeni ni le ku loveni.’ Muhlamuseri wa Bibele Albert Barnes u ri: “Ku nga fanisiwa ni ku fayeka ka xikepe, laha xikepe ni hinkwaswo leswi nga eka xona, swi mbombomelaka swin’we. Ku lova hinkwaswo. Ku hela ntsako, vunene, ndhuma ni moya-xiviri.”—Ringanisa 1 Timotiya 1:19.

Kutani hilaha ku faneleke, Pawulo u vula leswaku “ku rhandza ngopfu mali i rimitsu ra leswo biha hinkwaswo.” Naswona hikwalaho ka yona van’wana “va tshik[e] vupfumeri, kutani timbilu ta vona ti ngheniw[e] hi mivilelo leyo tala.” Hi xikombiso, anakanya hi muntshwa la vuriwaka Rory. U sungule ku gembula a ri na malembe ya 12 hi vukhale. U ri: “A ku ri ndlela yo kuma mali u nga yi tirhelanga.” Hi ku hatlisa, u ve ni xikweleti xa madzana ya tirhandi, a honisa vanghana, va ndyangu ni ntirho wa xikolo. U ri: “Ndzi ringete ku tshika,” kambe a tama a tsandzeka ko tala. U hambete a “ngheniwa hi mivilelo leyo tala” kukondza a kuma mpfuno loko a ri ni malembe ya 19 hi vukhale. Xisweswo mutsari Douglas Kennedy a a nga swi hundzeleti loko ebukwini yakwe leyi nge Chasing Mammon, a vula leswaku ku hlongorisa mali i “ntshikilelo lowukulu.”

Ku Ringanisela

Xisweswo xitsundzuxo xa Solomoni xa faneleka namuntlha hilaha a xi ri hakona eka malembe-xidzana lama hundzeke: “U nga tikarati ku hlengeleta rifuwo, ṭhika ku anakanya rona? U ŝi langutela yini leŝi hunḍaka? Rifuwo ri ta mila timpapa, ri haha e henhla kukotisa gama.” (Swivuriso 23:4, 5) Rifuwo ra swilo leswi vonakaka i ra nkarhinyana, hikwalaho i vuhunguki ku endla rifuwo ri va mhaka leyikulu evuton’wini. Muntshwa wa Mukreste la vuriwaka Maureen u ri: “A ndzi swi lavi ku yengiwa hi tipakani letinene ta ku hlongorisa swilo leswi vonakaka. Ndza swi tiva leswaku ndzi ta hakela hi vumoya bya mina loko ndzo yengiwa hi ku lava ku tikumela mali ntsena.”

I ntiyiso, mali ya laveka. Naswona ku va ni muholo lowu eneleke swi ta ku pfuna ku khathalela swilaveko swa wena n’wini—naswona loko swi koteka, minkarhi yin’wana u nga tlhela u pfuna van’wana hi tlhelo ra leswi vonakaka. (Vaefesa 4:28) Dyondza ku tirha hi matimba leswaku u ta kota ku kuma mali hi ku tshembeka. Nakambe, dyondza ndlela yo hlayisa mali, yo hlela mali ni ku tirhisa mali ya wena hi vutlharhi. Kambe u nga tshuki u endla mali nchumu wa nkoka swinene evuton’wini bya wena. Ringeta ku va ni langutelo lerinene leri vuriweke hi mutsari wa Swivuriso 30:8, loyi a khongeleke a ku: “U nga nḍi hi v̌usiwana, hambi ku ri ku fuwa.” Hi ku rhangisa swilaveko swa moya, u ta kuma rifuwo leri faneleke. Hilaha Swivuriso 10:22 yi vulaka hakona, “mikateko ya Yehova yi fuwisa munhu, a nga ṅwi engeteli mikaralo.”

[Xifaniso lexi nga eka tluka 29]

Vantshwa vo tala va lava mali leswaku va ta fana ni tintangha ta vona