Xana Vumundzuku Byi Va Khomele Yini Vavasati?

“MATIMU ya vanhu i matimu lama nga tala hi swilo leswo biha ni tihanyi leti endliwaka hi vavanuna eka vavasati.” Leswi swi kumeka eka Seneca Falls, New York, Declaration of Sentiments, leyi tsariweke eAmerika emalembeni ya 150 lama hundzeke ku nga mhaka leyi lwisanaka ni vuhomboloki lebyi endliwaka eka vavasati.

A swi kanakanisi leswaku ku endliwe nhluvuko ku sukela enkarhini wolowo, kambe tanihi leswi buku ya Nhlangano wa Matiko leyi vuriwaka The World’s Women 1995, yi vulaka hakona, ka ha ri ni swo tala leswi faneleke swi endliwa. Buku leyi ya vika: “Hakanyingi, vavasati ni vavanuna va hanya eswiyin’weni swo hambana swa vutomi, laha swilo swi hambanaka hi tlhelo ra dyondzo ni malunghelo ya ntirho, rihanyo, nsirhelelo wa munhu hi xiyexe ni minkarhi ya ku wisa.”

Hikwalaho ka ku hambeta ma vona xiyimo lexi, matiko ma humese milawu ya ku sirhelela timfanelo ta vavasati. Kambe milawu leyi a yi nge ti hundzuli timbilu, laha timitsu ta vuhomboloki ni xihlawuhlawu ti tumbeleke kona. Hi xikombiso, anakanya hi xiphiqo xa tinghwavava ta vanhwanyana. Malunghana ni manyala ya misava hinkwayo, Newsweek yi te: “Nawu lowu endleriweke ku herisa ku hlaseriwa ka vana hi tlhelo ra rimbewu wa twala kambe hakanyingi a wu pfuni nchumu.” Hilaha ku fanaka, ku vekiwa ka nawu hi koxe a ku ma siveli madzolonga. “Vumbhoni byi paluxa madzolonga ehenhleni ka vaxisati tanihi xiphiqo xa misava hinkwayo lexi yaka xi nyanya,” ku vula Human Development Report 1995. “Milawu yo tala a yi swi koti ku sivela madzolonga yo tano—handle ka ku cinca mimpimanyeto ni ndhavuko wa namuntlha.”—Xiitaliki i xerhu.

“Mimpimanyeto ya ndhavuko ni ya ntshamisano” hakanyingi yi sekeriwe eka ndhavuko lowu dzimeke timitsu swinene—nchumu lowu nonon’hwaka swinene ku wu hundzula. “Ndhavuko wu endla vavanuna va ehleketa leswaku vavasati ku fanele ku tlangiwa hi vona ku nga ri ku va rhandza, va tirhisiwa hi ndlela ya tihanyi ematshan’weni yo hlayisiwa,” ku vula wansati un’wana wa le Middle East. “Hikwalaho ka sweswo, wansati a nga na rito, a nga na timfanelo naswona ku hava nchumu lexi a nga xi endlaka leswaku a antswisa xiyimo xakwe.”

Ku Hundzula Vavanuna Tlhelo Vatatana

Nxaxamelo wa Swiringanyeto leswi kunguhatiweke eBeijing, China, hi nhlengeletano ya misava ya vavasati ya lembe ra 1995 swi vule leswaku i “goza ra xihatla ni leri endliwaka hi vun’we hi vanhu hinkwavo” leri nga endlaka leswaku “misava yi va ni ku rhula, vululami ni vumunhu” laha vavasati va nga ta xiximiwa.

Goza ro endla leswaku vutomi bya vavasati byi va ni ‘ku rhula, vululami ni vumunhu’ ri fanele ri sunguriwa ekaya, hi vavanuna tlhelo vatatana. Emhakeni leyi, Timbhoni ta Yehovha ta khorwiseka leswaku dyondzo ya Bibele i xilotlelo lexi yisaka eku humeleleni. Ti swi vonile leswaku ntsendze loko vavanuna va tiva leswaku Xikwembu xi va langutele ku khoma vasati va vona ni vana va vona va vanhwanyana hi xichavo ni ku anakanyela, va swi nghenisa etimbilwini ni ku tikarhatela ku swi endla.

EAfrika Xikarhi, Pedro, wanuna la nga ni nsati ni vana va mune, sweswi u xalamukela swilaveko swa nsati wakwe. Wa n’wi pfuna eku hlayiseni ka vana, naswona u phamela swakudya loko vaendzi va ri eku dyeni ni ndyangu. Ku anakanyela ko tano a ku toloveriwanga etikweni ra ka vona. I yini lexi endlaka leswaku a tlangela nsati wakwe ni ku tirhisana na yena?

“Loko ndzi sungula ku dyondza Bibele, ndzi dyondze misinya mimbirhi ya milawu leyi nga ya nkoka swinene malunghana ni ntirho wa wanuna,” ku hlamusela Pedro. “Yi ve ni nkucetelo lowukulu eka ndlela leyi a ndzi khoma nsati wa mina ha yona. Wo sungula, lowu nga eka 1 Petro 3:7, wu hlamusela leswaku nuna u fanele a xixima nsati wakwe tanihi ‘xibya xo tsana, xa xisati.’ Wa vumbirhi, eka Vaefesa 5:28, 29, wu vula leswaku wanuna u fanele a khoma nsati wakwe ‘ku fana ni miri wakwe.’ Ku sukela loko ndzi tirhise xitsundzuxo xexo, hi ve vanghana lavakulu. Hikwalaho hina vavanuna hi fanele hi namarhela ndzayo ya Xikwembu ku tlula mindhavuko ya tiko ra ka hina.”

Michael, wa le Afrika Vupela-dyambu, u vula leswaku a nga si sungula ku dyondza Bibele ni Timbhoni, a a nga n’wi khomi kahle nsati wakwe. Wa phofula: “Minkarhi yin’wana a ndzi n’wi ba loko ndzi hlundzukile. Kambe Bibele yi ndzi dyondzise leswaku ndzi fanele ndzi cinca tindlela ta mina. Sweswi ndzi ringeta hi matimba leswaku ndzi lawula ku hlundzuka ka mina ni ku rhandza nsati wa mina hilaha ndzi rhandzaka miri wa mina hakona. Naswona havumbirhi hi tsakile swinene.” (Vakolosa 3:9, 10, 19) Nsati wakwe, Comfort, u pfumelelana na yena: “Sweswi Michael wa ndzi xixima ni ku ndzi rhandza swinene ku tlula ndlela leyi tolovelekeke ya vavanuna vo tala etikweni ra ka hina. Ha swi kota ku vulavula hi swiphiqo swa hina ni ku tirha swin’we hi vun’we.”

Pedro na Michael va dyondze ku xixima ni ku tlangela vasati va vona hikwalaho ka leswi va ngheniseke etimbilwini ta vona swileriso leswi humaka eRitweni ra Xikwembu, swileriso leswi swi vekaka erivaleni leswaku ku khoma vavasati hi tihanyi i ku dyohela Muvumbi wa hina.

Ku Khathalela Ka Xikwembu Vavasati

Minkarhi hinkwayo Xikwembu a xi khumbeka hi vavasati ni hi vuhlayiseki bya vona. Hambileswi xi byeleke vatswari va hina vo sungula leswaku hikwalaho ka ku xandzuka ka vona, ku nga hetiseki a ku ta endla leswaku vavasati va ‘fumiwa,’ lexi a ku nga ri xikongomelo xa Xikwembu nikatsongo. (Genesa 3:16) U vumbe Evha tanihi “muhetisisi” wa Adamu naswona tanihi munghana wa yena. (Genesa 2:18, NW) ENawini wa Muxe, lowu nyikiweke Israyele wa khale, Yehovha u sole ngopfu-ngopfu ku xanisiwa ka tinoni ivi a letela Vaisrayele leswaku va ti khoma hi musa ni ku ti pfuna.—Eksoda 22:22; Deteronoma 14:28, 29; 24:17-22.

Loko a tekelela Tata wa yena wa le tilweni, Yesu a nga wu landzelanga ndhavuko lowu a wu ri kona esikwini rakwe wa ku langutela vavasati ehansi. U vulavule ni vavasati hi musa—hambi ku ri lava a va ri ni ndhuma yo biha. (Luka 7:44-50) Ku tlula kwalaho, Yesu u tsakele ku pfuna vavasati lava a va ri ni swiphiqo swa rihanyo. (Luka 8:43-48) Eka xiendlakalo xin’wana, loko a vone noni leyi rilaka n’wana wa yona la nga swakwe loyi a ku nga ri khale a file, hi ku hatlisa u kongome laha a ku ri ni vanhu lava yaka enkosini ivi a pfuxa jaha leri.—Luka 7:11-15.

Vavasati a va ri kona eka vadyondzisiwa vo sungula va Yesu naswona hi vona vo sungula ku tiva ku pfuxiwa kakwe. Bibele yi bumabumela vavasati vo tanihi Lidiya, Dorkasi na Priska tanihi swikombiso swa malwandla, ntwela-vusiwana ni xivindzi. (Mintirho 9:36-41; 16:14, 15; Varhoma 16:3, 4) Naswona Vakreste vo sungula va leteriwe ku kombisa vavasati xichavo. Muapostola Pawulo u byele Timotiya murhumiwa-kulobye leswaku a khoma “vaxisati lava kuleke tanihi vamanana, vaxisati lavatsongo tanihi vamakw[avo] va xisati hi vutengi hinkwabyo.”—1 Timotiya 5:2.

Vavasati Lava Kumeke Xichavo

Loko u ri wanuna wa Mukreste, u ta kombisa xichavo lexi fanaka eka vavasati. A wu nge wu tirhisi ndhavuko wa ka n’wina tanihi xivangelo xo va xanisa. Ku tlula kwalaho, loko u khoma vavasati hi ndlela leyinene, swi nga kombisa vumbhoni bya matimba bya ripfumelo ra wena. (Matewu 5:16) Salima, wanhwana wa laha Afrika, u hlamusela ndlela leyi a vuyeriweke ha yona hi ku vona misinya ya milawu ya Vukreste yi landzeriwa.

“Ndzi kulele endhawini leyi vavasati ni vanhwanyana va khomiwaka hi ndlela yo biha. Manana u tirha tiawara ta 16 hi siku, kambe u byeriwa vuntswaka loko swilo swin’wana swi nga endliwanga. Lexi nyenyetsaka, tatana wa n’wi ba loko a nwe ku tlula mpimo. Vavasati van’wana endhawini ya ka hina va xaniseka hi ndlela leyi fanaka. Kambe a ndzi swi tiva leswaku mahanyelo yo tano ma bihile—ni leswaku a ma endla leswaku hi tshama hi pfilunganyekile ni ku pfumala ntsako evuton’wini bya hina. Nilokoswiritano, a swi vonaka ku nga ri na ndlela yin’wana yo hundzula xiyimo lexi.

“Hambiswiritano, loko ndzi ri n’wana wa kondlo-a-ndzi-dyi, ndzi sungule ku dyondza Bibele ni Timbhoni ta Yehovha. A ndzi tsake ngopfu loko ndzi hlaya marito ya muapostola Petro, laha a vuleke leswaku vavasati va fanele va khomiwa hi xichavo. Kambe ndzi te, ‘A ndzi tshembi leswaku vanhu va ta yi tirhisa ndzayo leyi, ngopfu-ngopfu loko ndzi vona ndhavuko wa ka hina.’

“Hambiswiritano, loko ndzi ya eHolweni ya Mfumo, laha Timbhoni a ti khoma minhlangano ya tona kona, vavanuna ni vavasati va ndzi khome hi malwandla. Lexi ndzi hlamariseke ngopfu, vavanuna lava a va ri kona a va va khathalela swinene vasati va vona. Loko ndzi ya ndzi tolovelana ni vanhu ku antswa, ndzi vone leswaku leswi a ku ri swin’wana leswi Timbhoni ti languteriweke ku swi endla. Hambileswi van’wana va vavanuna lava a va ri ni ndhavuko wo fana ni wa mina, sweswi a va khoma vavasati hi xichavo. A ndzi lava ku va xiphemu xa ndyangu lowu lowukulu.”

Ku Swi Lulamisela Makumu

Xichavo lexi Salima a xi voneke a xo tiendlekela. A swi vangiwa hi nongonoko wa dyondzo, leyi sekeriweke eRitweni ra Xikwembu, leri pfunaka vanhu leswaku va khomana hilaha Xikwembu xi va khomaka hakona. Lexi i xikombiso xa leswi nga endliwaka hambi ku ri sweswi ni leswi nga ta endliwa hinkwako-nkwako loko Mfumo wa Xikwembu wu fuma misava hinkwayo. (Daniyele 2:44; Matewu 6:10) Hulumendhe leyi ya le tilweni yi ta herisa vuhomboloki hinkwabyo. Bibele ya hi tiyisekisa: “Hikuv̌a loko [wena Yehovha] u ba misav̌a hi ku yi av̌anyisa, v̌anhu v̌a misav̌a v̌a dyonḍa ku lulama.”—Esaya 26:9.

Hambi ku ri sweswi, dyondzo ya ku lulama yi cinca ndlela leyi timiliyoni ta vanhu ti ehleketaka ha yona. Loko vanhu hinkwavo lava hanyaka va va ehansi ka Mfumo wa Xikwembu, dyondzo leyi yi ta va kona emisaveni hinkwayo naswona yi ta herisa ku tshikileriwa ka vavasati hi vavanuna, leswi nga vuyelo bya xidyoho xa Adamu. Yesu Kreste, Hosi leyi vekiweke hi Xikwembu, a nge byi pfumeleli vuhomboloki eka vavasati leswaku byi thyakisa ku fuma ka yena. Loko yi hlamusela ku fuma koloko ka Kreste, Bibele yi ri: “Yi ta nṭhunša šisiwana loko ši huwelela, ni l’a nge nhlomulweni, l’a nga riki na mupfuni. Yi ta ṭeṭelela šisiwana ni l’a nge khombyeni, kutani yi ta kuṭula v̌utomi bya ŝisiwana. Yi ta kuṭula mimoya ya v̌ona e ku šanisiweni ni le ku wutleriweni.”—Pisalema 72:12-14.

Ntlhandlamano lowu wa swihloko wu vulavule ngopfu hi swiphiqo swa vavasati. Hambiswiritano, swa tiveka leswaku vavanuna vo tala na vona va khomiwe hi ndlela yo biha. Ematin’wini hinkwawo vavanuna va matimba tlhelo va nsele va khome vanhu vaxinuna ni vaxisati hi tihanyi leti chavisaka. Naswona vavasati van’wana va endle leswi fanaka. Hi xikombiso, Bibele yi vulavula hi ku halatiwa ka ngati leyi nga riki na nandzu hi vavasati va tihanyi vo tanihi Yezabele, Ataliya na Herodiya.—1 Tihosi 18:4, 13; 2 Tikronika 22:10-12; Matewu 14:1-11.

Xisweswo, vanhu hinkwavo va lava misava leyintshwa ya Xikwembu, ehansi ka ku fuma ka Mfumo wa xona. Tanihi leswi siku rero ri nga ta fika ku nga ri khale, a ku nge he vi na vavasati kumbe vavanuna lava nga ta vengiwa kumbe ku khomiwa hi ndlela yo biha. Ematshan’weni ya sweswo, siku rin’wana ni rin’wana ri ta va ni ‘ku rhula lokukulu’ eka hinkwavo.—Pisalema 37:11.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 13]

Vavanuna lava nga Vakreste va landzela ndzetelo wa Bibele wa ku xixima ni ku fundzha vasati va vona