Mukhuva Wo Biha Wa Hangalaka

Robert lontsongo a ri ni malembe ya 11 hi vukhale, kambe u kumiwe a pavalale ehansi ka biloho leri a ri nga ha tirhisiwi. A a ri ni timbhovo timbirhi ta makulu exikosini. Ku anakanyiwe leswaku u dlayiwe hi swirho swa ntlawa wa tinsulavoya wa vantshwa-kulobye.

Alex la nga ni malembe ya 15 hi vukhale a ri kusuhi ni ku va xirho xa ntlawa wa tinsulavoya, kumbexana a ta fa a nga si mila ni meno. Kambe u vone ku dlayiwa ka munghana wakwe ivi a tibyela leswi embilwini yakwe: ‘A ndzi swi lavi ku fana na yena.’

MINTLAWA ya tinsulavoya leyi endlaka madzolonga eswitarateni, leyi a yi hlangane ni mintlawa leyi dumeke ya le Los Angeles leyi vuriwaka Bloods na Crips, yi hangalakile emisaveni hinkwayo. Kambe kun’wana ni kun’wana laha yi nga kona, swa hlamarisa ku vona ndlela leyi mintlawa ya tinsulavoya yi fanaka ha yona.

Ntlawa wa le Nghilandi lowu vuriwaka “Teddy Boys” wu hlamarise misava hinkwayo hi va-1950. The Times ya le London yi vule leswaku a wu tirhisa swihloka, mikwana, tinketana ta swikanyakanya ni swin’wana swidlayi leswaku wu vangela vanhu lava nga riki na nandzu “timbanga to chavisa.” ‘Yi sungule ku lwa hi mikwana, mavhengele lamatsongo ma onhiwile ni tindhawu leti xavisaka swa ku titimula ti onhiwile.’ Vanhu a va xanisiwa, va phangeriwa, va himiwa naswona minkarhi yin’wana a va dlayiwa.

Die Welt, phepha-hungu ra le Hamburg, eJarimani ri vike leswaku sweswinyana vantshwa “loko va ri endleleni yo ya edisko kumbe loko va vuya kona” va va va hlaseriwe hi tinsulavoya leti nga ni “tinhonga to tlanga baseball, mikwana ni swibalesa.” Süddeutsche Zeitung, phepha-hungu ra le Munich, ri vule leswaku lava byewuleke misisi le Berlin va hlasela un’wana ni un’wana “la tikombaka a tsanile—lava nga riki na makaya, swilema ni vakhegula.”

Muyimeri wa Xalamuka! le Spain u vike leswaku xirhalanganya xa mintlawa ya tinsulavoya ta vantshwa a hi khale xi ri kona kambe se xi nyanya ku biha. ABC, ku nga phepha-hungu ra le Madrid, a ri ri ni nhloko-mhaka leyi nge “Lava Byewuleke Misisi—Xiyimo Lexintshwa Lexi Chavisaka eSwitarateni.” Khale ka mpandlhana loyi a humaka le Spain u vule leswaku a va dlaya “switaswifamba, tinghwavava ni vasodoma.” U tlhela a ku: “Vusiku lebyi nga hava madzolonga [a byi nga] pfuni nchumu.”

EAfrika Dzonga, Cape Times yi vule leswaku vugevenga byo tala lebyi chavisaka byi vangiwa hi “ndhavuko wa tihanyi wa tinsulavoya.” Buku leyi kandziyisiweke eCape Town yi vula leswaku tinsulavoya ta Afrika Dzonga ti “hanya hi ngati ya van’wana” lava tshamaka emitini leyi nga ni vusweti ni leswaku “ti phangile ni ku pfinya vanhu lava tshamaka na tona emugangeni wun’we naswona tinsulavoya a ti tshamela ku lwela ndhawu yo karhi, timakete ni ku lwela vavasati.”

O Estado de S. Paulo, ku nga phepha-hungu ra le Brazil ri vule leswaku tinsulavoya a ti “andza hi ndlela leyi chavisaka.” Ri vule leswaku a ti hlasela tinsulavoya leti nga valala, vantshwa lava nga ni swilo leswi vonakaka, vanhu va rixaka rimbe ni vatirhi va swisiwana lava tsendzelekaka hikwalaho ka ntirho. Nakambe ku vuriwe leswaku siku rin’wana mintlawa yo hlayanyana ya tinsulavoya yi endle kungu ra vukanganyisi, yi “phangele vanhu lava a va ri eribuweni . . . , ivi yi lwa,” naswona ndhawu yin’wana leyikulu eRio de Janeiro yi hundzuke “xivandla xa nyimpi.” Xiviko xin’wana lexi humaka eBrazil xi vule leswaku nhlayo ya tinsulavoya ya andza emadorobeni lamakulu yo tanihi São Paulo na Rio de Janeiro ni le madorobeni lamatsongo.

Maclean’s, magazini wa le Canada, hi 1995 wu vike leswaku hi ku ya hi swiringanyeto swa maphorisa, a ku ri ni tinsulavoya ta switarata leti gingiritekaka ta kwalomu ka nhungu le Winnipeg, eCanada. Nakambe maphepha-hungu eUnited States ma humese swifaniso swa vanhu lava nga swirho swa tinsulavoya lava endleke swiambalo ni mimfungho ya tinsulavoya va swi yisa etindhawini ta Maindiya leti nga toxe leti nga eDzonga vupela-dyambu bya Amerika.

Le Dorobeni ra New York, swiendlo swo hlayanyana leswi fambisanaka ni madzolonga ya tinsulavoya swi endlekile n’wexemu. Swirho swa Bloods na Crips, ku nga mintlawa leyi eku sunguleni a yi tiveka ngopfu eLos Angeles, ku vuriwa leswaku a yi katseka. Hi ku ya hi mulanguteri wa doroba ra New York, exikarhi ka July na September maphorisa ma khome vanhu va kwalomu ka 702 malunghana ni swiendlakalo leswi fambisanaka ni swa tinsulavoya ta switarata.

Xiphiqo lexi a xa ha kumeki emadorobeni lamakulu ntsena. Quad-City Times, phepha-hungu leri humesiwaka eUnited States xikarhi, ri vulavule hi “madzolonga lama engetelekeke ya vana va kondlo-a-ndzi-dyi, ku tirhisiwa ka swidzidzirisi loku nga lawuriwiki ni ku heleriwa hi ntshembo loku andzaka.”

Mukhuva Lowu Vavisaka

Ku vuriwa leswaku tinsulavoya tin’wana eku sunguleni a ti ri vanghana. Kambe tanihi leswi murhangeri wa tona a sunguleke ku va ni ndhuma, hikwalaho swi ve tano ni hi madzolonga. Murhangeri loyi wa tinsulavoya a tshama endlwini ya kokwana wakwe, leyi baleseriweke ko hlayanyana ku nga khathariseki leswi kokwana loyi a ri endzeni ka yona. Phepha-hungu leri ri vike leswaku a ku ri ni timbhovo leti endliweke hi makulu ta kwalomu ka 50 eka yindlu yoleyo. Ku baleseriwa loku swi le rivaleni leswaku a ku ri ndlela ya ku rihisela eka swiendlo swo biha swa ntlawa wa tinsulavoya ta ntukulu wakwe. Ku engetela kwalaho, buti wa murhangeri wa ntlawa lowu a ri ekhotsweni hikwalaho ka swiendlo leswi yelanaka ni vunsulavoya, naswona makwavo wakwe loyi a rhurheke hikwalaho ka ku lava ku hambana ni madzolonga, hi nkarhi wolowo u endzele va ndyangu wa ka vona ivi a baleseriwa hi munhu un’wana loyi a famba hi xibebe.

Le Los Angeles, swirho swa tinsulavoya swi duvule movha ivi swi dlaya n’wana wa malembe manharhu la nga riki na nandzu loyi mana wakwe ni jaha rakwe, hi xihoxo a va lahlekile ivi va famba hi xitarata lexi nga fanelangiki. Kulu ri nghene exikolweni ivi ri ba mudyondzisi loyi a a ri karhi a ringeta ku pfuna swichudeni ku dyondza leswaku swi ta antswisa vutomi bya swona. Ku dlayiwe vanhu vo tala lava a va nga lwisani na tona tinsulavoya kambe ti tsakise hi ku va hlasela. Le Brooklyn, eNew York, manana un’wana u ve ni ndhuma endhawini ya ka vona hinkwayo hikwalaho ka xiyimo lexi khomisaka gome lexi a ri eka xona—u dlayeriwe vana vakwe vanharhu va majaha hikwalaho ka madzolonga.

I yini lexi vangeke mukhuva lowu wo biha wa madzolonga lama vangiwaka hi vantshwa emisaveni hinkwayo, naswona vana va hina lava rhandzekaka, hi nga va sirhelela njhani eka wona? Xo sungula, xana tinsulavoya leti ti ve kona hi ndlela yihi, naswona ha yini vantshwa vo tala swonghasi va tihlanganisa na tona? Swivutiso leswi swi hlamuriwa eka swihloko leswi landzelaka.

[Picture Credit Line on page 3]

Scott Olson/Sipa Press