Ku Languta eHenhla, Ku Nga Ri eHansi Leswaku Hi Kuma Tinhlamulo

DYONDZO ya hundzuluko yi dyondzisa leswaku ku ve ni ku cinca ko hlayanyana loku hakatsongo-tsongo ku hi hundzuleke swiharhi swa xiyimo xa le henhla. Hi hala tlhelo, Bibele yi vula leswaku eku sunguleni hi endliwe hi xifaniso xa Xikwembu hi hetisekile, kambe endzhakunyana ka sweswo ku nga hetiseki ku nghenile naswona vanhu va sungule ku xaniseka.

Vatswari va hina vo sungula Adamu na Evha, va khome nyarhi hi timhondzo loko va lave ku tilawula ni ku tlanyata mapfalo ya vona hi ku ala ku yingisa Xikwembu hi vomu. Swi fana ni loko va chayele movha ivi va tlumba tinsimbi to sirhelela ta nawu wa Xikwembu hi vomu kutani va wela laha hi nga kona sweswi, ku karhatiwa hi vuvabyi, ku dyuhala, ku fa, a ha ha vuli ku vengana ka tinxaka, ku vengana ka vukhongeri ni tinyimpi leti chavisaka.—Genesa 2:17; 3:6, 7.

Xana Hi Ni Switekela Swa Swiharhi Kumbe Ku Ni Swihoxo Eka Switekela Swa Hina?

Ina, Bibele a yi hlamuseli hi ririmi ra sayense leswaku ku humelele yini hi mimiri leyi hetisekeke ya Adamu na Evha loko va dyohile. Bibele a hi buku ya sayense tanihi leswi xibukwana lexi nyikiwaka n’wini wa movha xi nga riki buku-mpfuno yo dyondza ku endla mimovha. Kambe ku fana ni xibukwana lexi nyikiwaka n’wini wa movha, Bibele ya pakanisa; a hi ntsheketo.

Loko Adamu na Evha va tlumbe xisirhelelo xa nawu wa Xikwembu, mimiri ya vona yi vavisekile. Endzhaku ka sweswo va nghene eka xiyimo xo biha lexi va yiseke eku feni. Hikwalaho ka endlelo ra xitekela, vana va vona, ku nga ndyangu wa vanhu va tswariwe va nga hetisekangi. Hikwalaho, na vona va fa.—Yobo 14:4; Pisalema 51:5; Varhoma 5:12.

Lexi vavisaka, ku nga hetiseki ka hina ku katsa mboyamelo wa xidyoho, lowu tikombaka hi vutianakanyi ni hi ku tikhoma loko biha. Kavula, nhlangano wa rimbewu a wu hoxanga loko wu endliwa hi nawu. Xikwembu xi lerise mpatswa wo sungula: “Tŝalanani, mi anḍa, mi tata misav̌a.” (Genesa 1:28) Naswona tanihi Muvumbi wa rirhandzu, u endle leswaku ku hetisisa xileriso lexi ku va nchumu lowu tsakisaka eka nuna na nsati. (Swivuriso 5:18) Kambe ku nga hetiseki ka munhu ku vange leswaku ku va ni ku tikhoma loko biha ka rimbewu. Kahle-kahle, ku nga hetiseki ku khumba xiphemu xin’wana ni xin’wana xa vutomi bya hina, ku katsa ni matirhelo ya mianakanyo ni miri wa hina, tanihi laha hinkwerhu hi tivaka ha kona.

Kambe ku nga hetiseki a ku endlanga leswaku hi heleriwa hi dzanu. Loko hakunene hi swi lava, hi nga swi kota ku lawula “xidirayivhele” ivi hi papalata swirimbana swa vutomi hi ku lwa ni mboyamelo wa ku wela exidyohweni. Kavula, ku hava munhu la nga hetisekangiki loyi a nga hlulaka xidyoho hi ku helela, naswona hi musa Xikwembu xa swi xiya sweswo.—Pisalema 103:14; Varhoma 7:21-23.

Lexi Endlaka Hi Nga Lavi Ku Fa

Bibele yi tlhela yi xi veka erivaleni xihinga xin’wana lexi dyondzo ya hundzuluko yi nga swi kotiki ku nyikela nhlamuselo ya xona leyi twalaka: ku nga pfumeli loku tolovelekeke ka munhu ku amukela rifu hambiloko rifu ri tikomba ri ri ra ntumbuluko naswona ri nga papalateki.

Hilaha Bibele yi vulaka hakona, rifu ri vangiwe hi xidyoho, hi ku ala ku yingisa Xikwembu. Loko vatswari va hina vo sungula a va yingisile, ingi va hanye hilaha ku nga heriki swin’we ni vana va vona. Entiyisweni, Xikwembu xi nghenise ku navela ku hanya hilaha ku nga heriki emianakanyweni ya munhu. “Ši v̌ekile ku anakanya ka v̌utomi le’byi nga heriki e timbilwini ta v̌ona” ku vula Eklesiasta 3:11. Hikwalaho, ku va va avanyiseriwe rifu, ku vange leswaku va pfilunganyeka endzeni, ku nga xiphiqo lexi nga kona ni sweswi.

Leswaku va susa ku pfilunganyeka loku ka le ndzeni ni ku lava ku enerisa ku navela ku hanya ku ya emahlweni loku nga ka ntumbuluko, va tisungulele tidyondzo to hambana-hambana ku sukela eka dyondzo ya ku nga fi ka moya-xiviri ku ya eka ntswariwo-nyingi. Vativi va sayense va le ku kambisiseni ka lexi vangaka ku dyuhala hikuva na vona va swi lava ku herisa rifu kumbe ku endla leswaku ri hlwela. Vativi va dyondzo ya hundzuluko lava alaka vukona bya Xikwembu va teka ku navela ku hanya hilaha ku nga heriki tanihi vukanganyisi bya dyondzo ya hundzuluko, hikuva ku lwisana ni dyondzo ya vona ya leswaku vanhu vo va swiharhi swa xiyimo xa le henhla ntsena. Hi tlhelo rin’wana, marito ya Bibele ya leswaku rifu i nala ma pfumelelana ni ku navela ka hina ku hanya.—1 Vakorinto 15:26.

Kutani ke, xana mimiri ya hina yi nyikela vumbhoni bya leswaku a hi endleriwe ku hanya hilaha ku nga heriki? Ina! I byongo bya munhu ntsena lebyi hi nyikaka vumbhoni bya ntsandza-vahlayi bya leswaku a hi endleriwe ku hanya nkarhi wo leha ku tlula leswi hi hanyisaka xiswona.

A Hi Endleriwe Ku Hanya Hilaha Ku Nga Heriki

Byongo byi tika kwalomu ka 1,4 wa tikhilogiramu naswona byi na kwalomu ka khume ra magidi ya timiliyoni ku ya eka 100 ra magidi ya timiliyoni ta tisele, ku vuriwa leswaku ku hava hambi tisele timbirhi leti fanaka hi ku helela. Sele yin’wana ni yin’wana ya swi kota ku rhumela rungula eka tisele tin’wana leti tlulaka 200 000, leti endlaka leswaku ku va ni mintila yo hambana-hambana yo rhumela marungula ebyongweni yi va ntsandza-vahlayi. Naswona ku tlula kwalaho “sele yin’wana ni yin’wana i khompyutara ya xiyimo xa le henhla” hi yoxe, ku vula Scientific American.

Byongo byi ni tikhemikhali to tala, ku nga tona leti lawulaka matirhelo ya tisele. Nakambe byongo byi rharhangane ku tlula tikhompyutara ta xiyimo xa le henhla. Tony Buzan na Terence Dixon, va tsala: “Enhlokweni yin’wana ni yin’wana ku ni vutlharhi byo hlamarisa, ku ni xirho xin’wana lexi tirhaka kahle, lexi matimba ya xona ma tikombaka onge a ma heli loko hi ya emahlweni hi dyondza hi xona.” Loko va tshaha marito ya Profesa Pyotr Anokhin, va engetela: “Ku hava munhu la hanyaka loyi a nga tirhisaka matimba hinkwawo ya byongo bya yena. Hi xona xivangelo lexi hi endlaka hi nga swi amukeli swiringanyeto swihi na swihi swo biha swa leswaku byongo bya munhu bya helela. A byi heleli.”

Mintiyiso leyi leyi hlamarisaka yi kanetana ni dyondzo ya hundzuluko. Ha yini dyondzo ya hundzuluko yi “endlele” vanhu lava tshamaka emabakweni kumbe vanhu va namuntlha lava dyondzekeke swinene, xirho lexi nga ni vuswikoti byo tirha malembe ya miliyoni kumbe magidi ya timiliyoni ta malembe? Entiyisweni, mhaka ya vutomi lebyi nga heriki hi yona leyi twisisekaka! Kambe ku vuriwa yini hi miri wa hina?

Buku leyi nge Repair and Renewal—Journey Through the Mind and Body yi ri: “Mhaka ya leswaku marhambu lama vavisekeke, nyama ni swirho swin’wana swa miri swa tihorisa, entiyisweni i masingita. Naswona loko hi tinyika nkarhi wo ehleketa hi swona, hi ta vona ku tikondletela loku nga xiyekiki ka nhlonge ni misisi ni min’wala—swin’we ni swirho swin’wana swa miri—swa hlamarisa hakunene: Eka tiawara ta 24 hi siku swi va swi ri eku kuleni, vhiki rin’wana ni rin’wana, hi va hi endliwe hi vuntshwa hi xiviri, hi marito man’wana swi endleka ko tala evuton’wini bya hina.”

Hi nkarhi wa Xikwembu lowu faneleke, a swi nge xi nonon’hweli ku endla leswaku endlelo leri ra ku tipfuxeta ka miri ri ya emahlweni hilaha ku nga heriki. Kutani eku heteleleni, ‘rifu ri ta herisiwa.’ (1 Vakorinto 15:26) Kambe leswaku hi va lava tsakeke hakunene, a hi lavi vutomi lebyi nga heriki ntsena. Hi lava ku rhula—ku rhula ni Xikwembu swin’we ni vanhu-kulorhi. Ku rhula ko tano ku nga va kona ntsena loko vanhu va rhandzana hakunene.

Misava Leyintshwa Leyi Nga Ni Rirhandzu

“Xikwembu i rirhandzu,” ku vula Yohane wo Sungula 4:8. Rirhandzu ri ni matimba swinene—ngopfu-ngopfu rirhandzu ra Yehovha Xikwembu—lexi i xivangelo-nkulu lexi hi endlaka hi va ni ntshembo wa ku hanya hilaha ku nga heriki. Yohane 3:16 yi ri: “Xikwembu xi rhandze misava swinene xi kala xi nyikela hi N’wana wa xona la tswariweke a ri swakwe, leswaku un’wana ni un’wana loyi a kombisaka ripfumelo eka yena a nga lovisiwi kambe a va ni vutomi lebyi nga heriki.”

Vutomi lebyi nga heriki! Mayana ntshembo wa risima swonghasi! Kambe leswi hi tswariweke hi ri ni xidyoho, a hi na yona mfanelo yo kuma vutomi. Bibele yi ri: “Hakelo leyi tisiwaka hi xidyoho i rifu.” (Varhoma 6:23) Hambiswiritano, lexi tsakisaka, rirhandzu ri susumetele N’wana wa Xikwembu, Yesu Kreste, leswaku a hi fela. Muapostola Yohane u tsale leswi malunghana na Yesu: “Yena u nyikete moya-xiviri wakwe a wu nyiketela hina.” (1 Yohane 3:16) Ina, u nyiketele vutomi bya yena lebyi hetisekeke tanihi “nkutsulo wa lavo tala” leswaku hina lava kombisaka ripfumelo eka yena hi rivaleriwa swidyoho swa hina ivi hi kuma vutomi lebyi nga heriki. (Matewu 20:28) Bibele ya hlamusela: “Xikwembu xi [rhume] N’wana wa xona la tswariweke a ri swakwe emisaveni leswaku hi ta kuma vutomi ha yena.”—1 Yohane 4:9.

Kutani ke, hi fanele hi angula njhani eka rirhandzu leri Xikwembu ni N’wana wa xona va hi kombiseke rona? Bibele yi ya emahlweni: “Varhandziwa, loko leyi ku ri ndlela leyi Xikwembu xi hi rhandzeke ha yona, kutani hina hi boheka ku rhandzana.” (1 Yohane 4:11) Hi fanele hi dyondza ku rhandzana, hikuva mfanelo leyi yi ta va xisekelo xa misava leyintshwa ya Xikwembu. Namuntlha vanhu vo tala va twisise ntikelo wa rirhandzu tanihi laha Yehovha Xikwembu a ri kandziyiseke hakona eRitweni rakwe, ku nga Bibele.

Buku leyi nge Love and Its Place in Nature yi vule leswaku “swi tikomba onge vana va fa” loko rirhandzu ri nga ri kona. Hambiswiritano, ku lava ku rhandziwa a hi nchumu lowu helaka loko vanhu va kurile. Mutivi wa ndhavuko wa vanhu la dumeke u vule leswaku rirhandzu “ri le xikarhi ka swilaveko hinkwaswo swa munhu ku fana ni dyambu leri nga exikarhi ka tipulanete hinkwato . . . Switwi swa fambiselo ra ntumbuluko, rihanyo ra miri ni miehleketo ya n’wana loyi a nga rhandziwi, swi hambane ngopfu ni swa n’wana loyi a rhandziwaka. Lowo sungula u kula hi ndlela leyi hambaneke ni ya lowo hetelela.”

Xana u anakanya leswaku vutomi a byi ta va byi ri njhani loko vanhu hinkwavo emisaveni a vo rhandzana hi ntiyiso? Phela, a swi nga ta endleka nakambe leswaku munhu a va ni xihlawuhlawu hikwalaho ka leswi munhu wo karhi a nga wa tiko rimbe, kumbe wa rixaka rimbe kumbe a nga ni muvala wa nhlonge lowu hambaneke ni wa yena! Ehansi ka vulawuri bya Hosi leyi vekiweke hi Xikwembu, Yesu Kreste, misava hinkwayo yi ta va ni ku rhula ni rirhandzu, leswaku ku hetiseka pisalema ya Bibele leyi huhuteriweke:

“Oho Šikwembu! nyika hosi ŝiav̌anyiso ŝa wena . . . Yi ta av̌anyisa timhaka ta ŝisiwana ŝa tiko hi ku lulama, yi ta ponisa v̌ana v̌a mupfumari, kambe yi ta phyandlasa mušanisi. . . . E masikwini ya yona, lo’wo lulama o ta hluka; ni ku rula ku ta anḍa, ṅhweti yi ko yi nga ha ri kona. Yi ta fuma e ku sukela e lwandle riṅwana ku ya fika e ka riṅwana, ni ku sukela nambyini, ku ya fika makuṅweni ya misav̌a. Hikuv̌a yi ta nṭhunša šisiwana loko ši huwelela, ni l’a nge nhlomulweni la nga riki na mupfuni. Yi ta ṭeṭelela šisiwana ni l’a nge khombyeni, kutani yi ta kuṭula v̌utomi bya šisiwana.”—Pisalema 72:1, 4, 7, 8, 12, 13.

Lavo biha a va nga ta pfumeleriwa ku hanya emisaveni leyintshwa ya Xikwembu tanihi laha swi tshembisiweke hakona eka pisalema yin’wana ya Bibele: “La’v̌o biha v̌a ta susiwa, kambe la’v̌a ṭhembaka Yehova v̌a ta fuma misav̌a. Ku sele nkarinyana, kutani lo’wo biha a nga ka a nga ha v̌i kona; u ta lav̌isisa šiv̌andla ša yena, kutani u ta v̌a a nga ha ri kona. V̌a musa v̌a ta fuma misav̌a, v̌a ta tiṭakela e ku ruleni lo’kukulu ka v̌ona.”—Pisalema 37:9-11.

Kutani mianakanyo ni mimiri ya vanhu lava yingisaka, swin’we ni ya lava pfuxiweke eku feni, yi ta va yi horisiwile. Eku heteleleni, un’wana ni un’wana la hanyaka u ta kombisa leswi xifaniso xa Xikwembu xi nga xiswona hi ku hetiseka. Eku heteleleni nyimpi leyikulu ya ku lwela ku endla leswo lulama yi ta va yi herile. Ku lwisana loku nga kona malunghana ni ku navela ka hina vutomi ni maxangu ya rifu lawa hi ma vonaka sweswi na swona swi ta va swi herisiwile! Ina, lexi i xitshembiso lexi tiyeke xa Xikwembu xa hina xa rirhandzu: “Rifu a ri nge he vi kona.”—Nhlavutelo 21:4; Mintirho 24:15.

Hikwalaho, onge u nga ya emahlweni u lwela ku endla leswo lulama. Yingisa xitsundzuxo xa Xikwembu: “Lwana nyimpi leyinene ya ripfumelo, khomelela swinene evuton’wini lebyi nga heriki.” Vutomi byebyo emisaveni leyintshwa ya Xikwembu hi lebyi Bibele yi byi vitanaka ‘vutomi bya xiviri.’—1 Timotiya 6:12, 19.

Onge u nga twisisa ntiyiso lowu hlamuseriweke eBibeleni: “Yehova i Šikwembu! Hi yena l’a nga hi endla, a hi hina.” Ku twisisa ntiyiso lowu i goza ra risima leri ku endlaka leswaku u faneleka ku kuma vutomi emisaveni ya Yehovha leyintshwa ya rirhandzu ni ku lulama.—Pisalema 100:3; 2 Petro 3:13.

[Blurb on page 27]

Vutomi emisaveni leyintshwa ya Xikwembu hi lebyi Bibele yi byi vitanaka ‘vutomi bya xiviri.’ —1 Timotiya 6:19

[Xifaniso lexi nga eka tluka 25]

Vanhu va tshove tinsimbi to sirhelela ta milawu ya Xikwembu, ivi va wela ekhombyeni

[Xifaniso lexi nga eka tluka 26]

Vanhu, ehansi ka vulawuri bya Xikwembu, va ta tiphina emisaveni leyintshwa ya ku rhula