Xana Yesu A A Languteka Njhani?

VUMBHONI bya matimu ya misava malunghana ni ndlela leyi Yesu a a languteka ha yona byi khumbiwa swinene hi swilo swo hlayanyana. Leswi hi swona swi vangeke ku hambana lokukulu malunghana ni ndlela leyi a kombisiweke ha yona eswifanisweni.

Timhaka tin’wana timbirhi i ndhavuko wa tiko ni nkarhi lowu xifaniso xi endliweke ha wona. Ku engetela kwalaho, tidyondzo ta vukhongeri ta vampfampfarhuti ni lava va va kombeleke swi khumbe ndlela leyi Yesu a kombisiweke ha yona.

Hi malembe-xidzana yo tala, vampfampfarhuti lava dumeke, vo tanihi Michelangelo, Rembrandt na Rubens, va nyikele nyingiso lowukulu eka ndlela leyi Kreste a a languteka ha yona. Swifaniso swa vona leswi hakanyingi a swi fambisana ni swifanekiselo ni mihivahivana, swi ma kucetele ngopfu matwisiselo ya misava hinkwayo ya ndlela leyi Yesu a langutekaka ha yona. Kambe xana tinhlamuselo ta vona a ti sekeriwe kwihi?

Leswi Matimu Ya Misava Ma Swi Vulaka

Vutshila bya le mahlweni ka Mufumi wa Rhoma Constantine, loyi a hanyeke ku sukela kwalomu ka 280 ku ya eka 337 C.E., hakanyingi byi kombise Yesu tanihi “Murisi Lonene” la ha riki muntshwa a ri ni misisi yo koma kumbe yo leha leyi sohasohekeke. Kambe malunghana ni leswi, buku leyi nge Art Through the Ages yi ri: “Nhloko-mhaka ya Murisi Lonene yi nga va yi huma eka vutshila bya Khale bya Xigriki [bya vuhedeni] ku ya eka bya le Egipta, kambe kwalaho yi kombisa musirheleri la tshembekaka wa ntlhambi wa Vukreste.”

Hi ku famba ka nkarhi, nkucetelo lowu wa vuhedeni wu sungule ku nava swinene. Buku leyi ya engetela: “Yesu a a hlanganisiwa hi ku olova ni swikwembu leswi tolovelekeke swa le Mediteraniya, ngopfu-ngopfu Helios (Apollo), xikwembu xa dyambu [lexi ku dzuneka ka xona endzhakunyana ku nyikiweke Yesu ivi ku ya nyikiwa “vakwetsimi”], kumbe ndlela leyi xi vitaniwaka ha yona hi Xirhoma evuxeni, Sol Invictus (Dyambu leri nga Hluriwiki).” Esirheni lerikulu leri tshuburiweke ehansi ka ra St. Peter eRhoma, kahle-kahle Yesu u kombisiwa tanihi Apollo “a ri karhi a kongomisa tihanci ta kalichi ya dyambu etilweni.”

Kambe, xivumbeko lexi xa vuntshwa a xi tekanga nkarhi wo leha. Adolphe Didron, ebukwini ya yena leyi nge Christian Iconography, u hlamusela leswi humeleleke: “Xivumbeko xa Kreste, lexi eku sunguleni a xi ri xa vuntshwa, xa dyuhala ku suka eka lembe-xidzana rin’wana ku ya eka rin’wana . . . loko nguva ya Vukreste yi ri karhi yi ya emahlweni.”

Tsalwa ra lembe-xidzana ra vu-13 leri a ri tikomba onge i papila ra munhu un’wana la vuriwaka Publius Lentulus, leri a ri tsaleriwe Huvo-nkulu ya Rhoma, ri nyikela nhlamuselo ya ku languteka ka Yesu, ri vula leswaku a ri ni “misisi ya muhlovo wa buraweni [buraweni wo vangama], leyi leheke ku fika etindleveni, kambe ku suka etindleveni, misisi yakwe a yi songanile naswona a yi ri ya ntimanyana naswona a yi vangama, yi tepfama (ehenhla) ka makatla; yi sungula ku avana erhavarhaveni . . . u ni malepfu hinkwako lama nga muhlovo wo fana ni misisi yakwe, a ma lehanga kambe ma songanile exilepfini; . . . mahlo i yo kwalala . . . yo basa paa.” Xifaniso lexi lexi nga riki xa ntiyiso xi hetelele xi kucetele vatshila vo tala. New Catholic Encyclopedia, yi ri: “Nkarhi wun’wana ni wun’wana a ku vumbiwa muxaka wa Kreste lowu wu rhandziwaka.”

U hlamuseriwe hilaha ku hambaneke hi tinxaka ni vukhongeri lebyi hambaneke. Ntivo-vuxongi bya vukhongeri bya laha ku yeke vurhumiwa eAfrika, ematikweni ya Amerika na Asia byi kombisa Kreste wa misisi yo leha wa le Vupela-dyambu; kambe minkarhi yin’wana “swihlawulekisi swa tiko-xikaya” swi engeteriwile eka xivumbeko xa yena, ku vula nsonga-vutivi.

Maprotestente na wona ma ve ni vutshila bya wona, naswona ma hlamusele xivumbeko xa Kreste hi ndlela ya wona. F. M. Godfrey, ebukwini yakwe leyi nge Christ and the Apostles—The Changing Forms of Religious Imagery, u ri: “Xifaniso xa Kreste la terisaka vusiwana lexi endliweke hi Rembrandt xi kombisa mavonelo ya Maprotestente, ya ku languteka a ri ni mbitsi, a fana na xipuku, a tsanile, . . . xifaniso xa Maprotestente lexi khumbaka mbilu, xa ku titsona.” U ri leswi swi kombisiwa hi “ku ondza ka miri wa Yena, ku titsona [ku tilandzula] enyameni, ku ‘titsongahata, nhlomulo ni xiyimo lexinene’ leswi [Rembrandt] a anakanyeke leswaku i xikombiso xa Vukreste.”

Hambiswiritano, hilaha hi nga ta swi vona hakona sweswi, xifaniso xa Kreste la tsaneke, la rhendzeriweke hi ku vonakala, la nga toya, la tshikilelekeke, wa misisi yo leha, lexi hakanyingi xi humelelaka eka vutshila bya Vujagana, xi hoxile. Entiyisweni, xi hambane swinene na Yesu wa le Bibeleni.

Bibele Ni Xivumbeko Xa Yesu

Tanihi “Xinyimpfana xa Xikwembu,” Yesu a a nga ri na xivati, kutani handle ko kanakana a ri wanuna la langutekaka. (Yohane 1:29; Vaheveru 7:26) Naswona hakunene a a nga ta tshama a ri na gome hilaha a kombisiwaka hakona hi vatshila lava dumeke. I ntiyiso, u langutane ni swiendlakalo swo tala leswi tshikilelaka evuton’wini bya yena, kambe eka vumunhu bya yena lebyi tolovelekeke, u ve xikombiso xa Tata wa yena hilaha ku hetisekeke, “Xikwembu lexi tsakeke.”—1 Timotiya 1:11; Luka 10:21; Vaheveru 1:3.

Xana misisi ya Yesu a yi lehile? I Vanaziri ntsena lava a va fanele va nga yi tsemi misisi ya vona kumbe va nwa vhinyo, xisweswo Yesu a nga ri Munaziri. Kutani handle ko kanakana misisi ya yena a yi tsemetiwe kahle ku fana ni wanuna un’wana ni un’wana wa Muyuda. (Tinhlayo 6:2-7) U tlhele a nwa vhinyo hi ku ringanisela loko a ri ni vanhu van’wana, naswona leswi swi tiyisa mianakanyo ya leswaku a a nga ri munhu la nga tsakangiki. (Luka 7:34) Phela, u endle vhinyo hi singita enkhubyeni wa vukati eKana wa Galeliya. (Yohane 2:1-11) Naswona entiyisweni a ri na wona malepfu, hilaha swi kombisiwaka hakona hi vuprofeta bya mayelana ni ku xanisiwa ka yena.—Esaya 50:6.

Ku vuriwa yini hi muvala wa nhlonge ya Yesu ni xivumbeko xa yena? Kumbexana a wu ri wa Vasemayiti. Xivumbeko lexi u ta va a xi kume eka mana wa yena, Mariya, loyi a ri Muyuda. Vakokwa wa yena a va ri Vayuda, va rixaka ra Vaheveru. Kutani Yesu kumbexana a ri ni muvala wa nhlonge ni xivumbeko leswi fanaka ni swa Vayuda.

Hambiloko a ri exikarhi ka vaapostola va yena, handle ko kanakana Yesu a nga tikombi a hambane swinene na vona hi miri, hikuva Yudasi a fanele a n’wi xenga eka valala va yena hi xikombiso xa ku n’wi ntswontswa. Xisweswo, Yesu a fana ni van’wana entshungwini. Phela, nkarhi wun’wana u fambe a suka eGaleliya a ya eYerusalema vanhu va nga n’wi tivi.—Marka 14:44; Yohane 7:10, 11.

Kambe, van’wana va gimeta hi leswaku swi nga ha endleka Yesu a tsanile. Ha yini va vula leswi? Xivangelo xin’wana hileswi a laveke ku pfuniwa leswaku a rhwala mhandzi ya yena ya nxaniso. Nakambe, a ku ri yena wo sungula ku fa eka vavanuna vanharhu lava a va beleriwile.—Luka 23:26; Yohane 19:17, 32, 33.

Yesu A A Nga Tsananga

Ku hambana ni ndhavuko, Bibele a yi hlamuseli Yesu tanihi la tsaneke kumbe toya. Ematshan’weni ya sweswo, yi vula leswaku hambiloko a ha ri muntshwa u “hambet[e] a kula evutlharini ni le mirini, a tsakeriwa hi Xikwembu ni vanhu.” (Luka 2:52) Kwalomu ka malembe ya 30, a a ri muvatli. Wolowo a wu nge vi ntirho wa munhu la tsaneke, ngopfu-ngopfu enguveni yoleyo, laha a ku nga ri na michini ya manguva lawa yo tirha hi yona. (Marka 6:3) Nakambe, Yesu u hlongole tihomu, tinyimpfu ni vacincisi va mali etempeleni ivi a wisa matafula ya vanhu lava cincaka mali. (Yohane 2:14, 15) Leswi na swona swi kombisa munhu la nga ni ntiya-nhlana, la nga ni matimba.

Eka malembe manharhu ni hafu yo hetelela evuton’wini byakwe bya laha misaveni, Yesu u fambe madzana ya tikhilomitara eka mapfhumba ya yena yo chumayela. Kambe, vadyondzisiwa a va nga si tshama va ringanyeta leswaku a “wisanyana.” Ku ri na sweswo, Yesu u byele vona, lava van’wana va vona a ku ri vaphasi va tinhlampfi lava nga ni matimba a ku: “Tanani, mi ri swenu hi ya enhoveni, mi wisanyana.”—Marka 6:31.

Phela, Cyclopædia ya M’Clintock na Strong yi ri: “Rungula hinkwaro ra tievhangeli ri kombisa leswaku [Yesu a] hanye kahle naswona a ri ni matimba.” Kutani ha yini a lave ku pfuniwa ku rhwala mhandzi ya yena ya nxaniso, naswona ha yini a fe emahlweni ka lavan’wana lava beleriweke na yena?

Mhaka-nkulu yin’wana a ku ri gome lerikulu. Loko nkarhi wa ku dlayiwa ka Yesu wu tshinela, u te: “Hakunene, ku ni nkhuvulo lowu ndzi faneleke ku khuvuriwa ha wona, naswona ndza karhateka swinene loko wu nga si endleka!” (Luka 12:50) Gome leri ri kule ri va “maxangu” eka vusiku bya yena byo hetelela: “Kuteloko a fikeriwa hi maxangu a hambeta a khongela hi matimba swinene; kutani nyuku wakwe wu kotisa mathonsi ya ngati wu thonela ehansi.” (Luka 22:44) Yesu a swi tiva leswaku mintshembo ya vanhu ya vutomi lebyi nga heriki a yi titshege hi ku tshembeka ka yena ku fikela eku feni. A wu ri ndzhwalo wo tika swonghasi! (Matewu 20:18, 19, 28) Nakambe a swi tiva leswaku u ta dlayiwa hi vanhu va Xikwembu tanihi xigevenga lexi ‘rhukaniweke.’ Xisweswo, a a karhatiwa hi leswaku leswi a swi ta tisa xisandzu eka Tata wakwe.—Vagalatiya 3:13; Pisalema 40:6, 7; Mintirho 8:32.

Endzhaku ka ku xengiwa ka yena, u khomiwe hi tihanyi letikulu. Eka ku tengisiwa ka yena ka vuxisi loku khomiweke ku kondza ku va matakuxa, vanhu lava tlakukeke swinene etikweni va n’wi hlekurile, va n’wi tshwutela, va n’wi ba na hi swibakele. Leswaku ku tiyisiwa mavunwa ya ku tengisiwa ka nivusiku, ku tlhela ku va ni ku tengisa kun’wana mixo lowu landzelaka. Kwalaho Yesu u konanisiwe hi Pilato; kutani ku va Heroda, loyi swin’we ni masocha ya yena va endleke xihlekiso ha yena; ivi a tlhela a ya konanisiwa hi Pilato. Eku heteleleni, Pilato u lerise leswaku a biwa. Naswona a nga biwi hi ndlela leyi tolovelekeke. The Journal of the American Medical Association yi vule leswi malunghana ni ndlela leyi Varhoma a va ba hi yona:

“Nchumu lowu a va tolovele ku wu tirhisa a ku ri ximoko xo koma . . . lexi nga ni timbya leti fambaka ha rin’we-rin’we kumbe leti lukiweke leti siyanaka hi ku leha, laha ku boheleriweke tibolo letitsongo ta nsimbi kumbe swiphemu leswi karihaka swa marhambu ya nyimpfu exikarhi ka tona. . . . Loko masocha ya Rhoma hi ku phindha-phindha ya ba nhlana wa muhlaseriwa hi matimba swinene, tibolo ta nsimbi a ti endla timbanga leto enta, naswona timbya ni marhambu ya nyimpfu a swi boxa nhlonge swi nghena. Kutani, loko munhu a tama a biwa, timbanga a ti kula ti fika emisiheni ya marhambu ivi ti vanga ku halaka ka ngati.”

Swi le rivaleni leswaku matimba ya Yesu ma ta va ma hele khale emahlweni ka ku va a tsanisiwa hi ntiko wa mhandzi leyi a yi rhwarile. Entiyisweni, The Journal of the American Medical Association yi te: “Nsele lowu endliweke hi Vayuda ni Varhoma, swin’we ni ku pfumala swakudya, mati ni vurhongo, na swona swi hoxe xandla eka xiyimo xa yena xa ku tsana. Hikwalaho, hambi ku ri emahlweni ka ku vambiwa ka yena, Yesu a ri exiyin’weni xo biha swinene.”

Xana Xivumbeko Xa Yena I Xa Nkoka?

Ku suka eka xifaniso lexi hoxeke xa Lentulus ku ya eka swifaniso swa vatshila lava dumeke ni ku ya eka mafasitere ya manguva lawa lama nga ni tinghilazi ta mihlovo-hlovo, Vujagana byi vonaka byi tsakisiwa hi leswi kokaka mahlo. “Matimba lama susumetaka swinene ya xifaniso xa Yesu Kreste ma fanele ma hlayisiwa,” ku vula bixopo-nkulu wa Turin, muhlayisi wa Nguvu yo lahla vafi ya le Turin leyi ku phikizaniwaka ha yona.

Kambe, Rito ra Xikwembu a ri vulavuli hi vuxokoxoko byo tano bya ‘nsusumeto’ wa xivumbeko xa Yesu. Ha yini? Kumbexana vuxokoxoko byo tano a byi ta kavanyeta leswi vutomi lebyi nga heriki byi vulaka swona—vutivi bya le Bibeleni. (Yohane 17:3) Yesu hi yexe—ntila wa hina—‘a nga languti,’ kumbe a nga teki “ku languteka ka munhu” ku ri ka nkoka. (Matewu 22:16; ringanisa Vagalatiya 2:6.) Ku kandziyisa ku languteka ka miri ka Yesu kasi a ku boxiwi eka Tievhangeli leti huhuteriweke i ku kanetana ni mongo wa tona. Entiyisweni, Yesu a nga ha ri na xivumbeko xa munhu wa nyama, hilaha hi nga ta swi vona hakona exihlokweni lexi landzelaka.a

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Swifaniso leswi nga eka tluka 25]

Kreste la tsaneke, la langutekaka a vabya la kombisiweke hi vatshila eVujaganini u hambana ni xifaniso xa Yesu lexi sekeriweke etimhakeni ta Bibele

[Credit Line]

Jesus Preaching at the Sea of Galilee by Gustave Doré