Ku Sirhelela Ntshunxeko—Njhani?

EXIDOROBANENI xa Rengasdengklok, eIndonesia, mintlawa ya tinxaka to hambana-hambana yi hanyisane swin’we hi ku rhula malembe yo tala. Hambiswiritano, ku hanyisana koloko ku hele hi January 30, 1997. Madzolonga ma sungule hi siku ra nkhuvo wa vukhongeri, nkarhinyana ku nga si ba awara ya nharhu hi matakuxa, loko mupfumeri un’wana a sungule ku ba xigubu xakwe. Loko a twa pongo leri, wanuna wa vukhongeri byin’wana u haxe muakelani wakwe hi nhlamba. Hiloko va holovisana, ivi va sungula ku hoxetelana hi maribye. Loko ri xa, mpfilumpfilu wu engetelekile loko van’wana va nghenela nyimpi leyi. Loko ri pela, titempele timbirhi ta Mabudha ni tikereke ta mune ta Vujagana a ti onhiwile. Phepha-hungu leri nge International Herald Tribune ri vike xiendlakalo lexi ehansi ka xihloko lexi nge “Ku Tsuvuka Ka Ku Vengana Ka Vukhongeri Ku Lumeke Malangavi Ya Nyimpi Ya Tinxaka To Hambana-hambana.”

Ematikweni yo tala, vanhu lava nga riki vangani va tinxaka tin’wana lava timfanelo ta vona ti sirheleriweke hi nawu hakanyingi va tikuma va nga amukeleki eka van’wana. Loko ntshunxeko wa vukhongeri wu tiyisekisiwe hi nawu a swi vuli swona leswaku xivangelo xa ku venga vukhongeri byin’wana xi herile. Yinhla ya leswaku rivengo ri lo tshameriwa ehenhla a yi kombisi swona leswaku a ri kona. Loko swiyimo leswi swi cinca enkarhini lowu taka kumbexana swi endla leswaku ku va ni moya wa xihlawu-hlawu, rivengo leri nga lo tshameriwa ehenhla ri nga ha humelela hi ku olova. Hambiloko vanhu va nga xanisiwi hi ku kongoma, va nga ha vengiwa kumbe mavonelo ya vona ma bakanyiwa. Xana leswi swi nga siveriwa njhani?

Ku Kuma Xivangelo Xa Ku Vengana Ka Vukhongeri

Hi ntolovelo hi bakanya kumbe ku sola nchumu lowu hambaneke kumbe lowu nga tolovelekangiki, ngopfu-ngopfu mavonelo lama nga faniki ni ya hina. Xana leswi swi vula leswaku ku amukela vanhu va vukhongeri byin’wana a swi koteki? Buku ya Nhlangano wa Matiko leyi nge Elimination of All Forms of Intolerance and Discrimination Based on Religion or Belief yi longoloxa ku honisa ni ku nga twisisi tanihi “swivangelo swin’wana leswikulu swa ku vengana ni xihlawu-hlawu emhakeni ya vukhongeri ni ripfumelo.” Hambiswiritano, ku honisa, ku nga xivangelo xa ku vengana, ku nga hluriwa. Njhani? Hi dyondzo leyinene. “Dyondzo yi nga va nchumu wo sungula wo hlula xihlawu-hlawu ni ku vengana,” ku vula xiviko xa Khomixini ya Timfanelo ta Vanhu ya Nhlangano wa Matiko.

Xana pakani ya dyondzo leyi yi fanele yi va yihi? Magazini lowu nge UNESCO Courier wu ringanyeta leswaku ematshan’weni yo dyondzisa ku bakanya mavandla ya vukhongeri, “dyondzo ya ku amukelana yi fanele yi lwela ku herisa minkucetelo leyi vangaka ku chava ni ku honisa van’wana, naswona yi fanele yi pfuna vantshwa leswaku va va ni vuswikoti byo tiendlela swiboho hi voxe, ku xopaxopa hi vurhon’wana ni vonelo lerinene.”

Swi le rivaleni leswaku maphepha-hungu ma nga pfuna ngopfu eku khutazeni “ku xopaxopa hi vurhon’wana ni vonelo lerinene.” Tinhlengeletano to tala ta misava hinkwayo ti teka maphepha-hungu ma ri ni matimba ya ku cinca mavonelo ya vanhu ni ku khutaza ku twisisana. Kambe, loko maphepha-hungu ma ta swi kota ku khutaza ku amukelana ematshan’weni yo kucetela ku vengana hilaha man’wana ma endlaka hakona, ku laveka vatsari va mahungu lava khathalaka ni lava pfunaka. Nkarhi ni nkarhi vatsari va maphepha-hungu, va fanele va lwisana ni vonelo leri amukeriwaka, leri tolovelekeke. Va fanele va paluxa mavonelo lama nga hlawuriki hove ma siya ndluwa. Kambe xana sweswo swi ringene?

Ndlela Yo Antswa Swinene Yo Lwisana Ni Ku Vengana Ka Vukhongeri

Ku amukelana a swi vuli swona leswaku vanhu hinkwavo va fanele va va ni mianakanyo leyi fanaka. Swi nga ha endleka vanhu va nga voni mhaka hi tihlo rin’we. Van’wana va nga ha titwa va khorwisekile ngopfu leswaku vukhongeri bya un’wana byi hoxile swinene. Va nga ha swi vula erivaleni leswaku a va pfumelelani na byona. Hambiswiritano, sweswo a hi rivengo, ntsena loko va nga hangalasi mavunwa, va ringeta ku vanga xihlawu-hlawu. Rivengo ri vonaka loko ntlawa wo karhi wu xanisiwa, wu hlaseriwa hi milawu yo hlawuleka, wu tekiwa wu nga pfuni nchumu, wu yirisiwa, kumbe wu kavanyetiwa hi ndlela yo karhi leswaku wu nga landzeli vukhongeri bya wona. Hikwalaho ka rivengo lerikulu ngopfu, van’wana va dlaya kasi van’wana va boheka ku fela vukhongeri bya vona.

Xana ku vengana ka vukhongeri ku nga hluriwa njhani? Ku nga ha paluxiwa erivaleni, hilaha muapostola Pawulo a va paluxeke hakona varhangeri va vukhongeri va le sikwini rakwe lava a va ri ni rivengo. (Mintirho 24:10-13) Kambe, loko swi koteka, ndlela yo antswa swinene yo lwa ni ku vengana ka vukhongeri i ku lunghekela ku langutana ni swiphiqo leswi taka—ku khutaza ku amukelana, hileswaku, ku dyondzisa vanhu leswaku va va twisisa ku antswa vanhu van’wana. Xiviko xa Nhlangano wa Matiko malunghana ni ku herisiwa ka ku vengana ka vukhongeri lexi ku vulavuriweke ha xona eku sunguleni xi ri: “Tanihi leswi mixaka hinkwayo ya ku vengana ni xihlawu-hlawu xa vukhongeri kumbe tidyondzo ta byona swi sungulaka emianakanyweni ya munhu, kutani magoza yo sungula lama tekiwaka ma fanele ma kongomisiwa emianakanyweni ya munhu.” Dyondzo yo tano yi nga ha endla nileswaku vanhu va kambisisa vukhongeri bya vona.

Federico Mayor, mulawuri-jenerala wa Vandla ra Dyondzo, Sayense ni Ndhavuko ra Nhlangano wa Matiko, u tsarile: “Ku amukelana i ndlela leyinene ya munhu la nga ni ripfumelo.” Loko a tsala eka magazini lowu nge Réforme, muprista wa le Dominican la vuriwaka Claude Geffré u te: “Ku amukelana ka xiviri ku titshege hi ripfumelo ra xiviri.” Munhu la enerisekeke hi vukhongeri byakwe a nga tali ku chavisiwa hi vukhongeri bya van’wana.

Timbhoni ta Yehovha ti kume leswaku ndlela leyinene ngopfu yo kondletela ku amukelana ka vukhongeri i ku vulavula ni vanhu va vukhongeri byin’wana. Timbhoni ti languta vuprofeta bya Yesu byi ri bya nkoka bya leswaku “mahungu lamanene lawa ya mfumo ma ta chumayeriwa emisaveni hinkwayo leyi akiweke leswaku byi va vumbhoni ematikweni hinkwawo,” naswona ti dume hi vutirheli bya tona bya le rivaleni bya evhangheli. (Matewu 24:14) Entirhweni lowu, ti kuma nkarhi wo yingisela vanhu va vukhongeri byo hambana-hambana—ni bya vanhu lava nga pfumeriki leswaku Xikwembu xi kona—va hlamusela leswi va swi pfumelaka. Hi hala tlhelo, Timbhoni ti lunghekele ku hlamusela leswi ti swi pfumelaka eka vanhu lava rhandzaka ku yingisa. Xisweswo ti andzisa vutivi ni ku twisisa. Vutivi byo tano ni ku twisisa swi endla leswaku swi olova leswaku vanhu va amukelana.

Ku Amukela Vukhongeri Bya Van’wana Ni Swin’wana

Ku nga khathariseki matshalatshala lamanene ya vanhu vo tala ni vun’we bya van’wana, ku vengana ka vukhongeri ka ha ri xiphiqo ni namuntlha. Leswaku ku va ni ku cinca ka xiviri, ku laveka leswi engetelekeke. Phepha-hungu ra le Furwa leri vuriwaka Le Monde des débats ri vulavule hi xiphiqo lexi: “Vanhu va namuntlha va xaniseka ngopfu emintlhavekweni ni le moyeni. Nawu wu nga tisa xitiyisekiso xa ntshunxeko eka lava va wu xungetaka. Wu nga swi kota naswona wu fanele wu tiyisekisa leswaku swilo swi endliwa kahle enawini, ku nga ri na xihlawu-hlawu xa hi vomu.”

Buku leyi nge Democracy and Tolerance ya pfumela: “Hi ni ntirho lowukulu lowu hi faneleke hi wu endla leswaku hi fikelela pakani ya ku twanana ni ku chava mpimanyeto wa mahanyelo wa misava hinkwayo.” Bibele yi tshembisa leswaku ku nga ri khale ku vengiwa ka vukhongeri ku ta va nchumu wa nkarhi lowu hundzeke. Vanhu va ta va va ri ni vun’we eka vumakwerhu bya ntiyiso bya misava hinkwayo, laha ku xixima vanhu van’wana ku nga ta andza. Vanhu a va nge he honisani, tanihi leswi Mfumo wa Xikwembu wu nga ta dyondzisa vanhu tindlela ta Yehovha, xisweswo wu enerisa swilaveko swa vona swa vutivi, mintlhaveko ni swa moya. (Esaya 11:9; 30:21; 54:13) Ku ringana ka xiviri ni ntshunxeko swi ta funengeta misava. (2 Vakorinto 3:17) U nga swi kota ku hlula ku honisa ni rivengo loko u kuma vutivi lebyi kongomeke bya swikongomelo swa Xikwembu hi vanhu.

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 11]

Vukhongeri Byi Xungetiwa

Emalembeni ya sweswinyana valawuri va ringete ku kavanyeta ntirho wa Timbhoni ta Yehovha eFurwa hi ku ala ku ti pfuna hilaha va pfunaka vukhongeri lebyin’wana hakona. Sweswinyana, minyikelo leyi humesiweke leswaku yi seketela mintirho ya vukhongeri bya Timbhoni yi koxiwe swibalo leswi tlakukeke ngopfu. Valawuri va le Furwa va ti hakerise 313 wa timiliyoni ta tirhandi (ta xibalo ni minxupulo), swi nga fanelanga hi xikongomelo lexi nga erivaleni xo kavanyeta ntirho wa ntlawa lowu wa Vakreste va 200 000 ni vanghana va vona eFurwa. Lexi i xiendlo xa tihanyi lexi vangiwaka hi xihlawu-hlawu xa vukhongeri lexi nga fambisaniki nikatsongo ni milawu hinkwayo ya ntshunxeko, vumakwerhu ni ku khoma vanhu hi ndlela leyi ringanaka.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 10]

Ku vengana hakanyingi ku vanga madzolonga

[Swifaniso leswi nga eka tluka 12]

Ku nga khathariseki mintirho ya vukhongeri ya Timbhoni ta Yehovha, valawuri van’wana va le Furwa a va ti teki ti ri ntlawa wa vukhongeri!