Ku Lehisa Mbilu Loku Nga Ringaniseriwangiki

VUXONGI lebyi vonakaka eNkoveni wa Kashmir byi susumetele mutivi wa filosofi wa lembe-xidzana ra vu-16 ku vula a ku: “Loko ku ri ni paradeyisi laha misaveni, leyi ko va yona!” Handle ko kanakana, a a nga swi tivi leswi a swi ta humelela endzhakunyana eka xiphemu xolexo xa misava. Ku nga si hela malembe ya ntlhanu, vanhu va 20 000 va dlayiwile kwalaho eka nyimpi leyi a yi ri exikarhi ka valweri va ntshunxeko ni Vuthu ra le India. Phepha-hungu ra le Jarimani leri vitaniwaka Süddeutsche Zeitung sweswi ri hlamusela xivandla lexi tanihi “nkova wa mihloti.” Nkova wa Kashmir wu nyikela dyondzo yo olova kambe leyi nga ya nkoka: Ximbilwambilwana xi nga onha ndhawu leyi nga ha vaka paradeyisi.

Xana ku lehisa mbilu swi vula yini? Hi ku ya hi Collins Cobuild English Language Dictionary, “loko u lehisa mbilu u pfumelela vanhu van’wana leswaku va va ni malangutelo ya vona kumbe leswi va swi pfumelaka, kumbe ku tikhoma hi ndlela yo karhi, hambiloko u nga swi pfumeli kumbe ku swi amukela.” Mayana mfanelo leyinene swonghasi yo yi kombisa! Handle ko kanakana hi titwa hi ntshunxekile loko hi ri ni vanhu lava xiximaka leswi hi swi pfumelaka, malangutelo ya hina, hambiloko swi hambana ni swa vona.

Ku Lehisa Mbilu Ku Hundzuka Ku Sihalala

Rito-fularha ra ku lehisa mbilu i ximbilwambilwana leri nga ni tinhlamuselo leto tala. Ximbilwambilwana xi nga ha sungula hi ku pfumala ku anakanyelana loku vangiwaka hi ku nga tsakeli mahanyelo ya munhu un’wana kumbe ndlela ya yena yo endla swilo. Ku pfumala ku anakanyela ku kavanyeta ku tiphina hi vutomi ku tlhela ku pfala mianakanyo ya munhu leswaku a nga voni mavonelo lamantshwa.

Hi xikombiso, munhu wa ximbilwambilwana a nga ha siringiwa hi n’wana la nyanyukeke. Muntshwa a nga ha phirhiwa hi tindlela leti munhu lonkulu eka yena a nga ha anakanyisisaka ha tona. Loko munhu la nga ni vuxiyaxiya o komberiwa ku tirha ni munhu la nga khathaliki, va nga nyangatseka hi ku hatlisa havambirhi. Ha yini va siringeka, va phirheka ni ku nyangatseka? Hikuva, eka yin’wana ni yin’wana ya timhaka leti, munhu lon’wana u swi kuma swi tika ku tiyiselela malangutelo kumbe mahanyelo ya lon’wana.

Loko ku va ni ximbilwambilwana, ku pfumala ku anakanyela ku nga ha kula ku va xihlawuhlawu, ku nga ku venga ntlawa, rixaka kumbe vukhongeri. Lexi nyanyisaka xihlawuhlawu i ku sihalala, loku nga tikombisaka hi ku vengana lokukulu. Vuyelo bya kona i mbitsi ni ku halatiwa ka ngati. Anakanya hi leswi ximbilwambilwana xi swi vangeke hi nkarhi wa Tinyimpi ta Nkutsulo! Hambi ku ri namuntlha, ximbilwambilwana xi hoxa xandla eka madzolonga ya le Bosnia, Rwanda na le Middle East.

Ku lehisa mbilu ku lava ku ringanisela, naswona ku tshama u ri karhi u ringanisela a swi olovi. Hi fana ni xidewuri xa xikomba-nkarhi, lexi yaka hala na hala. Minkarhi yin’wana, hi lehisanyana mbilu; minkarhi yin’wana, hi lehisa mbilu ku tlula mpimo.

Ku Lehisa Mbilu Ngopfu Ku Vanga Mahanyelo Yo Biha

Xana swa koteka ku lehisa mbilu ku tlula mpimo? Xirho xa Huvo ya Milawu ya le United States, Dan Coats, loko xi vulavula hi 1993, xi hlamusele “nkwetlembetano ehenhleni ka nhlamuselo ya ku lehisa mbilu ni maendlelo ya kona.” Xana a vula yini? Xirho xa huvo ya milawu hi mbilu leyi tshovekeke xi vule leswaku hikwalaho ka ku lehisa mbilu, van’wana va “fularhela ku tshemba ntiyiso wa mahanyelo—eka leswinene ni leswo biha, eka leswi lulameke ni leswi hoxeke.” Vanhu vo tano va vona onge vanhu a va na mfanelo yo avanyisa leswi nga mahanyelo lamanene ni layo biha.

Hi 1990, n’watipolitiki wa le Britain Lord Hailsham u tsale leswaku “nala la dlayaka swinene wa mahanyelo a hi ku pfumela leswaku Xikwembu a xi kona, ku va u ku Xikwembu a xi tiviwi, ku hlongorisa swilo leswi vonakaka, makwanga kumbe xin’wana xa swivangelo leswi amukeriwaka. Nala wa ntiyiso wa mahanyelo lamanene i ku nga pfumeli nchumu, ku nga tshembi nchumu hi ku kongoma.” Handle ko kanakana, loko hi nga pfumeli eka nchumu, a hi na mimpimanyeto ya mahanyelo lamanene naswona xin’wana ni xin’wana xi nga tiyiseleriwa. Kambe xana swi fanerile ku tiyiselela xivumbeko xin’wana ni xin’wana xa mahanyelo?

Nhloko ya xikolo xa le henhla xa le Denmark a nga ehleketanga tano. U tsale xihloko xa phepha-hungu eku sunguleni ka va-1970, a vilela malunghana ni swinavetisi leswi nga eka phepha-hungu swa minkombiso ya swifaniso leswi nga ambalangiki leswi kombisaka vuxaka bya rimbewu exikarhi ka swiharhi ni vanhu. Swinavetisi leswi swi pfumeleriwile hikwalaho ka “ku pfumelela xin’wana ni xin’wana” le Denmark.

Kahle-kahle, swiphiqo swi va kona loko ku nga lehisiwi ngopfu mbilu, kambe swi va kona ni loko yi lehisiwa ku tlula mpimo. Ha yini swi tika ku papalata ku hundzeleta ivi u va la ringaniselaka? Hi kombela u hlaya xihloko lexi landzelaka.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 21]

Ku tlhaveka ku tlula mpimo hi swihoxo swa vana swi nga va vavisa

[Xifaniso lexi nga eka tluka 22]

Ku pfumelela xin’wana ni xin’wana lexi vana va xi endlaka swi nge va endli va lunghekela vutihlamuleri bya vutomi