Vantshwa Va Vutisa . . .

I Yini Lexi Biheke Swonghasi Hi Rihlevo?

“Exikolweni xa mina, ri fana ni ntungu. A hi na swidzidzirisi kumbe swibalesa kumbe tinyimpi—hi ni rihlevo. Hi xona xiphiqo lexikulu.”—Michelle wa malembe ya 16 hi vukhale.a

VAN’WANA va ri ra tsakisa. Van’wana va ri i chefu. Hakatsongo-tsongo ri khitikanela eka timagazini, maphepha-hungu ni le minongonokweni ya thelevhixini. Ku lungiwa ha rona emabulwini yo tala. I yini? I ku tivulavulela ntsena hi vanhu ni timhaka ta vona ta munhu hi xiyexe, swi vuriwa rihlevo.

Kumbexana ku hava nchumu lowu kokaka nyingiso wa hina hi ku hatlisa ku fana ni marito lama nge, “Xana u ti twile timhaka leta ha ku humelelaka?” Leswi swi landzelaka marito wolawo ku nga ha va ntiyiso kumbe mavunwa—kumbexana swi hlanganisiwa katsongo haswimbirhi. Eswiyin’weni hinkwaswo, ndzingo wa ku hleva wu nga va ni matimba. Lori la nga ni malembe ya 17 hi vukhale u ri: “Swa tika ku ka u nga tikarhati hi timhaka ta vanhu van’wana. Wena ni vanghana va wena mi titwa mi bohekile ku byelana timhaka to tsakisa loko mi tikuma.”

Xivangelo Xa Ku Va Hi Byelana

Ha yini swi hi tsakisa ku hleva? Phela, vanhu va rhandza ku va swin’we. Hi marito man’wana, vanhu va rhandzana. Kutani, i swa ntumbuluko leswaku makhati ma nga ri mangani, bulo ra hina ri ta voyamela eka leswi swa ha ku endlekaka eka vanghana ni vanhu lava hi va tivaka.

Xana leswi swi hoxile? Ku nga ri minkarhi hinkwayo. Hakanyingi, ku dya mabulo swi endla leswaku hi kuma rungula leri pfunaka, ku fana ni ku tiva leswaku i mani la nghenelaka vukati, i mani la ha ku kumaka n’wana nileswaku i mani la vabyaka. Hambi ku ri Vakreste va lembe-xidzana ro sungula a va bula hi swilo leswi a swa ha ku endleka evuton’wini bya vapfumeri-kulobye. (Vaefesa 6:21, 22; Vakolosa 4:8, 9) Entiyisweni, ku tivulavulela hi vanghana ni vanhu lava hi va tivaka hi yin’wana ya tindlela leti hi bulaka ha tona ni ku hlayisa vunghana lebyinene.

Mintlhamu Ya Rihlevo Ro Biha

Kambe, minkarhi yin’wana bulo leri khumbaka vutomi bya vanhu van’wana ri vangiwa hi swin’wana, ku nga ri ku khathala ha vona. Hi xikombiso, Deidra wa malembe ya 18 hi vukhale u ri: “Vanhu va hleva leswaku va kuma ndhuma. Va ehleketa leswaku va ta kuma [ndhuma] hi ku tiva timhaka to antswa ku tlula leti va ha ku byeriwaka tona.” Ku navela ku tsakisa van’wana swi nga ha endla leswaku munhu la hlevaka a soholota timhaka. Rachel wa malembe ya 17 hi vukhale u ri: “Loko u tiva mhaka, u nga swi kota ku yi cinca-cinca. Swi fana ni xitori xa wena, u nga ha hemba hi ndlela leyi u rhandzaka ha yona.”

Minkarhi yin’wana, ku hleva hi nchumu lowu nga mavunwa swi tirhisiwa tanihi nchumu wa ku rihisela. Amy wa malembe ya 12 hi vukhale u ri: “Ndzi hembele munghana wa mina kan’we. Ndzi n’wi hemberile hikuva u vule swo karhi ha mina.” Vuyelo byi ve byihi? “Eku sunguleni a ndzi tibyela ndzi ku, Na mina ndzi n’wi kumile hakunene.” Kambe, Amy u ya emahlweni a hlamusela: “Swi nga si ya kule, a ndzi nga swi koti ku ri lawula, naswona ndzi sungule ku titwa ndzi tshikilelekile ngopfu hikwalaho ka ku va ndzi hlevile, ku tlula loko a ndzi lo timiyelela.”

Swa olova ku vona ndlela leyi rihlevo ri nga “fanaka ni langavi leri nga ha lawulekiki hi ku hatlisa lokukulu,” hilaha mutivi un’wana wa miehleketo a swi vekaka hakona. (Ringanisa Yakobo 3:5, 6.) Loko swi va tano, ku nga ha va ni vuyelo byo biha. Hi xikombiso, ku vuriwa yini hiloko ku hangalasiwa mhaka leyi a yi fanele yi tshama yi ri xihundla? Ku vuriwa yini hiloko rihlevo rero ri ri mavunwa, naswona loko u ri hangalasa, swi onha vito ra munhu un’wana? Bill wa malembe ya 12 hi vukhale u ri: “Un’wana wa vanghana va mina u sungule mahungu-ndlela ya leswaku ndzi tirhisa swidzidzirisi, kasi a ndzi hembela. Swa vava hakunene.”

Ku Herisa Rihlevo Leri Onhaka

Swa twala leswi Bibele yi vulaka leswaku “ku fa ni ku hanya ŝi kota hi ririmi.” (Swivuriso 18:21) Ina, marito ya hina ma nga fana ni switirho swo aka kumbe matlhari yo onha. Lexi twisaka ku vava, vo tala namuntlha va tirhisa ririmi ra vona ku onha. Va fana ni vanhu lava hlamuseriweke hi mupisalema Davhida lava va nga “lota tinḍimi ta v̌ona kukotisa banga; v̌a hoša marito ya ku bav̌a kukotisa misev̌e, v̌a tilungisa šihundleni e ku hošela munhu l’a nga riki na nanḍu.”—Pisalema 64:2-4.

Lava va lavaka ku tsakisa Xikwembu a va fanelanga va hangalasa swiviko leswi nga riki ntiyiso, hikuva Bibele yi vula leswaku “milomu ya mav̌unwa i manyala e ka Yehova.” (Swivuriso 12:22) Ku sungula kumbe ku hundzisa mahungu-ndlela lama u ma tivaka leswaku a hi ntiyiso i ku hemba, naswona Bibele yi vula leswaku Vakreste va fanele va ‘cukumeta mavunwa’ kutani va ‘vulavula ntiyiso eka warikwavo.’—Vaefesa 4:25.

Hikwalaho, loko u nga si vula nchumu hi munhu un’wana, tivutise: ‘Xana ndzi yi tiva kahle mhaka leyi? Xana leswi ndzi swi vulaka swi ta endla leswaku loyi a ndzi yingiseke a langutela munhu loyi ndzi vulavulaka ha yena ebodlheleni? Loko swi ri tano, ndzi swi vula hi xikongomelo xihi?’ Nakambe, tsundzuka leswi: Hambiloko mhaka yi ri ntiyiso, a swi vuli swona leswaku u fanele u yi hangalasa—ngopfu-ngopfu loko mhaka yoleyo yi ta onha vito ra munhu un’wana.

Xivutiso xin’wana lexi u nga tivutisaka xona hi lexi, ‘Xana ku hleva ka mina ku ta ri khumba njhani vito ra mina?’ Ina, loko u hleva, u vula swo karhi ha wena. Hi xikombiso, Kristen u ri: “Loko u swi kota ku heta nkarhi wo tala swinene u vulavula hi vanhu van’wana, sweswo swi komba leswaku vutomi bya wena a byi tsakisi.” Lisa u kume leswaku ku tiviwa ka yena tanihi muhlevi swi endle leswaku munghana wakwe lonkulu a nga ha n’wi tshembi. U ri: “Swi fike laha a kanakanaka leswaku a nga ndzi tshemba. A swi bihile—ndzi boheke ku n’wi tiyisekisa leswaku a nga titshega ha mina.”

Loko u tiviwa tanihi muhlevi, vanhu va nga ha ku teka tanihi munhu la nga va vavisaka, naswona swi nga ha endleka va nga ha swi lavi ku va na wena. Xivuriso xa Bibele xi ri: “Muhlevi u famba-famba a boxa swihundla; u nga endli xinakulobye ni munhu loyi nomu wakwe wu tshamaka wu pfulekile.” (Swivuriso 20:19, Beck) Kambe, xana a wu swi tiva leswaku u nga hoxa xandla eka rihlevo leri onhaka kambe u nga vulanga nchumu?

Ku Yingisa—I Ndlela Yin’wana Ya Ku Hleva

Ku laveka vanhu vambirhi leswaku ku va ni rihlevo—la vulavulaka ni la yingisaka. Hambiloko munhu la yingisaka a nga vonakaka a nga ri na nandzu ngopfu ku fana ni la vulavulaka, Bibele yi yi languta hi ndlela yin’wana mhaka leyi. Eka Swivuriso 17:4, ha hlaya: “L’a endlaka ŝo biha o yingisela milomu yo biha, ni muhembi o yingisela ririmi ro hlev̌a.” Xisweswo, la yingisaka rihlevo u byarha vutihlamuleri lebyikulu. Mutsari Stephen M. Wylen u ri: “Hi tindlela to karhi, ku yingisela rihlevo swi bihe ngopfu ku tlula ku hleva hi koxe. Ha yini swi ri tano? Wylen u ya emahlweni: “Loko u va muyingiseri lonene ngopfu, u khutaza la hlevaka leswaku a ya emahlweni.”

Kutani, u fanele u endla yini loko rihlevo ro biha ri fika etindleveni ta wena? Ematshan’weni ya ku tiendla la lulameke ngopfu, u nga ha vula u ku: ‘A hi cinceni mhaka leyi hi vulavulaka ha yona’ kumbe, ‘Entiyisweni a ndzi ntshunxeki ku vulavula hi mhaka leyi. Phela, a nga kona laha leswaku a ta tiyimelela.’

Kambe ku vuriwa yini hiloko vanhu va suka eka wena hikuva u ala ku hlanganyela emabulwini ya vona? Hi ndlela yo karhi, leswi swi nga ha va xisirhelelo xa wena. Njhani? Phela, tsundzuka leswaku munhu la hlevaka vanhu van’wana eka wena, a nga ha hleva eka van’wana ha wena. Hikwalaho, u nga ha balekela mbitsi lowukulu hi ku tshinela eka vantshwa kumbe vanhu lavakulu lava nga onhiki vanhu van’wana hi marito ya vona. Wylen u ri: “Nchumu wun’wana ni wun’wana lowu ku lahlekelaka hikwalaho ka ku ka u nga hlevi, u ta swi vona hi ku hatlisa leswaku a wu lahlekeriwanga hi nchumu loko ku nga ri hi nkarhi wa ku tihoxa ekhombyeni. Eku heteleleni u ta humelela hikuva u ta tiviwa tanihi munhu la tshembekaka.”

Xa nkoka ngopfu, u ta tiendlela vito lerinene ni Xikwembu. U tsakela ngopfu ndlela leyi hi vulavulaka ha yona ni van’wana, hikuva Yesu Kreste u tsundzuxile: “Rito rin’wana ni rin’wana leri nga pfuniki nchumu leri vanhu va ri vulaka, va ta hlamusela malunghana na rona hi Siku ra Vuavanyisi; hikuva hi marito ya wena u ta vuriwa la lulameke, naswona hi marito ya wena u ta gweviwa.”—Matewu 12:36, 37.

Kutani, ku ta va ku ri vutlhari ku landzelela xitsundzuxo xa Pawulo: “Swi endleni xikongomelo xa n’wina ku hanya hi ku rhula ni ku karhatekela timhaka ta n’wina.” (1 Vatesalonika 4:11) Ku endla tano swi ta ku pfuna leswaku u hlayisa vuxaka lebyinene ni van’wana ni ku amukeleka eka Xikwembu.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Bokisi leri nga eka tluka 25]

“Xitirhisiwa Lexikulu Xa Ku Hleva eMisaveni”

Xana u ti twile ta sweswinyana? Hi ku fika ka ndlela yo rhumela rungula hi ku tirhisa khomphyutara, leyi vuriwaka E-mail, sweswi rihlevo ri tirhisa thekinoloji. Entiyisweni, mutsari Seth Godin u vitana E-mail leswaku i “xitirhisiwa lexikulu xa ku hleva emisaveni.” Hambiloko a pfumela leswaku ya pfuna, kambe wa tsundzuxa: “Munhu a nga ha sungula mhaka yo karhi leyi nga ntiyiso kumbe leyi hoxeke, hi xitshuketa vanhu va magidi va nga ha yi kuma.”

E-mail yi nga fika eka vanhu vo hambana-hambana—naswona yi fika hi ku hatlisa. Godin u ri: “I ndlela yo sungula leyintshwa ya ku vulavurisana leyi hlanganisaka mhaka ya risima ni leyi kunguhatiweke hi xikongomelo xo karhi leyi tsariweke hi ku hatlisa naswona yi lavaka nyingiso wa xihatla wa riqingho.” Hi vutlhari, loko u rhumela rungula hi E-mail, tiyiseka leswaku xikongomelo xa rungula ra wena xi va erivaleni. Naswona, u nga xi endli xihoxo xo hundzisa rungula leri nga riki na vumbhoni eka vanghana.

[Swifaniso leswi nga eka tluka 24]

Munhu la hlevaka van’wana eka wena . . . a nga ha hleva eka van’wana ha wena