Ndzi Tshike Ku Va Nghala Leyi Vombaka Kutani Ndzi Va Xinyimpfana Xo Rhula
Hi ku vula ka Enrique Torres, Lontsongo
NDZI velekiwe hi 1941 exihlaleni xa Kharibiya xa le Puerto Rico, laha ku vulavuriwaka Xipaniya. Vatswari va mina va swisiwana a va ri Marhoma Khatoliki, kambe vona ni vamakwerhu va xisati ni makwerhu wa xinuna (la feke loko a ha ri ntsongo) hambi ku ri mina a hi nga si tshama hi dyondzisiwa timhaka ta vukhongeri, naswona a hi nga tali ku ya ekerekeni.
Ndyangu wa ka hina wu suke ePuerto Rico wu ya eUnited States hi 1949. Hi fike hi tshama eDoroba-nkulu ra New York eVuxeni bya Harlem, leri tiviwaka tanihi El Barrio. Hi tshame kwalaho ku fikela hi 1953. A swi ndzi tikela ku cinca ndzi vulavula Xinghezi. Xiphiqo lexi xi endle leswaku ndzi tinyadza.
Nkucetelo Lowu Humeke eNdleleni
Kutani ndyangu wa ka hina wu rhurhele endhawini leyi vuriwaka Prospect Heights ya le Brooklyn. Enkarhini lowu ndzi kuceteriwe hi tintangha ta mina leswaku ndzi va xirho xa ntlawa wa tinsula-voya. Endzhakunyana ndzi vekiwe ku va murhangeri wa wona. Endzhaku ka sweswo ndzi ve murhangeri wa ntlawa wun’wana, lowu a wu yiva mimovha. Ndzi tlhele ndzi tirha tanihi mulondzi wa swikweleti (swa ku gembula leswi nga riki enawini) endhawini yoleyo. Ku suka kwalaho, ndzi sungule ku yiva naswona ndzi khomiwe minkarhi yo hlayanyana ndzi nga si va ni malembe ya 15. Hi nkarhi wolowo ndzi boheke ku tshika xikolo.
Loko ndzi ri ni malembe ya 16, ndzi kombele ku hunguteriwa xigwevo kutani valawuri va ndzi hlongorile leswaku ndzi ya tshama ePuerto Rico ku ringana malembe ya ntlhanu. Ndzi rhumeriwe eka kokwana wa xinuna ni ndyangu wakwe. A a ri phorisa leri dumeke naswona leri xiximekaka leri hi nkarhi wolowo a ri ri emudendeni. Hambiswiritano, endzhaku ka lembe rin’we kokwana u ndzi tlherisele eBrooklyn hikwalaho ka ku va ndzi ri xilovekelo, ndzi tshama ni vanhu va hanyelo leri nga tsakisiki naswona ndzi tshova tindlu ta vanhu ndzi yiva.
Leswi Tatana A Ndzi Endleleke Swona eVuton’wini Bya Mina
Loko ndzi tlhelela eDoroba-nkulu ra New York ndzi suka ePuerto Rico, ndzi kume leswaku tatana a a sungule ku dyondza Bibele ni Timbhoni ta Yehovha. Hambiswiritano, mina a ndzi hanya vutomi byo biha. Ndzi ye emahlweni ndzi hanya vutomi bya ku nga chavi Xikwembu kutani ndzi tirhisa swidzidzirisi ni xihoko hi ndlela yo biha. Ndzi ve xirho xa ntlawa lowu a wu yiva ni ku khoma nkuzi hi xibamu, leswi endleke leswaku ndzi khomiwa hi 1960. Ndzi voniwe nandzu kutani ndzi gweviwa malembe manharhu ekhotsweni.
Hi 1963, ndzi humesiwile ekhotsweni ehansi ka swipimelo swo karhi. Kambe ku nga ri khale ndzi tlhele ndzi khomeriwa ku tshova tindlu ta vanhu ndzi yiva, naswona ndzi tshame malembe mambirhi ekhotsweni le Xihlaleni xa Rikers, eDoroba-nkulu ra New York. Ndzi ntshunxiwile hi 1965. Kambe, elembeni rolero, ndzi khomeriwe ku dlaya munhu. Kunene, a ndzi hanya ku fana ni nghala!
Huvo yi ndzi gweve ku tshama malembe ya 20 le Dannemora, en’walungwini wa New York. Kwalaho mahanyelo ya le khotsweni ma ndzi nghene ngatini.
Hambiswiritano, hilaha ndzi vuleke hakona eku sunguleni, tatana a a ri karhi a dyondza Matsalwa ni Timbhoni ta Yehovha. Hi ku famba ka nkarhi u khuvuriwile kutani a va nkulu evandlheni ra le Harlem. A a tala ku ndzi endzela loko ndza ha ri ekhotsweni, naswona minkarhi hinkwayo a a vulavula na mina hi Xikwembu, vito ra xona ni swikongomelo swa xona.
Kambe, loko ndza ha ri ekhotsweni le Dannemora, ndzi ve xirho xa ntlawa wa vamachonisa, lava lombisaka mali hi mpindzulo lowukulu. Enkarhini lowu, hi 1971, ku ve ni madzolonga ekhotsweni rin’wana ra le Tikweni ra New York, leri vuriwaka Attica Correctional Facility. Madzolonga lawa ma ve swihloko swa maphepha-hungu yo tala naswona ma haxiwe ngopfu eka xiya-ni-moya ni le ka thelevhixini. Endzhaku ka dzolonga leri, leswaku ku nga humeleli nchumu lowu fanaka eDannemora, murindzi-nkulu u vone swi fanerile leswaku a hlawula vabohiwa lava nga ha vaka ni nkucetelo wo biha eka vabohiwa van’wana. Vabohiwa volavo u va veke ejele ro hlawuleka.
Eka vabohiwa lava ringanaka 2 200, hi hlawuriwile hi ri kwalomu ka 200. Endzhaku ka nkambisiso wun’wana wa vukheta, van’wana va hlawuriwile leswaku va ya biwa ngopfu. Ku tlula kwalaho, ku fambisana ni leswi a va swi vula “ku tshungula mahanyelo,” ku cheriwe mirhi eswakudyeni.
A ku nga ri ro sungula ndzi pfaleriwa ndzi ri swanga hikwalaho ka ku tikhoma ko biha. Hambiswiritano, a ku ri ro sungula ndzi khomiwa hi tihanyi to tano, naswona swi ndzi vavise ngopfu. Ndzi bohiwe mavoko hi tinghomondho, ndzi bohiwa ni milenge, naswona varindzi va ndzi be ngopfu hi minkarhi yo hambana-hambana. Naswona a ndzi boheka ku tiyiselela xihlawuhlawu xa rixaka hikwalaho ka rixaka ra mina. Hikwalaho ka ku khomisiwa tingana ni ku biwa, ndzi sungule ku dya swakudya switsongo enkarhini wa ku pfaleriwa ka mina ndzi ri swanga, leswi tekeke tin’hweti tinharhu. Leswi swi endle leswaku ndzi lahlekeriwa hi 23 wa tikhilogiramu.
Valanguteri va le khotsweni a va swi ba hi makatla swivutiso swa tatana malunghana ni ku tsana ka rihanyo ra mina. Leswi swi endle leswaku ndzi heleriwa hi ntshembo, kutani ndzi tsalele van’watipolitiki leswaku va ndzi pfuna malunghana ni ku khomiwa ka mina hi ndlela yo biha.
Tatana u yile ko tala eka vatsari va maphepha-hungu malunghana ni ku biwa ka mina, ku tsongahatiwa ka mina, ni ku cheriwa ka mirhi eswakudyeni swa vabohiwa lava a va pfaleriwe ejele ro hlawuleka. I phepha-hungu rin’we ntsena leri vuriwaka Amsterdam News, leri anguleke hi ku kandziyisa xihloko xin’wana lexi a xi vulavula hi ku hohloka ka swiyimo swa le khotsweni. Tatana u tlhele a ya eka Khomixinara wa Ndzulamiso eAlbany le New York minkarhi yo hlayanyana naswona minkarhi hinkwayo a a byeriwa leswaku ndzi pfaleriwe ejele ra ntolovelo. Van’watipolitiki a va vanga na mhaka ni xiviko xa mina malunghana ni swiyimo swa le khotsweni. Ndzi hele matimba ku tlula hambi ku ri rini, tanihi leswi a ndzi nga ha ri na laha a ndzi ta ya kona leswaku ndzi kuma mpfuno.
Hi wona nkarhi lowu ndzi tsundzukeke swin’wana swa swilo leswi tatana a ndzi byeleke swona. Ndzi endle xiboho xa ku khongela eka Xikwembu leswaku xi ndzi pfuna.
Ku Hundzukela Eka Xikwembu
Loko ndzi nga si khongela, ndzi tsundzuke xikhutazo xa tatana lexi phikelelaka xa leswaku ndzi khongela eka Tata wa Yesu la vuriwaka Yehovha, hayi eka Yesu. Ndzi khinsamile ejele kutani ndzi tisola ngopfu hi ndlela leyi ndzi hlawuleke ku hanya ha yona, leswi endleke leswaku ndzi heta nkarhi wa ku tlula hafu ya vutomi bya mina ndzi ri ekhotsweni. Ndzi kombele Yehovha hi mbilu ya mina hinkwayo leswaku a ndzi pfuna ndzi huma exiyin’weni lexi hikuva se a ndzi swi lemuka leswaku hi yena ntsena la nga ni matimba ya ku ndzi kutsula emaxangwini lawa.
A ndzi swi tivi leswaku ndzi khongele nkarhi wo tanihi kwihi, kambe ndzi vulavule hi vutomi bya mina bya khale kutani ndzi kombela Yehovha hi ku phindha-phindha leswaku a ndzi rivalela. Ndzi tshembise leswaku ndzi ta ringeta ku dyondza swo tala ha yena. Ku nga ri kungani, ndzi humesiwile ekhotsweni rero ra munyama leri a ndzi pfaleriwe eka rona kutani ndzi yisiwa ejele ra ntolovelo. Leswi swi endle leswaku ndzi tshika ku lan’wa swakudya.
Ku landzela xitshembiso xa mina xo dyondza swo tala ha Yehovha, ndzi sungule ku hlaya New World Translation of the Holy Scriptures. Xin’wana xa swilo leswi swi ndzi tsakiseke hi vuhundzuluxeri lebyi bya Bibele a ku ri xifunengeto xa byona xa muhlovo wo saseka wa rihlaza. Wu ndzi tsakisile hikuva swiambalo swa le khotsweni, tisele, makhumbi ni tiphacisi, hinkwaswo a swi ri swa muvala wo kwalala, ku kwalala loku vangaka gome. Lexi ndzi hlamariseke, endzhakunyana muhlovo wa swilo leswi hinkwaswo wu cinciwile wu va wa rihlaza. Muhlovo lowu wu tekiwe eka Ndzawulo ya Mindzulamiso endzhaku ka dzolonga ra le khotsweni ra le Attica.
Ndzi tlhele ndzi sungula ku hlaya swihloko swa timagazini ta Xihondzo xo Rindza ni Xalamuka!, leti tatana a hleleke leswaku ndzi tiseriwa tona. Swi ndzi tsakise ngopfu ku hlaya hi Timbhoni ta Yehovha to tala swinene leti veke ekhotsweni hikwalaho ko hlayisa ripfumelo ra tona ri tiyile ni leti xanisekeke ku tlula leswi mina ndzi xanisekiseke xiswona. Lava i vanhu lava nga dyohangiki nchumu kambe lava xanisiweke hikwalaho ko tshembeka eka Xikwembu. Kasi loko ku ri mina, ndzi tshovela leswi ndzi swi byaleke. Loko ndzi hlaya mintokoto leyi, mbilu ya mina yi khumbekile, naswona ndzi khutaziwe ku dyondza swo tala hi Yehovha ni vanhu vakwe.
Eku heteleleni, endzhaku ka lembe, ndzi ye emahlweni ka huvo ya ku ntshunxiwa ehansi ka swipimelo swo karhi. Mhaka ya mina yi kambisisiwile ku katsa ni maxangu lawa ndzi langutaneke na wona ejele ro hlawuleka. Ndzi tsakile ku twa leswaku a ndzi ta humesiwa ehansi ka swipimelo swo karhi hi 1972.
Endzhaku ka mavhiki mambirhi ndzi ntshunxiwile, ndzi ye eHolweni ya Mfumo ya Timbhoni ta Yehovha ya kwalaho, eHarlem laha a ku tirhisiwa Xipaniya. Kambe ndzi titwe ndzi nga faneleki ku hlangana ni vanhu va Yehovha. Naswona a ka ha ri ni swo tala leswi a ndzi fanele ndzi swi dyondza malunghana na Yehovha, nhlengeletano yakwe ni vanhu vakwe. Naswona a ndzi lava ni nkarhi wa ku tolovelana ni vanhu endzhaku ko tshama nkarhi wo leha swinene ekhotsweni.
Lexi twisaka ku vava, a ndzi swi kotanga ku tshika tindlela ta mina ta khale. Ndzi tlhele ndzi vuyelela eka swidzidzirisi, eka vugevenga ni le tindleleni tin’wana leti nga riki tinene. Leswi swi endle leswaku ndzi tlhela ndzi gweviwa malembe man’wana ya 15 ekhotsweni. Hambiswiritano, ndzi vone onge Yehovha u vone swo karhi leswinene embilwini ya mina, tanihi leswi a nga ndzi cukumetangiki. Ndzi nga ku byela leswaku ku nga khathariseki leswaku u le khotsweni kumbe e-e, Yehovha a nga va tshiki kumbe ku va lan’wa lava voyameleke eku dyondzeni ha yena.
Ku Dyondza Bibele Ndzi Ri eJele
Enkarhini lowu, ndzi tlhelele ekhotsweni eDannemora, laha ndzi hlanganyeleke edyondzweni ya Bibele ya vhiki ni vhiki ni mutirheli wa Timbhoni ta Yehovha. Endzhakunyana ndzi yisiwe eMid-Orange Correctional Facility, khotso lerikulunyana leri nga le n’walungwini wa New York. Khotso leri a ri nga ri na varindzi vo tala ku fana ni ra le Dannemora.
Endzhaku ka malembe mambirhi ndzi ri eMid-Orange Correctional Facility, ndzi sungule ku hlanganyela hi ku hiseka edyondzweni ya Bibele leyi un’wana wa vabohiwa a a fambiseriwa yona, leyi a yi pfumeleriwe hi valawuri va khotso. Mana wakwe, loyi a a ri un’wana wa Timbhoni ta Yehovha, a a hlele leswaku a fambiseriwa dyondzo leyi. Eku heteleleni, loko ndzi ya emahlweni ndzi nghenisa vutivi, ndzi sungule ku tirhisa misinya ya milawu ya Bibele, leyi hi ku famba ka nkarhi yi endleke leswaku ndzi endla nhluvuko hi tlhelo ra moya.
Endzhaku ka loko va ale ku ndzi ntshunxa ehansi ka swipimelo minkarhi ya nkombo, hambileswi a va kanakana va hetelele va ndzi ntshunxile ehansi ka swipimelo endzhaku ko kombela ra vunhungu. Lexi endleke leswaku va ala ku ndzi ntshunxa ehansi ka swipimelo enkarhini lowu hundzeke hileswi a ndzi “voyamele evugevengeni.” Ndzi ntshunxiwile endzhaku ka loko ndzi hete malembe ya nhungu ya xigwevo xa mina xa malembe ya 15.
Ku Humesiwa Ro Hetelela eMunyameni
Loko ndzi ntshunxiwile, ndzi tlhele ndzi hambuka, naswona ndzi tlhele ndzi tirhisa swidzidzirisi swa xinkarhana. Naswona a ndzi tshama ni wansati loyi ndzi nga tekanangiki na yena. Hi sungule ku tshama swin’we hi 1972. Hambiswiritano, hi 1983, ndzi tlhele ndzi sungula ku dyondza Bibele ni Timbhoni ta Yehovha. Enkarhini wolowo, ndzi sungule ku va kona nkarhi hinkwawo eminhlanganweni ya Vukreste. Hambiswiritano, loko ndzi nga si sungula ku dyondza ni ku hlanganyela eminhlanganweni, ndzi tshike ku tirhisa swidzidzirisi ni ku dzaha.
Nilokoswiritano, a ndza ha tlula nawu wa Xikwembu malunghana ni vukati hikuva a ndza ha tshama ni wansati loyi ndzi nga n’wi tekangiki. Leswi a swi himetela ripfalo ra mina, kutani ndzi ringete ku endla leswaku a amukela dyondzo ya Bibele leswaku hi ta tsarisa vukati bya hina, hi tekana. Kambe u vule leswaku Bibele i buku ya munhu leyi tsariweke hi vanhu leswaku va ta tshikilela vavasati nileswaku a swi nga ri swa nkoka leswaku hi tekana.
Ndzi xiye leswaku a ndzi nga ta swi kota ku ya emahlweni ndzi hanya hi ku oswa ni wansati loyi a nga yi xiximiki milawu ya Xikwembu malunghana ni vukati. Kutani, ndzi byi xaxisile vuxaka bya hina hiloko ndzi rhurhela eBrooklyn. A ndzi swi tiva leswaku a ndzi nga ta swi kota ku byela vanhu van’wana hi Xikwembu ni xikongomelo xa xona loko vutomi bya mina byi nga pfumelelani ni milawu ya xona.
Loko se ndzi ntshunxekile eka swihinga hinkwaswo leswi nga riki swa Matsalwa, naswona ndzi dyondze Bibele malembe manharhu, hi ripfalo ro basa ndzi nyiketele vutomi bya mina eku endleni ka ku rhandza ka Xikwembu kutani ndzi swi kombisa hi ku khuvuriwa entsombanweni wa Timbhoni ta Yehovha. Xitshembiso lexi ndzi xi endleke xa ku tiva Xikwembu lexi tatana minkarhi hinkwayo a a ndzi byela vito ra xona, i nchumu lowu ndzi nga ta kala ndzi nga tisoli ha wona. Naswona ndzi ta tirha hi matimba leswaku ndzi hetisisa xitshembiso lexi ndzi xi endleke eka Yehovha loko ndzi ri ekhotsweni ra munyama eDannemora kukondza a tisa mikateko yo tala leyi a yi tshembiseke eRitweni rakwe.
Ndzi Langutele Paradeyisi
Ndzi langute emahlweni eka nkarhi lowu Yehovha a nga ta hundzula misava leyi hinkwayo yi va paradeyisi yo saseka. (Pisalema 37:11, 29; Luka 23:43) Nakambe ndzi langute emahlweni eka xitshembiso xin’wana xa Xikwembu—ku pfuxiwa ka vafi leswaku va hanya hilaha ku nga heriki emisaveni. (Yohane 5:28, 29; Mintirho 24:15) Mawaku nkarhi wo tsakisa lowu nga ta landzela loko ndzi amukela varhandziwa va mina lava feke, ku katsa na tatana, makwerhu lontsongo ni van’wana lava ndzi va tivaka lava feke va ha ri vatsongo! Ndzi tshamela ku ehleketa hi ntshembo lowu, naswona wa ndzi tsakisa. Xin’wana lexi ndzi tsakisaka sweswi hileswaku vamakwerhu vambirhi va xisati ni vana va vona va nyiketele vutomi bya vona eka Yehovha naswona se va khuvuriwile.
Sweswi, loko ndzi ri karhi ndzi byela van’wana hi ripfumelo ra mina ni mintokoto ya mina, ndzi titwa ndzi susumeteleka ku va byela marito lama chavelelaka ya mupisalema, lama tsariweke eka Pisalema 72:12-14: “Yi ta nṭhunša šisiwana loko ši huwelela, ni l’a nge nhlomulweni, l’a nga riki na mupfuni. Yi ta ṭeṭelela šisiwana ni l’a nge khombyeni, kutani yi ta kuṭula v̌utomi bya ŝisiwana. Yi ta kuṭula mimoya ya v̌ona e ku šanisiweni ni le ku wutleriweni, e ngati ya v̌ona yi ta v̌a ni risima e mahlweni ka [yona].”
Leswi Yehovha a ndzi lehiseleke mbilu, swi tsakise mbilu ya mina naswona swi ndzi pfunile leswaku ndzi dyondza ni ku hanya hi timfanelo leti a ti lavaka eka vanhu vakwe—ku nga ri ku leva ku fana ni nghala, kambe timfanelo ta ku rhula, musa ni ku olova leti xinyimpfana xi nga na tona. Leswi swi fanerile, hilaha Rito ra Xikwembu ri swi vekaka hakona, “lavo rhula u ta va komba tintswalo.”—Swivuriso 3:34, NW.
[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 18]
“Ndzi tlhele ndzi khomeriwa ku tshova tindlu ta vanhu ndzi yiva, naswona ndzi tshame malembe mambirhi ekhotsweni le Xihlaleni xa Rikers, eDoroba-nkulu ra New York. Ndzi ntshunxiwile hi 1965. Kambe, elembeni rolero, ndzi khomeriwe ku dlaya munhu. Kunene, a ndzi hanya ku fana ni nghala!”
[Xifaniso lexi nga eka tluka 19]
Siku leri ndzi khuvuriweke ha rona