Ku Tirhela Xikwembu Ndzi Langutane Ni Rifu

Hi ku vula ka João Mancoca

Hi June 25, 1961, masocha ma fike ma kavanyeta nhlangano wa hina wa Vukreste le Luanda, eAngola. Van’wana va hina lava ringanaka 30 va khomiwile kutani va biwa hi ndlela ya tihanyi lerova masocha a ma vuya endzhaku ka hafu ya awara yin’wana ni yin’wana ku ta vona loko ku ri ni loyi a feke. Masocha man’wana ma twiwe ma vula leswaku Xikwembu xa hina xi fanele xi ri xa ntiyiso, tanihi leswi hinkwerhu hi poneke.

ENDZHAKU ka ku biwa koloko ndzi tshame tin’hweti ta ntlhanu ekhotsweni ra le São Paulo. Kutani, emalembeni ya kaye lama landzeleke, ndzi susiwe eka khotso rin’wana ndzi yisiwa eka rin’wana naswona ndzi ri karhi ndzi biwa, ndzi pfumatiwa timfanelo ta vumunhu naswona ndzi konanisiwa. Endzhakunyana ka ku humesiwa ka mina ekhotsweni hi 1970, ndzi tlhele ndzi khomiwa, naswona enkarhini wolowo ndzi rhumeriweke ekampeni leyi dumeke hi ku dlaya ya le São Nicolau, sweswi ku nga Bentiaba. Ndzi pfaleriwe kwalaho malembe mambirhi ni hafu.

U nga ha lava ku tiva leswaku ha yini tanihi muaka-tiko la hlayisaka nawu ndzi khomiwa hikwalaho ko vulavula ni van’wana hi ripfumelo ra mina leri sekeriweke eBibeleni laha ndzi dyondzeke kona mahungu lamanene ya Mfumo wa Xikwembu ro sungula.

Ndzi Ve Ni Nkateko Wa Ku Dyondzeka

Ndzi velekiwe hi October 1925 ekusuhi ni doroba ra Maquela do Zombo, en’walungwini wa Angola. Loko Tatana a fa hi 1932, Manana u ndzi rhumele eka malume leswaku ndzi ya tshama na yena le Belgian Congo (sweswi ku nga Democratic Republic of Congo). Entiyisweni a a nga lavi ku endla tano, kambe a a nga ri na swo ndzi wundla.

Malume a a nghena kereke ya Baptist, naswona a a ndzi khutaza leswaku ndzi hlaya Bibele. Hambileswi ndzi veke xirho xa kereke leyi a yi nghenaka, ndlala ya mina ya moya a yi enerisekanga hi leswi ndzi swi dyondzeke, hambi ku ri ku susumeteleka ku tirhela Xikwembu. Hambiswiritano, malume u ndzi nghenise xikolo naswona u ndzi pfunile leswaku ndzi dyondzeka. Swin’wana swa leswi ndzi swi dyondzeke i ku vulavula Xifurwa. Hi ku famba ka nkarhi, ndzi tlhele ndzi dyondza ku vulavula Xiputukezi. Loko ndzi tshike xikolo, ndzi kume ntirho wo haxa exitichini lexikulu xa vuhaxi xa le Léopoldville (sweswi ku nga Kinshasa). Kutani, loko ndzi ri ni malembe ya 20, ndzi teke Maria Pova.

Vandla Lerintshwa Ra Vukhongeri

Hi lembe rero ra 1946, ndzi kuceteriwe hi mufambisi wa khwayere ya le Angola loyi a a ri xirho xa Kereke ya Baptist. A a hisekela ku dyondzisa ni ku pfuna vanhu lava vulavulaka ririmi ra Xikikongo lava a va tshama en’walungwini wa Angola. U kume vuhundzuluxeri bya Xiputukezi bya xibukwana xa Xinghezi lexi nge The Kingdom, the Hope of the World, lexi kandziyisiweke hi Watch Tower Bible and Tract Society kutani xi hangalasiwa hi Timbhoni ta Yehovha.

Mufambisi wa khwayere leyi u hundzuluxele xibukwana lexi xi ya eka Xikikongo naswona a xi tirhisa ku fambisa bulo ra vhiki ni vhiki ra Bibele na hina lava a va huma eAngola, lava a va tirha le Belgian Congo. Hi ku famba ka nkarhi mufambisi wa khwayere leyi u tsalele eyindlu-nkulu ya Sosayiti ya Watch Tower le United States kutani a kuma tibuku tin’wana. Hambiswiritano, rungula leri a a hi dyondzisa rona a ri pfangane ni tidyondzo ta tikereke. Kutani, a ndzi nga swi koti ku hambanisa kahle exikarhi ka Vukreste bya ntiyiso ni tidyondzo ta Vujagana leti nga riki ta Matsalwa.

Hambiswiritano, ndzi swi lemukile leswaku rungula ra Bibele leri kumekaka etibukwini ta Sosayiti ya Watch Tower a ri hambanile ni hinkwaswo leswi ndzi tshameke ndzi swi twa eKerekeni ya Baptist. Hi xikombiso, ndzi dyondze leswaku Bibele yi kandziyisa ngopfu vito ra Xikwembu, ku nga Yehovha, nileswaku Vakreste va ntiyiso va tivitana Timbhoni ta Yehovha. (Pisalema 83:18; Esaya 43:10-12) Ku tlula kwalaho, mbilu ya mina yi tsakisiwe hi xitshembiso xa Bibele xa vutomi lebyi nga heriki emisaveni ya paradeyisi eka lava va nga ta tirhela Yehovha hi ku tshembeka.—Pisalema 37:29; Nhlavutelo 21:3-5.

Hambileswi vutivi bya mina hi ntiyiso wa Bibele a byi ri byitsongo, ndzi titwe ku fana ni muprofeta Yeremiya, loyi a a nga swi koti ku miyela, a nga vulavuli hi Xikwembu xakwe, Yehovha. (Yeremiya 20:9) Ntlawa wa dyondzo ya hina ya Bibele wu hlanganyele na mina eku chumayeleni hi yindlu ni yindlu. Ndzi tlhele ndzi khomela minhlangano ya le rivaleni ejarateni ra malume, ndzi tirhisa swirhambo leswi kandziyisiweke hi muchini ku rhamba vanhu. Ku te vanhu vo ringana 78. Hikwalaho, vandla lerintshwa ra vukhongeri ri vumbiwile ehansi ka vurhangeri bya mufambisi wa khwayere ya le Angola.

Ku Khotsiwa Ka Mina Ro Sungula

A ndzi nga swi tivi leswaku vandla rin’wana ni rin’wana leri tirhisanaka ni Sosayiti ya Watch Tower a ri yirisiwile eBelgian Congo. Kutani, hi October 22, 1949, vo hlayanyana va hina va khomiwile. Hi nga si tengisiwa, muavanyisi u vulavule na mina exihundleni kutani a ringeta ku hlela leswaku ndzi ntshunxiwa, tanihi leswi a a swi tiva leswaku ndzi tirhela mfumo. Kambe leswaku ndzi ntshunxiwa, a ndzi fanele ndzi landzula vandla leri akiweke hikwalaho ka ku chumayela ka hina, naswona ndzi arile ku endla tano.

Endzhaku ka tin’hweti timbirhi ni hafu ndzi ri ekhotsweni, valawuri va endle xiboho xa ku hi tlherisela eka rikwerhu, hina lava a hi ri vaaki va le Angola. Hambiswiritano, loko hi tlhelela eAngola, valawuri va koloni ya Maputukezi na vona a va sola ntirho wa hina kutani va hungute ntshunxeko wa hina. Swirho swo tala swa vandla ra hina swi fikile swi huma eBelgian Congo, naswona eku heteleleni a hi tlula 1 000 naswona hi hangalake eAngola hinkwaro.

Hi ku famba ka nkarhi, valandzeri va ntlawa lowu dumeke wa vukhongeri lowu a wu rhangeriwa hi Simon Kimbangu va joyine vandla ra hina. Vanhu lava a va nga swi tsakeli ku hlaya tibuku ta Sosayiti ya Watch Tower tanihi leswi a va kholwa leswaku Bibele yi nga hlamuseriwa ntsena hi vangoma. Vo tala lava a va ri entlaweni wa hina va seketele vonelo rero, ku katsa ni mufambisi wa khwayere, loyi a a ha langutiwa tanihi murhangeri wa hina. Ndzi khongele hi mbilu hinkwayo leswaku Yehovha a hi hlanganisa ni muyimeri wa xiviri wa Sosayiti ya Watch Tower. A ndzi tshembe leswaku loko ho hlangana na yena u ta khorwisa vandla hinkwaro leswaku ri amukela ntiyiso wa Bibele ni ku bakanya mikhuva leyi nga riki ya Matsalwa.

Swirho swin’wana swa vandla leri a swi nga twanani na wona ntirho wo chumayela lowu van’wana va hina a va wu endla. Kutani swi hi xengile eka valawuri ni ku hi hehla hileswaku hi varhangeri va vandla ra politiki. Hikwalaho ka sweswo, hi February 1952 vo tala va hina va khomiwile, ku katsa na Carlos Agostinho Cadi na Sala Ramos Filemon. Hi pfaleriwe ekhotsweni leri nga riki na mafasitere. Hambiswiritano, murindzi la nga ni vunghana u hi tisele swakudya leswi humaka eka vasati va hina swin’we ni muchini wo tsala leswaku hi ta swi kota ku endla tikopi leti engetelekeke ta swibukwana swa Sosayiti ya Watch Tower.

Endzhaku ka mavhiki manharhu hi rhumeriwe eBaia dos Tigres, ndhawu leyi nga mananga edzongeni wa Angola. Vasati va hina va fambe na hina kwalaho. Hi gweviwe leswaku hi tirha hi matimba ku ringana malembe ya mune, hi tirhela khampani ya ku phasa tinhlampfi. Ndhawu ya Baia dos Tigres a yi nga ri na hlaluko ra mabyatso ya ku phasa tinhlampfi, xisweswo vasati va hina a va boheka ku bodlomela va ya eribuweni va tlhela va vuya va rhwale tinhlampfi leti humaka emabyatsweni, ku sukela nimpundzu ku fikela nimadyambu.

Ekampeni leyi ya vabohiwa, hi kume swirho swin’wana swa vandla ra hina kutani hi ringeta ku swi kuca leswaku swi ya emahlweni swi dyondza Bibele. Kambe swi hlawule ku landzela Toco, murhangeri wa khwayere. Hi ku famba ka nkarhi, va vitaniwe hi vito leri nge, Valandzeri va Toco.

Munhu Loyi Hi N’wi Yimeleke Nkarhi Wo Leha Leswaku Hi Hlangana Na Yena

Loko ha ha ri eBaia dos Tigres, hi kume adirese ya rhavi ra le N’walungwini wa Rhodesia (sweswi ku nga Zambia) ra Sosayiti ya Watch Tower kutani hi tsala hi kombela mpfuno. Papila ra hina ri hundziseriwe eka rhavi ra le Afrika Dzonga, leri hi tsaleleke, ri hi vutisa leswaku swi tise ku yini leswaku hi tsakela ntiyiso wa Bibele. Hiloko yindlu-nkulu ya Sosayiti ya Watch Tower, eUnited States yi tivisiwa malunghana na hina, kutani ku endliwe malunghiselelo yo hi rhumelela muyimeri wo hlawuleka leswaku a ta hlangana na hina. A ku ri John Cooke, murhumiwa loyi a a ri ni malembe yo tala a tirha ematikweni mambe.

Loko Makwerhu Cooke a fikile eAngola, swi teke mavhiki yo tala leswaku valawuri va Maputukezi va n’wi pfumelela ku hi endzela. U fike eBaia dos Tigres hi March 21, 1955, naswona u pfumeleriwe ku tshama na hina masiku ya ntlhanu. Ndlela leyi a a hlamusela ha yona Bibele a yi enerisa hakunene, naswona ndzi khorwisekile leswaku a a yimela nhlengeletano yi ri yin’we ya ntiyiso ya Yehovha Xikwembu. Esikwini ro hetelela ra pfhumba rakwe, Makwerhu Cooke u nyikele nkulumo ya le rivaleni leyi nga ni nhloko-mhaka leyi nge, “Mahungu Lawa Lamanene Ya Mfumo.” A ku ri ni vanhu lava ringanaka 82, ku katsa ni mufambisi-nkulu wa le Baia dos Tigres. Un’wana ni un’wana loyi a a ri kona u kume kopi ya nkulumo leyi.

Etin’hwetini ta ntlhanu a ri eAngola, Makwerhu Cooke u hlangane ni Valandzeri va Toco vo hlayanyana, ku katsa ni murhangeri wa vona. Hambiswiritano, vo tala va vona a va nga swi tsakeli ku va Timbhoni ta Yehovha. Hikwalaho, mina ni vanghana va mina hi vone swi fanerile leswaku hi xi hlamusela kahle xiyimo xa hina eka valawuri. Hi swi endle hi ku tsala papila ra ximfumo, leri tsariweke hi June 6, 1956, naswona hi ri kongomise eka “Muchaviseki wa Hulumendhe ya Muganga wa Moçâmedes.” Hi vule leswaku a ha ha hlangani nikatsongo ni valandzeri va Toco nileswaku hi fanele hi langutiwa tanihi “swirho swa Sosayiti ya Timbhoni ta Yehovha.” Hi tlhele hi kombela leswaku hi nyikiwa ntshunxeko wa vugandzeri. Kambe, ematshan’weni ya leswaku xigwevo xa hina xi hungutiwa, xi engeteriwe hi malembe mambirhi.

Swiendlakalo Leswi Yiseke eNkhuvulweni

Eku heteleleni hi ntshunxiwile hi August 1958, naswona loko hi tlhelela eLuanda, hi kume ntlawa lowutsongo wa Timbhoni ta Yehovha. A wu simekiwe emahlweni ka lembe leri Mervyn Passlow a fikeke ha rona, murhumiwa la rhumeriweke eAngola ku ya siva John Cooke kambe loyi ana se a a hlongoriwile etikweni loko hina hi fika. Kutani hi 1959, Harry Arnott, murhumiwa un’wana wa Timbhoni ta Yehovha u hi endzerile. Hambiswiritano, u khomiwile loko a chika eka xihaha-mpfhuka, swin’we na hina vanharhu lava a hi tele ku ta n’wi hlanganisa.

Lavan’wana vambirhi, Manuel Gonçalves na Berta Teixeira, Timbhoni leta ha ku khuvuriwaka leti humaka ePortugal, va ntshunxiwile endzhaku ko lerisiwa leswaku va nga ha pfuki va khome minhlangano yin’wana. Makwerhu Arnott u hlongoriwile etikweni, naswona ndzi lemukisiwile leswaku handle ka loko ndzo sayina tsalwa leri vulaka leswaku a ndza ha ri Mbhoni, ndzi ta tlheriseriwa eBaia dos Tigres. Endzhaku ka tiawara ta nkombo ta nkonaniso, ndzi ntshunxiwile ndzi nga sayinanga nchumu. Endzhaku ka vhiki ndzi khuvuriwile swin’we ni vanghana va mina Carlos Cadi na Sala Filemon. Hi qache kamara eMuceque Sambizanga, exidorobanini xa Luanda, lexi veke ndhawu yo sungula leyi nga ni vandlha ra Timbhoni ta Yehovha eAngola.

Nxaniso Wu Sungula Hansi

Vanhu lava tsakelaka lava engetelekeke va sungule ku va kona eminhlanganweni. Van’wana a va tela ku va tinhlori, kambe va tsakele minhlangano kutani endzhaku va va Timbhoni ta Yehovha! Xiyimo xa politiki a xi ri karhi xi hundzuka, naswona xiyimo xi hi nonon’hwele ngopfu endzhaku ka loko ku ve ni nkitsinkitsi wa ku lwela ntshunxeko wa tiko hi February 4, 1961. Ku nga khathariseki mavunwa lama haxiweke malunghana na hina, hi March 30, hi swi kotile ku tlangela Xitsundzuxo xa rifu ra Kreste ku ri ni vanhu vo ringana 130.

Hi June, loko ndza ha fambisa Dyondzo ya Xihondzo xo Rindza, nhlangano wa hina wu kavanyetiwe hi masocha. Ku tshikiwe vavasati ni vana, kambe vavanuna lava ringanaka 30 va khomiwile, hilaha swi boxiweke hakona exinghenisweni. Hi biwe tiawara timbirhi hi tinhonga, va nga wisi. Ku hele tin’hweti tinharhu ndzi ri karhi ndzi hlanta ngati. A ndzi tiyiseka leswaku ndzi ta fa; entiyisweni, loyi a ndzi himeteleke u tshembise leswaku ndzi ta fa. Vo tala lava va biweke a va ha ri lavantshwa, swichudeni swa Bibele leswi nga siki khuvuriwaka, kutani ndzi va khongelele hi mbilu hinkwayo ndzi ku: “Yehovha, hlayisa tinyimpfu ta wena.”

Hi ku seketeriwa hi Yehovha, ku hava ni un’we wa vona la feke, sweswo swi hlamarise masocha. Van’wana va masocha lawa va susumeteleke ku dzunisa Xikwembu xa hina, lexi va vulaka leswaku xi hi ponisile! Vo tala va swichudeni leswi swa Bibele va hetelele va ve Timbhoni leti khuvuriweke, naswona van’wana i vakulu va Vakreste sweswi. Un’wana wa vona, Silvestre Simão, i xirho xa Komiti ya Rhavi ra le Angola.

Malembe Ya Kaye Ya Ku Xaniseka

Hilaha ndzi boxeke hakona eku sunguleni, ndzi xaniseke hi tindlela to tala emalembeni ya kaye lama landzeleke naswona a ndzi rhurhisiwa ku suka eka khotso kumbe kampa yin’wana ya nxaniso ndzi yisiwa eka yin’wana. Etindhawini leti hinkwato, ndzi swi kotile ku chumayela vabohiwa va tipolitiki, vo tala va vona i Timbhoni leti khuvuriweke sweswi. Maria, nsati wa mina, a a pfumeleriwa ku famba na mina.

Loko ha ha ri enkampeni ya nxaniso le Serpa Pinto, ku khomiwe vabohiwa va tipolitiki vanharhu va ri karhi va ringeta ku baleka. Va xanisiwe hi ndlela ya tihanyi va kondza va fa emahlweni ka vabohiwa hinkwavo, leswaku va va chavisa leswaku va nga ehleketi ku baleka. Endzhakunyana mulawuri wa kampa u ndzi chavisile emahlweni ka Maria ni vana va mina, a ku: “Loko ndzo tlhela ndzi ku khoma u ri karhi u chumayela, u ta dlayiwa hi ndlela leyi fanaka ni ya lava va ringeteke ku baleka.”

Eku heteleleni, hi November 1966, hi hetelele hi ri ekampeni leyi chavisaka ya rifu, ya São Nicolau. Loko hi fika kwalaho, ndzi chave ngopfu loko ndzi kuma leswaku mulawuri wa kampa i Nkul. Cid, wanuna loyi a ndzi beke a ndzi siya ndzi te le, ekhotsweni ra São Paulo! Vanhu vo tala a va dlayiwa hi ku landzelana n’hweti ni n’hweti, naswona ndyangu wa mina a wu sindzisiwa ku hlalela ku dlaya koloko ka tihanyi. Hikwalaho ka sweswo, Maria u ve ni xiphiqo xa mianakanyo, a nga si tshunguleka kahle nisweswi. Eku heteleleni, ndzi swi kotile ku n’wi kumela mpfumelelo, yena ni vana leswaku va yisiwa eLuanda, laha vana va mina vambirhi lavakulu va vanhwanyana, Teresa na Joana, va va khathaleleke.

Ntshunxeko, Kambe Ndzi Khomiwa Nakambe

Ndzi ntshunxiwile elembeni leri landzelaka hi September 1970, naswona ndzi tlhele ndzi hlangana ni ndyangu wa mina ni vamakwerhu hinkwavo eLuanda. Ndzi tsake ngopfu ku vona ndlela leyi ntirho wo chumayela wu yeke emahlweni ha yona emalembeni ya kaye ndzi nga ri kona. Loko ndzi yisiwa ekhotsweni hi 1961, vandlha ra le Luanda a ri ri ni mintlawa ya mune leyitsongo. Sweswi a ku ri ni mavandlha ya mune lamakulu, ma hleleke kahle naswona ma pfuniwa etin’hwetini tin’wana ni tin’wana ta tsevu hi muyimeri la famba-fambaka wa nhlengeletano ya Yehovha. Ndzi tsake ngopfu ku kuma ntshunxeko, kambe ntshunxeko wa mina a wu tlhaveriwanga hi dyambu.

Siku rin’wana mukongomisi-jenerala wa ntlawa lowu sweswi wu nga ha riki kona wa Police for Investigation and Defense of the State (PIDE) u ndzi vitanile. Endzhaku ka ku ndzi ndhundhuzela hi ndlela ya ku monya emahlweni ka n’wana wa mina Joana, u ndzi nyike tsalwa leswaku ndzi ri sayina. A ri longoloxe mintirho ya mina tanihi mpimpi ya PIDE naswona ri ndzi tshembisa hakelo leyikulu hi mintirho ya mina. Loko ndzi ale ku sayina, ndzi xungetiwe hileswaku ndzi ta tlheriseriwa eSão Nicolau, ndzi byeriwa leswaku a ndzi nge he ntshunxiwi nakambe.

Hi January 1971, endzhaku ka tin’hweti ta mune ntsena ndzi ntshunxiwile, u hetisise leswi a a xungeta ku swi endla. Vakulu hinkwavo va Vakreste lava humaka eLuanda, lava khomiweke va rhumeriwa eSão Nicolau a va ri 37. Hi pfaleriwe kwalaho ku fikela hi August 1973.

Hi Ntshunxiwile, Kambe Hi Hambete Hi Xanisiwa

Hi 1974, ku twarisiwe ntshunxeko wa vukhongeri ePortugal, naswona endzhakunyana ntshunxeko wolowo wu hundziseriwe eka swifundzha leswi a swi lawuriwa hi Portugal leswi a swi ri entsungeni wa malwandle. Hi November 11, 1975, Angola yi kume ntshunxeko eka Portugal. Mawaku ndlela leyi a hi tsake ha yona hi March wa lembe rero ku va ni tinhlengeletano ta hina to sungula ta xifundzha hi ntshunxekile! Ndzi ve ni lunghelo ro nyikela nkulumo ya rivala eka tinhlengeletano leti eSports Citadel le Luanda.

Hambiswiritano, hulumendhe leyintshwa a yi xi seketelanga xiboho xa hina xa vukala-tlhelo, naswona a ku ri ni nyimpi ya xin’wana-manana eAngola hinkwaro. Xiyimo a xi bihe ngopfu lerova valungu lava nga Timbhoni va boheke ku baleka etikweni. Hina hi ri vanharhu va laha tikweni hi byarhisiwe vutihlamuleri bya ntirho wo chumayela kwala Angola, ehansi ka nkongomiso wa rhavi ra le Portugal ra Timbhoni ta Yehovha.

Hi ku hatlisa vito ra mina ri sungule ku humelela eka maphepha-hungu naswona ri haxiwa eka xiya-ni-moya. Ndzi hehliwe hi ku va muyimeri wa ntlawa wa vutherorisi ni ku byarha vutihlamuleri malunghana ni ku ala ka Timbhoni ta le Angola ku tirhisa matlhari. Hikwalaho ka sweswo, ndzi vitaneriwe emahlweni ka mufumi wo sungula wa xifundzha le Luanda. Hi xichavo ndzi n’wi hlamusele vukala-tlhelo bya Timbhoni ta Yehovha emisaveni hinkwayo, ku nga xiboho lexi endliweke hi valandzeri vo sungula va Yesu Kreste. (Esaya 2:4; Matewu 26:52) Loko ndzi vula leswaku ndzi hete 17 wa malembe emakhotsweni ni le tikampeni ta nxaniso ehansi ka mfumo wa vukoloni, u endle xiboho xa ku nga ndzi pfaleli.

Emasikwini wolawo, a swi lava xivindzi leswaku u va Mbhoni ya Yehovha eAngola. Tanihi leswi kaya ra mina a ri rindziwa, hi boheke ku tshika ku khomela minhlangano eka rona. Kambe, hilaha muapostola Pawulo a vuleke hakona, ‘a hi kamanyetiwile hi tindlela hinkwato, kambe a hi nga manyiwanga lerova hi nga swi koti ni ku famba.’ (2 Vakorinto 4:8) A hi si tshama hi tsana evutirhelini bya hina. Ndzi ye emahlweni ni ntirho wo chumayela, ndzi ri mutirheli la famba-fambaka naswona ndzi tiyisa mavandlha endhawini ya le Benguela, Huíla na Huambo. Hi nkarhi wolowo a ndzi tirhisa vito rin’wana, Makwerhu Filemon.

Hi March 1978 ntirho wa hina wa ku chumayela wu tlhele wu yirisiwa, naswona ndzi hleveriwe hi vanhu lava ndzi va tshembaka leswaku lava hisekelaka ku hundzuka ka mfumo va kunguhata ku ndzi dlaya. Kutani ndzi tumbele ekaya ra Mbhoni leyi humaka eNigeria leyi a yi thoriwe hi muyimeri wa le Nigeria eAngola. Endzhaku ka n’hweti, loko xiyimo xi antswa, ndzi ye emahlweni ndzi tirhela vamakwerhu ndzi ri mulanguteri wa xifundzha.

Ku nga khathariseki ku yirisiwa ni nyimpi ya xin’wana-manana, vanhu va magidi va le Angola va hi yingisile loko hi va chumayela. Hikwalaho ka ku engeteleka lokukulu ka nhlayo ya lava va vaka Timbhoni, ku hlawuriwe komiti ya tiko leswaku yi langutela ntirho wa ku chumayela eAngola, ehansi ka nkongomiso wa rhavi ra le Portugal. Enkarhini lowu, ndzi ye ko talanyana ePortugal, laha ndzi leteriweke kahle hi vatirheli lava fanelekaka, hambi ku ri ku ndzi nyika nkhathalelo lowu lavekaka wa rihanyo.

Eku Heteleleni, Ntshunxeko Wa Ku Chumayela!

Loko ndzi ri etikampeni ta nxaniso, vabohiwa va swa politiki a va tala ku ndzi vungunya va vula leswaku a ndzi nge pfuki ndzi ntshunxiwile loko ndzo ya emahlweni ndzi chumayela. Kambe a ndzi va hlamula ndzi ku: “A wu si fika nkarhi wa leswaku Yehovha a pfula nyangwa, kambe loko a ta yi pfula, a nga kona munhu la nga ta swi kota ku yi pfala.” (1 Vakorinto 16:9; Nhlavutelo 3:8) Nyangwa yoleyo ya ku chumayela hi ku ntshunxeka yi pfuriwe hi ku helela endzhaku ka ku wa ka Soviet Union hi 1991. Enkarhini wolowo hi sungule ku kuma ntshunxeko lowu engetelekeke wa vugandzeri eAngola. Hi 1992 ntirho wa Timbhoni ta Yehovha wu tsarisiwe ximfumo. Eku heteleleni, hi 1996 ku akiwe rhavi ra Timbhoni ta Yehovha eAngola, naswona ndzi hlawuriwe ku va xirho xa Komiti ya Rhavi.

Emalembeni ya mina yo tala ndzi ri ekhotsweni, ndyangu wa mina a wu khathaleriwile minkarhi hinkwayo hi ndlela yo karhi. Hi ni vana va tsevu, vantlhanu va ha hanya. Joana la rhandzekaka u dlayiwe hi vuvabyi bya khensa n’wexemu. Vana va mune lava seleke i Timbhoni leti khuvuriweke, kambe un’wana wa vana va hina a nga si teka goza ra ku khuvuriwa.

Loko Makwerhu Cooke a hi endzela hi 1955, a hi ri ni vanhu va mune eAngola lava twarisaka mahungu lamanene ya Mfumo wa Xikwembu. Namuntlha ku ni vahuweleri va Mfumo lava tlulaka 38 000 etikweni, naswona va fambisa tidyondzo ta Bibele leti ringanaka 67 000 n’hweti ni n’hweti. Vo tala lava va hi xaniseke eku sunguleni, sweswi va chumayela mahungu lamanene. Kunene ntirho lowu wu veka mihandzu, naswona ndzi nkhensa Yehovha hi ku ndzi hlayisa ni ku ndzi pfumelela leswaku ndzi twarisa rito rakwe tanihi leswi a ku ri mhaka leyi a ndzi yi hisekela ngopfu!—Esaya 43:12; Matewu 24:14.

[Mepe lowu nga eka tluka 20, 21]

(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)

Democratic Republic of Congo

Kinshasa

Angola

Maquela do Zombo

Luanda

São Nicolau (sweswi i Bentiaba)

Moçâmedes (sweswi i Namibe)

Baia dos Tigres

Serpa Pinto (sweswi i Menongue)

[Xihlovo Xa Kona]

Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.

[Swifaniso leswi nga eka tluka 22, 23]

Ehansi: Hi ri na John Cooke in 1955. Sala Filemon u le tlhelo ra ximatsi

Exineneni: Ndzi ri na John Cooke endzhaku ka malembe ya 42

[Xifaniso lexi nga eka tluka 23]

Ndzi ri na nkatanga, Maria