Ku Suka eVuswetini Lebyikulu Ku Ya Eka Rifuwo Lerikulu

HI KU VULA KA MANUEL DE JESUS ALMEIDA

Ndzi velekiwe hi October 1916, ndzi va xisivarhumbu eka vana va 17. Vamakwerhu va xinuna ni va xisati va kaye ana se a va file hi vuvabyi ni nsiko, hikwalaho a ndzi va tivanga. Hina vana lava saleke va nhungu hi tshame ni vatswari eximutanini lexi nga ekusuhi na le Porto, ePortugal.

YINDLU ya ka hina leyi nga nyawuriki a yi ri ni kamara ritsongo ro wisela eka rona ni kamara rin’we ro etlela eka rona. Mati yo nwa a ma kumeka exihlobyeni lexi nga mpfhuka wa kwalomu ka hafu ya khilomitara, kutani xitanga xa ka hina a xi ri xa xikhale.

Hi ku hatlisa loko vamakwerhu lavakulu eka mina va tiyerile emirini, va sungule ku tirha emasin’wini ya koroni. Muholo wa vona a wu pfuna leswaku ndyangu wu kuma swakudyanyana. Hi ku pfuniwa hi vona, hi mina ntsena la koteke ku kuma dyondzonyana ya xikolo. Hambileswi a hi koka ku tika, a hi tshembekile swinene eKerekeni ya Khatoliki, hi ri ni ntshembo wa leswaku leswi swi ta antswisa vutomi bya hina hi ndlela yo karhi.

Hi n’hweti ya May, kereke a yi va ni leswi vuriwaka novena. Masiku ya kaye lama landzelanaka, a hi ya ekerekeni ni mixo ka ha phumerile. Kwalaho a hi fika hi khongela, hi ri ni ntshembo wa leswaku leswi swi ta hi tisela nkateko lowu humaka eka Xikwembu. Nakambe a hi teka muprista tanihi munhu wo kwetsima, muyimeri wa Xikwembu. Kambe hi ku famba ka nkarhi mavonelo ya hina ma cincile.

Ku Lavisisa Nchumu Wo Antswa

Loko hi tsandzeka ku hakela xibalo xa le kerekeni, muprista a a nga ri na mhaka na ku pfumala ka hina mali. Leswi swi hi karhatile. Ndlela leyi a ndzi teka kereke ha yona yi cincile swinene, kutani loko ndzi ri ni malembe ya 18, ndzi endle xiboho xa ku siya ndyangu wa ka hina, ndzi ya vona loko ku nga ri na nchumu wo antswa evuton’wini, lowu tlulaka ku tirha emasin’wini ni ku kanetana ni kereke. Hi 1936, ndzi fike eLisbon, ntsindza wa Portugal.

Kwalaho ndzi hlangane na Edminia. Hambileswi ndzi titweke ndzi kanganyisiwile hi vukhongeri, hi landzele ndhavuko kutani hi cata eKerekeni ya Khatoliki. Hiloko hi 1939, Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava yi sungula. Hi nkarhi wa nyimpi, a ndzi ri mulawuri wa miako ya 18 ya vuhlayiselo, kutani hi siku rin’we a hi swi kota ku rhumela kwalomu ka tilori ta nyimpi ta 125 leti teleke hi switirho swa nyimpi.

Swilo leswi chavisaka swa nyimpi swin’we ni ku katseka lokukulu ka Kereke ya Khatholiki swi ndzi khumbe ngopfu. Ndzi tivutisile ndzi ku, ‘Xana hakunene Xikwembu xa khathala hi vanhu? Xana hi fanele hi xi gandzela njhani?’ Loko ku hundze malembe yo karhi hi 1954, wanuna la kuleke, la nga un’wana wa Timbhoni ta Yehovha, u vulavule na mina malunghana ni swivutiso leswi a ndzi ri na swona. Mbulavurisano lowu wu hundzule vutomi bya mina hinkwabyo.

Ku Nyanyuriwa Hi Ntshembo Wa Bibele

Joshua, wanuna loyi wa musa, u ndzi hlamusele leswaku Mfumo wa Xikwembu hi wona ntsena lowu nga ta lulamisa swiphiqo swa misava ni leswaku ku rhula ni nsirhelelo swi ta hetisisiwa hi Mfumo lowu ntsena. (Matewu 6:9, 10; 24:14) Leswi a swi vuleke swi ndzi tsakisile, kambe a ndzi kanakana ku swi amukela hikwalaho ka leswi vukhongeri byi nga tshama byi ndzi endla swona. Loko a tinyiketele ku dyondza Bibele na mina, ndzi swi amukerile loko ntsena a nga lavi mali ni loko a nga vulavuli hi tipolitiki. U pfumerile, a ndzi tiyisekisa leswaku a a ta dyondza na mina mahala.—Nhlavutelo 22:17.

Hi ku hatlisa ndzi n’wi tshembile Joshua. Hiloko ndzi n’wi kombela nchumu lowu a ndzi wu navela ku sukela evuntshweni bya mina. “Xana swi nga koteka leswaku ndzi kuma kopi ya mina n’wini ya Bibele?” Loko ndzi yi kumile, a ndzi tsakile swonghasi ku hlaya ro sungula eRitweni ra Mutumbuluxi wa hina hi switshembiso swo fana ni lexi nge: “Xikwembu hi xiviri xi ta va na [vanhu]. Kutani xi ta sula mihloti hinkwayo ematihlweni ya vona, rifu a ri nge he vi kona, hambi ku ri ku kolola, ni xirilo ni xitlhavi a swi nge he vi kona. Swilo swo sungula swi hundzile”!—Nhlavutelo 21:3, 4.

Ngopfu-ngopfu ndzi chaveleriwile hi switshembiso swa Bibele swa ku herisiwa ka vusweti ni vuvabyi. Elihu wanuna wo tshembeka u vule leswi hi Xikwembu: “Ši v̌a nyika . . . e ŝakudya le’ŝo tala.” (Yobo 36:31) Kutani ehansi ka ku fuma ka Mfumo wo lulama wa Xikwembu, Bibele yi ri, “a ku nga v̌i na munhu l’a akeke [kona] l’a nga ta ku: nḍa v̌abya!” (Esaya 33:24) Hakunene Yehovha Xikwembu u ni nkhathalelo wa rirhandzu eka vanhu! Ku tsakela loku a ndzi ri na kona eka switshembiso swakwe ku kurile swinene!

Ndzi hlanganyele ro sungula enhlanganweni wa Timbhoni ta Yehovha hi April 17, 1954. A ku ri nhlangano wo hlawuleka—Nkhuvo wa ku tlangela rifu ra Kreste. Ku sukela hi nkarhi wolowo, a ndzi hamba ndzi va kona eminhlanganweni. Hi ku hatlisa ndzi sungule ku hlanganyela eku chumayeleni van’wana hi mahungu lamanene lawa a ndzi ma dyondza. Emasikwini wolawo ePortugal, a hi ya epikinikini ekusuhi ni le ribuweni ra lwandle n’hweti yin’wana ni yin’wana, kutani a hi va ni nkhuvulo. Tin’hweti ta nkombo endzhaku ka loko Joshua a vulavule na mina ro sungula, ndzi tinyiketerile eka Yehovha Xikwembu kutani ndzi swi kombisa hi ku khuvuriwa ematini, elwandle.

Eku sunguleni ka 1954 a ko va ni Timbhoni ta kwalomu ka dzana ntsena etikweni hinkwaro ra Portugal. Xisweswo, a ku ri ni xilaveko lexikulu xa vavanuna lava nga rhangelaka entirhweni wa ku chumayela. Ndzi endle nhluvuko wa moya hi xihatla, kutani hi ku hatlisa ndzi nyikiwa vutihlamuleri evandlheni. Hi 1956, ndzi hlawuriwe ku va nandza wa vandlha, tanihi laha mulanguteri la ungameleke a a vitaniwa hakona hi nkarhi wolowo, evandlheni ra vumbirhi ra Timbhoni ta Yehovha eLisbon. Namuntlha, ku ni mavandlha lama tlulaka dzana eka doroba-nkulu leri ni le ka madoroba lama ri rhendzeleke.

Ku Pfuneka Hi Ku Kombisa Malwandla

Hambileswi mina na Edminia a hi ri swisiwana, vamakwerhu va Vakreste a va amukelekile ku hi endzela nkarhi wun’wana ni wun’wana. Hi 1955, phayona rin’wana, tanihi laha vavuri va evhangeli va nkarhi hinkwavo lava nga Timbhoni ta Yehovha va vitaniwaka hakona, ri hundze hi le Portugal loko ri suka ekaya ra rona le Brazil ri ya eNhlengeletanweni ya matiko hinkwawo eJarimani ya “Mfumo Lowu Hlulaka.” Hikwalaho ka swiphiqo swa swofamba, ri tshame ekaya ra hina ku ringana n’hweti, kutani hi vuyeriwe swonghasi emoyeni hi riendzo ra rona!

Vaendzi van’wana lava hi endzeleke ekaya ra hina hi nkarhi wolowo a va katsa swirho swa ndyangu wa yindlu-nkulu ya Timbhoni ta Yehovha ya le Brooklyn, eNew York, swo kota Hugo Riemer ni loyi a a tshama na yena ekamareni ku nga Charles Eicher. Va dye na hina swakudya-nkulu swa siku kutani va nyikela tinkulumo eka vamakwerhu va Maputukezi. Ku fana ni swiciwana leswa ha ku tlhotlhorhiwaka, leswi pfuleke milomu ya swona, a hi rindzele swakudya leswinene swa moya leswi a va hi phamela swona.

Valanguteri lava famba-fambaka va Timbhoni ta Yehovha na vona a va tshama ekaya ra hina loko va endzile. Muendzi la nga rivalekiki, la hi endzeleke hi 1957, i Álvaro Berecochea, mulanguteri wa rhavi ra le Morocco, loyi a a averiwe ku endzela ePortugal leswaku a ta khutaza vamakwerhu. U hlanganyerile eka dyondzo ya buku leyi a yi khomeriwe ekaya ra hina, kutani hi n’wi sindzisile leswaku a tshama na hina nkarhi hinkwawo wa riendzo rakwe ra le Portugal. Hi katekisiwe ngopfu ni ku tiyisiwa hi tlhelo ra moya hi nkarhi wa riendzo rakwe leri tekeke n’hweti hinkwayo, kasi Álvaro, u sungule ku nyuhela hikwalaho ka swakudya swo nandziha leswi a swi swekiwa hi murhandziwa wa mina Edminia.

A swi olovi ku rivala vusweti lebyikulu lebyi ndzi veke eka byona loko ndza ha ri ntsongo. Kambe, ndzi sungule ku lemuka leswaku loko hi nyika swo tala eka Yehovha ni le ka malandza yakwe yo tshembeka, u hi katekisa ngopfu. Nkarhi na nkarhi mhaka leyi a yi dzika eka mina loko hi kombisa malwandla eka vanhu hinkwavo lava hi koteke ku va kombisa wona.

Entsombanweni wa hina lowu wu khomeriweke ePorto hi 1955, ku endliwe xitiviso malunghana ni ntsombano wa matiko hinkwawo wa Timbhoni ta Yehovha lowu a wu ta khomeriwa eYankee Stadium le Doroba-nkulu ra New York hi 1958. Ku vekiwe bokisi ra minyikelo eTiholweni hinkwato ta Mfumo etikweni hinkwaro—leti hi nkarhi wolowo a ti nga talanga—leswaku ku pfunetiwa ku hakelela vapfhumba va Maputukezi lava nga ta ya entsombanweni wolowo. Xana u nga anakanya ntsako lowu mina ni nkatanga hi veke na wona loko hi hlawuriwe ku va van’wana va vapfhumba volavo? A ku ri ntsako lowukulu swonghasi ku endzela yindlu-nkulu ya misava hinkwayo ya Timbhoni ta Yehovha eBrooklyn loko hi ri entsombanweni le United States!

Ku Tiyiselela Nxaniso

Hi 1962 ntirho wa ku chumayela wa Timbhoni ta Yehovha wu yirisiwile ePortugal, kutani varhumiwa—ku katsa na Eric Britten, Domenick Piccone, Eric Beveridge ni vasati va vona—va hlongoriwile. Endzhaku ka sweswo, a hi nga ha pfumeleriwi ku khoma minhlangano ya hina eTiholweni ta Mfumo, hiloko hi yi khomela exihundleni emakaya; nakambe a hi nga ha pfumeleriwi ku khoma mintsombano leyikulu ePortugal. Kutani ku ve vutihlamuleri bya mina ku lunghiselela swofamba leswaku vamakwerhu va Vakreste va ta ya ha swona emintsombanweni yoleyo ematikweni man’wana.

Ku lunghiselela leswaku Timbhoni to tala ti ya ematikweni man’wana a swi nga olovi. Kambe, a swi ma fanela matshalatshala wolawo, loko hi ehleketa hi vuyelo lebyi hlamarisaka bya moya lebyi vamakwerhu va Maputukezi va byi kumeke. A ku ri ntokoto lowu akaka swonghasi eka vona ku ya emintsombanweni ya le Switzerland, Nghilandhi, Italiya ni le Furwa! Mintsombano yo tano a yi tlhela yi va nyika lunghelo ra ku vuya ni tibuku etikweni ra rikwavo. Emalembeni wolawo, hi endle swikombelo swo tala leswaku hi tsarisiwa tanihi nhlengeletano ya vukhongeri ePortugal, kambe swikombelo leswi hinkwaswo a swi amukeriwanga.

Endzhaku ka loko varhumiwa va hlongoriwile eku sunguleni ka lembe ra 1962, maphorisa ya le xihundleni ma sungule ku tirha hi matimba etsimeni ra wona ra ku sivela ntirho wa ku chumayela. Vamakwerhu vo tala va khomiwile kutani va yisiwa ehubyeni. Swiviko leswi tsariweke malunghana ni swiendlakalo swo hlayanyana eka leswi, swi kandziyisiwile eka magazini lowu ni le ka munghana wa wona, Xalamuka!a

Un’wana wa lava va khomiweke hikwalaho ka ku chumayela a ku ri phayona leri ndzi ri dyondziseke mahungu lamanene ya Mfumo wa Xikwembu. Leswi maphorisa ma kumeke adirese ya mina enhundzwini yakwe, ndzi vitaniwile kutani ndzi konanisiwa.

Endzhaku, vayimeri vambirhi va maphorisa va endzele kaya ra mina. Va ndzi tekele tibuku to dyondza ha tona Bibele swin’we ni Tibibele ta 13. Va hambete va hi karhata, va vuya minkarhi ya nkombo leyi nga faniki laha a hi tshama kona, va tela ku ta ngundzuvanya. Nkarhi wun’wana ni wun’wana a va hi vutisa swivutiso swo tala.

Minkarhi yo tala ndzi vitaniwile leswaku ndzi ta va mbhoni ya Timbhoni-kulorhi emilandzwini ya le hubyeni. Hambileswi a ndzi nga dyondzekanga ku ya kwihi, Yehovha u ndzi nyike ‘vutlhari lebyi hinkwavo lava lwisanaka na mina va nga swi kotangiki ku byi kaneta kumbe ku byi landzula.’ (Luka 21:15) Hi nkarhi wun’wana, muavanyisi u hlamarisiwile swinene hi vumbhoni bya mina lerova a kala a ndzi vutisa leswaku ndzi fike eka ntangha mani exikolweni. Vanhu hinkwavo lava a va ri ehubyeni va hlekile loko ndzi vula leswaku ndzi fike eka ntangha mune ntsena.

Loko nxaniso wu ya wu kula, ni lava a va amukela rungula ra Mfumo a va ya va andza. Xisweswo, Timbhoni ta le Portugal leti a ti ri ehansi ka 1 300 hi 1962, ti andze ti tlula 13 000 hi 1974! Hi nkarhi wolowo, hi May 1967, ndzi rhambiwe ku va mulanguteri la famba-fambaka. Entirhweni lowu, ndzi endzele mavandlha ya Timbhoni ta Yehovha leswaku ndzi ma tiyisa emoyeni.

Ku Tsakela Rifuwo Lerikulu Eka Hinkwaswo

Hi December 1974, ndzi ve ni lunghelo ra ku katseka eku tsarisiweni ximfumo ka ntirho wa Timbhoni ta Yehovha ePortugal. Lembe leri tlhandlamaka mina ni nkatanga hi ve swirho swa kaya ra Bethele ra Timbhoni ta Yehovha aEstoril. Ndzi tlhele ndzi hlawuriwa ku va xirho xa Komiti ya Rhavi ra le Portugal.

Swi tsakisile swonghasi ku vona ntirho wa ku chumayela wu humelela ePortugal ni le masin’wini lama kongomisiwaka hi rhavi ra ka hina! Wona ma katsa Angola, swihlala swa Azores, Cape Verde, Madeira, São Tomé na Príncipe. Emalembeni lama hundzeke, swi tsakisile ku vona varhumiwa lava humaka ePortugal va rhumeriwa ematikweni lawa, laha ku kombisiweke ku tsakela lokukulu eka rungula ra Mfumo. Anakanya ndlela leyi hi tsakaka ha yona sweswi ku va ni vahuweleri va Mfumo vo tlula 88 000 ematikweni lawa, ku katsa ni vo tlula 47 000 ePortugal! Nhlayo ya lava va veke kona eka Xitsundzuxo xa 1998 ematikweni lawa a yi ri vanhu vo tlula 245 000 loko yi ringanisiwa ni lava a va nga fiki eka 200 loko ndzi va Mbhoni hi 1954.

Mina na Edminia hi pfumelelana hi mbilu hinkwayo ni mupisalema wa le Bibeleni la vuleke leswaku “e ku ṭhama siku riṅwe e ndlwini ya [Yehovha], ŝi tlula khume ra madzana e kuṅwana.” (Pisalema 84:10) Loko ndzi ringanisa vusweti lebyi ndzi kuleke ndzi ri eka byona, ivi ndzi byi ringanisa ni rifuwo ra moya leri ndzi ri kumeke, ndzi titwa ku fana na muprofeta Esaya la nga te: “Oho Yehova! u Šikwembu ša mina, nḍi ta ku ḍunisa; nḍi ta twarisa v̌ito ra wena, hikuv̌a u endlile le’ŝi hlamarisaka. . . . Hikuv̌a u šitšhavelo ša la’v̌a ṭaneke, ni šitšhavelo ša šisiwana.”—Esaya 25:1, 4.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Swifaniso leswi nga eka tluka 24]

Ehenhla: Le Lisbon Makwerhu Almeida a tivisa lunghiselelo ra ku rhumela vapfhumba entsombanweni wa 1958 eNew York

Exikarhi: Ku fambisa nhlangano lowu nga xikombiso wa malandza, eNhlengeletanweni ya Matiko Hinkwawo ya “Ku Rhula eMisaveni” le Paris

Ehansi: Mabazi lama qachiweke ma lunghekela ku ya entsombanweni wa muganga eFurwa

[Xifaniso lexi nga eka tluka 25]

Ku fambisa ndzimana ya siku erhavini ra le Portugal

[Xifaniso lexi nga eka tluka 25]

Rhavi ra le Portugal, leri nyiketeriweke hi 1988

[Xifaniso lexi nga eka tluka 26]

Tinkulumo ta Makwerhu Hugo Riemer ti hi khutazile loko a hi endzerile a huma eBethele ya le Brooklyn

[Xifaniso lexi nga eka tluka 26]

Ndzi ri ni nkatanga