Lerikulu Ngopfu Ni Leritsongo Ngopfu

“U nga tshuki u  dlaya nsumba hambi ku ri phaphatana.”—WILLIAM BLAKE (1757-1827).

XANA u tshame u hlalela phaphatana loko ri haha? I vanhu lava nga riki na mintlhaveko lava nga ta ka va nga yimi va bumabumela vuxongi ni ku olova ka xitsotswana lexi xo saseka? Ma kumeka emisaveni hinkwayo, hi mpimo ni swivumbeko swo hambana-hambana lerova ku vuriwa leswaku ma ni mixaka ya kwalomu ka 15 000 ku ya eka 20 000!

Xana hi rihi phaphatana lerikulu ngopfu leri u tshameke u ri vona? Loko u tshama ePapua New Guinea, swi nga ha endleka u vone phaphatana lerikulu ngopfu emisaveni—leri vitaniwaka Queen Alexandra’s birdwing, leri nga ni timpapa leti leheke kwalomu ka 280 wa timilimitara. Loko u tshama eN’walungwini kumbe eAmerika Xikarhi, u nga ha va u ve ni lunghelo ra ku vona leri vitaniwaka Homerus swallowtail, leri nga ni timpapa leti leheke 150 wa timilimitara. Phaphatana lerikulu ngopfu eAfrika hi leri vitaniwaka African giant swallowtail, leri leheke 230 wa timilimitara.

Ku vuriwa yini hi maphaphatana lamatsongo ngopfu? Xana ma kumeka kwihi? The Illustrated Encyclopedia of Butterflies, hi Dok. John Feltwell, yi vula leswaku leri vuriwaka “Pygmy blue, . . . ra le Amerika N’walungu swi nga endleka ku ri rona leritsongo ngopfu emisaveni, timpapa ta rona ti lehe kwalomu ka tiinchi ta 1/2 ku ya eka 3/4 (15 ku ya eka 19 wa timilimitara).” Phaphatana leritsongo ngopfu eBritain hi leri vuriwaka small blue, leri nga ni timpapa leti leheke 24 wa timilimitara.

Etindhawini to tala ta misava, ku ni vuhlayiselo bya maphaphatana lebyi u nga nghenaka endzeni ka byona u rhendzeleka kutani switsotswana leswi swo saseka leswi nga ni timpapa swi phatsama ehenhla ka wena. U nga dyondza swo tala hi swivumbiwa leswi swo tsakisa ni ndzhendzheleko wa vutomi bya swona, loko swi hundzuka swi suka eka tandza leritsongo swi va nchumu wo fananyana ni xivungu kutani swi va xidzongodzi eku heteleleni swi va phaphatana lerikulu. Xisweswo enkarhini lowu taka loko u vona phaphatana ri haha-haha, yima, u ri hlalela, u ta sala u ahlamise nomu. U ta va u vona xihlamariso—hambi hi lerikulu kumbe hi leritsongo!

[Xifaniso lexi nga eka tluka 24, 25]

Maphaphatana lamakulu ngopfu ni lamatsongo ngopfu, lama vitaniwaka Queen Alexandra’s birdwing na pygmy blue (hamambirhi ma ringana)

[Xihlovo Xa Kona]

Butterflies: Allyn Museum of Entomology, Florida Museum of Natural History