Vantshwa Va Vutisa . . .

Ndzi Nga Langutana Njhani Ni Ku Pfumala Vululami?

“Ku xiximiwa ntsena vanhu lava nga ni mali, kambe hina lava pfumalaka ni swakudya swinene kumbe ndhawu ya ku etlela eka yona hi khomiwa ku fana ni swiharhi. Lexi ndzi xi languteleke hi vumundzuku bya mina, i ku fa ku nga ri na loyi a khathalaka.”—Arnulfo, mufana wa malembe ya 15 hi vukhale la nga riki na le kaya.

KU PFUMALA vululami i kukulu emisaveni. Xiviko lexi humaka eka Nkwama wa Vana wa Nhlangano wa Matiko (UNICEF) xi te: “Eka malembe ya khume lama hundzeke, ku dlayiwe vana vo tlula timiliyoni timbirhi etinyimpini, kasi vo tlula timiliyoni ta mune va pone ku tsemiwa swirho swa miri ni vo tlula miliyoni va sale va nga ri na vatswari kumbe va hambanisiwa ni mindyangu ya vona hikwalaho ka nyimpi.” Ndlala ni vusweti naswona swi hlasela vanhu vo tala emisaveni, lava hakanyingi va tshamaka swin’we ni lava fuweke ni lava nga ni ndzalo. Ematikweni lama hluvukaka, vantshwa vo tala lava fanaka na Arnulfo a va nyikiwi lunghelo ra ku kuma dyondzo.

Loko u nga kombisiwi vululami swi vava ngopfu loko swi endliwa hi vanhu lava va faneleke va ku rhandza ni ku ku sirhelela. Ehleketa hi xikombiso xa nhwanyana wa malembe ya 17 hi vukhale, la vuriwaka Susana. Mana wakwe u siye yena ni vamakwavo vambirhi lavatsongo. Susana u vula hi ku hlundzuka a ku: “Ku hundze malembe, kambe manana a nga si tshama a ndzi kombela ku ta tshama na yena, hambileswi hi tshamaka edorobeni rin’we. A nga si tshama a ku eka mina, ‘Ndza ku rhandza,’ kutani sweswo hi swona leswi minkarhi hinkwayo swi ndzi hlundzukiseke, ni sweswi swa ha ndzi hlundzukisa.” Loko u khomiwa hi ndlela yo tano leyi nga riki yinene, swi nga ha ku tikela ku lawula ku hlundzuka ka wena. Un’wana la nga tshama a khomiwa hi ndlela yo biha a ha ri ntsongo u ri: “Swi tlhele swi endla leswaku ndzi venga Xikwembu.”

I ntumbuluko leswaku u twa ku vava u tlhela u hlundzuka loko u khomiwe hi ndlela yo biha. Bibele yi ri: “Mašangu ma hlanyisa l’a tlhariheke.” (Eklesiasta 7:7) Ku khomiwa hi ndlela yo pfumala vululami siku rin’wana ni rin’wana ra vutomi bya wena ku nga tlhela ku endla leswaku u titwa u tshikileriwile. (Ringanisa Pisalema 43:2.) Hikokwalaho u nga navela leswaku ku pfumala vululami ku hela. Xinhwanyetana xin’wana xa le Amerika Xikarhi xi ri: “Loko ndzi ri ni malembe ya 13 hi vukhale, ndzi ve xirho xa nhlangano wa swichudeni. A ndzi navela ku endla leswaku ku va ni ku cinca, leswaku vana va nga dlayiwi hi ndlala. . . . Hi ku famba ka nkarhi ndzi joyine ntlawa lowu lwaka hi matlhari.” Hambiswiritano, ku ri ni ku va a khomiwa hi ndlela leyi kombisaka vululami, masocha-kulobye ma n’wi khome hi tihanyi letikulu ngopfu.

Swiyimo swo tano swi hi tsundzuxa leswaku vanhu vo tala a va nge swi koti ku antswisa xiyimo xa vona. Kutani, xana lava va khomiwaka hi ndlela yo pfumala vululami va nga langutana njhani ni xiyimo xexo?a Xana u nga ku hlula njhani ku hlundzuka kumbe ku kariha loku u nga na kona?

Ku Susa Ku Hlundzuka Ni Vukarhi

Nkarhi ni nkarhi u fanele ku titsundzuxa leswaku hi hanya “emasikwini ya makumu” ya mafambiselo lawa ya swilo. Bibele yi vule ka ha ri emahlweni leswaku namuntlha vanhu va ta va lava “rhukanaka, . . . lava pfumalaka rirhandzu, lava nga rivaleliki, lava hlevaka hi ndlela yo biha, lava nga tikhomiki, lava nga ni tihanyi, lava nga rhandziki leswinene, vaxengi.” (2 Timotiya 3:1-4, New International Version) Vo tala va ‘heleriwe hi ntlhaveko hinkwawo wa ku tikhoma lokunene.’ (Vaefesa 4:19) Hikwalaho, ku pfumala vululami i nchumu lowu nga taka wu nga balekeriwi evuton’wini. Xisweswo, “loko u nga v̌ona e tikweni riṅwana e šisiwana ši šanisiwa, ni ku lulama ni ku av̌anyisa loko ŝi hombolokisiwa, u nga ṭhuki u hlamala ha ŝona.”—Eklesiasta 5:8.

Bibele yi ni swivangelo leswinene loko yi tsundzuxa leswaku u nga hluriwi hi ku hlundzuka. Hi xikombiso, yi ri: “Ku bava ko khalakhasa hinkwako ni ku hlundzuka ni vukarhi . . . a swi susiwe eka n’wina.” (Vaefesa 4:31) Ha yini? Hikuva hi ku famba ka nkarhi, ku tshama u hlundzukile ni vukarhi swi ta va ni khombo naswona swi ta ku vavisa. (Ringanisa Swivuriso 14:30; Vaefesa 4:26, 27.) Yinhla leyi yi tirha ngopfu loko u tikuma u ‘karihele Yehovha.’ (Swivuriso 19:3) Ku karihela Xikwembu swi onha vuxaka bya wena ni Loyi a nga kotaka ku ku pfuna ku tlula vanhu hinkwavo. Bibele yi vula leswaku ‘mahlo ya Yehovha ma famba-famba emisaveni hinkwayo leswaku a kombisa ntamu wakwe eka lava timbilu ta vona ti hetisekeke eka yena.’—2 Tikronika 16:9.

Bibele yi tlhela yi vula leswi hi Yehovha: “Tindlela takwe hinkwato i vululami. Xikwembu xa vutshembeki, lexi nga riki na vuhomboloki; xi ni vululami naswona xi hava xisandzu.” (Deteronoma 32:4, NW) Ku pfumala vululami ku ve kona hikwalaho ka ku xandzuka ka Adamu na Evha. (Eklesiasta 7:29) I munhu—ku nga ri Xikwembu—la ‘fumeke munhu un’wana ku n’wi endla swo biha.’ (Eklesiasta 8:9) Nakambe, tsundzuka leswaku “misava hinkwayo yi le hansi ka matimba ya lowo homboloka,” ku nga Sathana Diyavulosi. (1 Yohane 5:19) Sathana, hayi Yehovha, hi yena la vangaka ku pfumala vululami emisaveni.

Ku Herisiwa Ka Ku Pfumala Vululami

Lexi tsakisaka, ku pfumala vululami a ku nge yi emahlweni hilaha ku nga heriki. Ku tiva sweswo swi ta ku pfuna leswaku u kota ku ku tiyiselela. Anakanya hi ntokoto wa wanuna la vuriwaka Asafa, la hanyeke eminkarhini ya Bibele. A a hanya ni vanhu lava a va n’wi khome hi ndlela yo pfumala vululami hambileswi a va vula leswaku va tirhela Yehovha. Ematshan’weni ya leswaku vanhu va tihanyi va xupuriwa hi ku khoma van’wana hi ndlela yo biha, a va vonaka va dya byi rhelela naswona va humelela evuton’wini! Asafa u ri: “A nḍi nav̌ela . . . loko nḍi v̌ona ku ṭaka ka la’v̌o biha.” Asafa u hambukile swa xinkarhana hi ku navela ku tsaka ka lavo biha.—Pisalema 73:1-12.

Hi ku famba ka nkarhi, Asafa u hlamarisiwe ngopfu hi leswi a swi xiyeke. U vule leswi malunghana ni lavo biha: “Kunene [Xikwembu xi] v̌a v̌eka e tindleleni to retemuka, [xi] v̌a wisa hansi e ku onhakeni.” (Pisalema 73:16-19) Ina, Asafa u swi xiyile leswaku eku heteleleni vubihi a byi va vuyerisi ha nchumu vanhu. Hakanyingi va tshovela leswi va swi byaleke, hikuva va khomiwa, va lahlekeriwa hi rifuwo, va heleriwa hi ntirho kumbe va susiwa exikhundlheni xa vulawuri. Eku heteleleni, lowo homboloka u ta “[wela] hansi e ku onhakeni” loko Xikwembu xi avanyisa mafambiselo lawa yo biha ya swilo.—Pisalema 10:15, 17, 18; 37:9-11.

Ku tiva leswaku Xikwembu xi ta lulamisa timhaka ku nga ri khale swi nga ku pfuna leswaku u lawula ku hlundzuka ni ku karhateka ka wena. Bibele yi tsundzuxa yi ku: “Mi nga vuyiseli swo biha hi swo biha hambi eka mani. Endlani swilo leswi nga swinene emahlweni ka vanhu hinkwavo. Loko swi koteka, swi titshege hi n’wina, vanani ni ku rhula ni vanhu hinkwavo. Mi nga tirihiseli, varhandziwa, kambe kendlukelani vukarhi; hikuva ku tsariwile: ‘Ku rihisela i ka mina; hi mina ndzi nga ta tlherisela, ku vula Yehovha.’”—Varhoma 12:17-19; ringanisa 1 Petro 2:23.

Ku Kuma Mpfuno Ni Nseketelo

Kambe, swi nga ha endleka leswaku wa ha twa ku vava lokukulu emintlhavekweni, wa ha tsundzuka leswi vavisaka leswi tshameke swi ku humelela. Hi ku ya hi xiviko xa UNICEF, “vana lava tshameleke ku vona madzolonga va tala ku cinca leswi va swi kholwaka ni mikhuva ya vona, ku katsa ni ku ka va nga ha va tshembi vanhu van’wana. Ngopfu-ngopfu leswi swi tano eka vana lava hlaseriweke kumbe lava khomiweke hi ndlela yo biha hi vanhu lava eku sunguleni a va va teka tanihi vaakelani kumbe vanghana.”

Swiphiqo swo tano a swi lulamiseki hi ku olova. Kambe loko u lawuriwa hi mintlhaveko leyi hoxeke kumbe swo karhi leswi vavisaka leswi tshameke swi ku humelelela, u lava mpfuno. (Ringanisa Pisalema 119:133.) Xo sungula, u nga ha hlaya mhaka yo karhi leyi vulavulaka hi ku kongoma hi swiphiqo leswi u tshameke u langutana na swona. Hi xikombiso, magazini wa Xalamuka! wu kandziyise swihloko swo hlayanyana leswi nyikaka ndzayo leyinene eka lava pfinyiweke, lava phangheriweke swa vona ni vana lava khomiweke hi ndlela yo biha. Ku phofula leswi ku vilerisaka ni ndlela leyi u titwaka ha yona eka munhu la wupfeke, la yingiselaka hi vukheta swi nga pfuna swinene. (Swivuriso 12:25) Kumbexana u nga phofulela vatswari va wena leswi nga embilwini ya wena.

Kambe ku vuriwa yini loko u nga ri na vona vatswari lava ku seketelaka? Loko swi ri tano, lava nseketelo evandlheni ra Vukreste. Eka Timbhoni ta Yehovha, vakulu va vandlha i xisirhelelo eka lava xanisekaka. (Esaya 32:1, 2) Va ta ku yingisa va tlhela va ku nyika ni ndzayo leyi tirhaka. Nakambe, u nga rivali leswaku Vakreste van’wana lava wupfeke va nga va ‘vamakwenu va xinuna ni va xisati ni vamanana’ eka wena. (Marka 10:29, 30) Xana wa ha n’wi tsundzuka Susana loyi a siyiweke hi mana wakwe? Yena ni vamakwavo va kume nseketelo evandlheni ra Vukreste. Mutirheli un’wana wa Mukreste u khathalele Susana ni vamakwavo lerova u n’wi vitana tata wakwe. Susana u vula leswaku nseketelo wo tano “wu hi pfune leswaku hi kula kutani hi yima hi tiyile entiyisweni.”

Vatshila va vula leswaku ku tshama u ri karhi u endla mintirho leyi nga ni xikongomelo siku ni siku naswona swa pfuna. Ku ya exikolweni ni ku endla mintirho yin’wana ya le kaya swi nga pfuna swinene leswaku u rivala swilo swo biha. Kambe u ta vuyeriwa ngopfu hi ku hlanganyela emintirhweni ya moya—ku nga ku va kona eminhlanganweni ya Vukreste ni ku chumayela mahungu lamanene.—Ringanisa Vafilipiya 3:16.

Ku pfumala vululami ku nge heli emisaveni kukondza Mfumo wa Xikwembu wu fika wu hetisisa ku rhandza ka Xikwembu emisaveni hinkwayo. (Daniyele 2:44; Matewu 6:9, 10) Sweswi, endla leswi u nga swi kotaka leswaku u langutana ni xiyimo lexi. Titiyise hi xitshembiso xa leswaku Yesu Kreste, Mufumi wa Mfumo wa Xikwembu u ta “nṭhunša šisiwana loko ši huwelela, ni l’a nge nhlomulweni, l’a nga riki na mupfuni. [U] ta ṭeṭelela šisiwana ni l’a nge khombyeni, kutani [u] ta kuṭula v̌utomi bya šisiwana.”—Pisalema 72:12, 13.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 29]

“Swi tlhele swi endla leswaku ndzi venga Xikwembu”

[Xifaniso lexi nga eka tluka 30]

Nseketelo wa Vakreste-kuloni wu nga ku pfuna leswaku u langutana ni ku pfumala vululami