Vukholwa-Hava—Ha Yini Byi Ri Ni Khombo Swonghasi?

XANA vukholwa-hava byi nga ku vavisa? Van’wana va nga ha bakanya mhaka leyi kumbe va vevukisa khombo ra kona. Nakambe, ebukwini yakwe leyi nge Believing in Magic—The Psychology of Superstition, Profesa Stuart A. Vyse wa tsundzuxa: “Vukholwa-hava byi nga onha ntikelo wa vutomi bya munhu loko munhu yoloye a heta mali yo tala a hakela vakambisisi va miehleketo, vavhumbhi va swiendlakalo, vakamberi va vungoma kumbe vahlayi va Makhadi yo vhumbha, kumbe, loko mihivahivana yin’wana yi pfuna ku tlhantlha swiphiqo swa ku gembula.” Loko ho pfumelela vukholwa-hava byi fuma vutomi bya hina swi nga va ni khombo lerikulu ngopfu.

Hilaha hi voneke hakona, vukholwa-hava byo tala byi pfuna ku hunguta ku chava vumundzuku. Hambiswiritano, i swa nkoka ku tiva ku hambana exikarhi ka vukholwa-hava ni vutivi lebyi tshembekeke malunghana ni leswi nga ta hi humelela enkarhini lowu taka. Anakanya hi xikombiso lexi.

Xitori Lexi Pfunaka

Hi 1503, se ku hundze tin’hweti to tala ku ri karhi ku valangiwa ribuwa ra le Central America, Christopher Columbus u swi kotile ku yimisa swikepe swakwe swimbirhi endhawini leyi sweswi yi vuriwaka xihlala xa Jamaica. Eku sunguleni, vanhu lava a va tshama exihlaleni xexo a va nyika vafambi lava tsendzelekaka swakudya mahala. Hambiswiritano, hi ku famba ka nkarhi, ku tikhoma ko biha ka vatlutisi ku endle leswaku vaaki va le xihlaleni va nga ha va nyiki swakudya. Xiyimo a xi bihe ngopfu, tanihi leswi a swi ta teka nkarhi wo lehanyana ku nga si fika xikepe xin’wana xi ta va phalala.

Hi ku ya hi xitori lexi, Columbus u langute khalendara yakwe kutani a lemuka leswaku n’weti wu ta sirha dyambu hi February 29, 1504. Hi ku tirhisa vukholwa-hava bya vaaki lava va le xihlaleni, u va lemukisa leswaku munyama wu ta funengeta n’weti loko va nga phameli vanhu vakwe. Vaaki va le xihlaleni va honise xilemukiso xexo—ku fikela loko n’weti wu sirha dyambu! Kutani, “hi ku bokoloka ni swirilo leswikulu,” va “te eswikepeni va ri karhi va tsutsuma va huma ematlhelweni hinkwawo va rhwele swakudya.” Vavalangi lava va nyikiwe swakudya enkarhini hinkwawo wa vupfhumba bya vona.

Eka vaaki va le xihlaleni, Columbus a a endle masalamusi lamakulu. Kambe leswi va swi tshembeke swi vangiwe hikwalaho ka vukholwa-hava ntsena. Entiyisweni, ku “bvumba” loku a ku seketeriwe eku rhendzelekeni ka nkarhi ni nkarhi ka misava, n’weti ni dyambu. Vativi va tinyeleti va nga bvumba ntiyiso malunghana ni swilo swo kota nkarhi lowu n’weti wu nga ta sirha dyambu ha wona swa ha ri ekule swinene, naswona rungula leri ra kumeka eka tikhalendara. Ku tlula kwalaho, ku famba koloko loku nga cinciki ka swilo swa le tilweni ku endle leswaku vativi va tinyeleti va tiva lomu swi nga ta va swi ri kona hi nkarhi wa kona. Hikwalaho, loko phepha-hungu ra ka n’wina ri vika nkarhi wa ku huma ka dyambu ni wa ku pela ka rona, u swi teka swi ri ntiyiso.

Entiyisweni, Mutumbuluxi-nkulu wa swilo swa le tilweni, hi yena xihlovo xa rungula leri hangalasiwaka malunghana ni nkarhi lowu n’weti wu nga ta sirha dyambu ha wona ni nkarhi lowu dyambu ri nga ta huma ni ku pela ha wona. Kambe ku bvumba ka vavhumbhi va swiendlakalo, vakambisisi va miehleketo, vavhumbhi va vumundzuku, ni vahlayi va makhadi yo vhumbha, hinkwaswo swi huma eka xihlovo xin’wana, lexi nga pfumelelaniki ni Xikwembu xa Matimba Hinkwawo. Vona leswi hi swi vulaka.

Xihlovo Lexi Nga Ni Khombo

Eka Mintirho 16:16-19, rhekhodo yo kwetsima yi vika leswaku “nandza un’wana wa xisati” emutini wun’wana wa khale wa Filipi a a tisela vini vakwe mpindzulo lowukulu hi “vutshila [byakwe] bya ku bvumba.” Hambiswiritano, rungula leri ri yi andlala kahle mhaka leyi, leswaku xihlovo xa ku bvumba kakwe a ku nga ri Muvumbi wa matimba hinkwawo, kambe a ku ri “dimona ra vungoma.” Hikwalaho, loko muapostola Pawulo a hlongola dimona, nandza loyi wa xisati u lahlekeriwe hi matimba yakwe ya ku bvumba.

Loko hi swi tiva leswaku ku bvumba koloko ku huma eka madimona, ha xi vona xivangelo lexi endleke leswaku Nawu wa Xikwembu lowu a wu ya eka Vaisrayele wu lerisile wu ku: “Ku nga tshuki ku kumiwa eka wena munhu . . . un’wana ni un’wana la hlahluvaka, la endlaka masalamusi kumbe un’wana ni un’wana la endlaka mihlolo kumbe noyi, kumbe la loyaka van’wana kumbe un’wana ni un’wana la vutisaka mungoma kumbe muvhumbhi lonkulu wa swiendlakalo . . . Hikuva vanhu hinkwavo lava endlaka swilo leswi i nchumu lowu nyenyetsaka eka Yehovha.” (Deteronoma 18:10-12, NW) Entiyisweni, Nawu a wu endla leswaku swiendlo swo tano swi lulameriwa hi xigwevo xa rifu.—Levhitika 19:31; 20:6.

Swi nga ha ku hlamarisa ku lemuka leswaku mimoya leyo biha hi yona yi kucetelaka mikhuva ya vukholwa-hava leyi yi vonakaka onge a yi na khombo. Kambe Bibele yi vula leswaku Sathana “u tihundzula ntsumi ya ku vonakala.” (2 Vakorinto 11:14) Sathana ni madimona lawa a ma lawulaka ma nga endla leswaku mikhuva leyi nga ni khombo yi vonaka onge a yi na khombo, yi vonaka onge ya pfuna. Minkarhi yin’wana, va nga ha endla swihlamariso, kutani va endla leswaku swi va ntiyiso, va kanganyisa lava va swi vonaka, kutani va ehleketa leswaku mihlolo yoleyo yi huma eka Xikwembu. (Ringanisa Matewu 7:21-23; 2 Vatesalonika 2:9-12.) Leswi swi komba xivangelo xa ku va ku bvumba kun’wana loku endliwaka hi lava va vulaka leswaku va ni matimba yo hlawuleka ku va ntiyiso.

Ina, vo tala lava va vulaka leswaku va ni matimba yo hlawuleka va kanganyisa, i vaxisi lavakulu, va kanganyisa vanhu lava nga lemukiki kutani va va tekela mali. Kambe, ku nga khathariseki leswaku i vukanganyisi kumbe e-e, hinkwavo va tirhisiwa hi Sathana hi ndlela leyi humelelaka leswaku va endla vanhu va xandzukela Yehovha, va va siva leswaku va nga ku voni “ku voninga ka mahungu lamanene.”—2 Vakorinto 4:3, 4.

Switshungulo Swa “Nkateko” Ni Vugandzeri Bya Swikwembu Swa Hava

Kambe ku vuriwa yini hi switshungulo swa “nkateko” ni vukholwa-hava leswi vanhu va swi tirhisaka ku kuma nsirhelelo ni ku lawula swiendlakalo swa xitshuketa evuton’wini? Leswi swi tisa makhombo yo tala lama tumbeleke. Phela, munhu loyi a pfumelaka eka vukholwa-hava entiyisweni a nga ha nyikela vutomi byakwe eka mimoya leyi nga vonakiki. A nga langutani ni ntiyiso wa mhaka, ematshan’weni ya sweswo, u va ni ku chava loku nga fanelangiki.

Mutsari un’wana u boxa khombo rin’wana leri vanhu va ri tekelelaka. U ri: “Loko munhu a langutele leswaku xitshungulo xa nkateko xi n’wi sirhelela kutani xi tsandzeka ku n’wi sirhelela, munhu yoloye a nga ha va ni mboyamelo wo sola swiendlo swa vanhu van’wana hikwalaho ka khombo leri [n’wi] weleke, ematshan’weni yo amukela vutihlamuleri byebyo.” (Ringanisa Vagalatiya 6:7.) Lexi tsakisaka, mutsari wa switsalwana Ralph Waldo Emerson u tshame a ku: “Vanhu lava nga swiphukuphuku va pfumela eka nkateko . . . Vanhu lava nga ni vurhena va kholwa leswaku xilo xin’wana ni xin’wana xi ni xivangelo.”

“Xivangelo xa xilo xin’wana ni xin’wana” evuton’wini bya hina hakanyingi xi vanga swiendlakalo leswi nga rindzeriwangiki—“nkarhi ni xiendlakalo lexi nga languteriwangiki” leswi va fikelaka hinkwavo. (Eklesiasta 9:11, NW) Swiendlakalo swa xiwelo a swi vangiwi hi “khombo.” Vakreste va swi tiva leswaku vukholwa-hava ni switshungulo swa masalamusi a hi swona swi vangaka swiendlakalo leswi nga languteriwangiki. Loko swi humelela, hi tsundzuxiwa ntiyiso wa Bibele: “A mi swi tivi leswaku vutomi bya n’wina byi ta va yini mundzuku. Hikuva mi hunguva leyi humelelaka nkarhinyana kutani yi nyamalala.”—Yakobo 4:14.

Ku tlula kwalaho, Vakreste va ntiyiso va swi tiva leswaku hakanyingi vanhu va xixima switshungulo swa nkateko ni vukholwa-hava. Hikwalaho, Vakreste va languta swilo leswi hinkwaswo swi ri vugandzeri bya swikwembu swa hava, lebyi soriwaka hi ku kongoma eRitweni ra Xikwembu.—Eksoda 20:4, 5; 1 Yohane 5:21.

Ndlela Leyi Ha Yona Hi Nga Tivaka Vumundzuku

Leswi a swi vuli swona leswaku Vakreste a va na mhaka ni vumundzuku. A swi tano nikatsongo, vonelo leri hlutekeke ri kombisa leswaku ku ni xivangelo xa risima xa ku va ni vutivi hi vumundzuku. Loko hi swi tiva ka ha ri emahlweni leswi nga ta endleka, hi nga teka goza leri faneleke, leswaku ku pfuneka hina swin’we ni varhandziwa va hina.

Kambe, ku ni xilaveko xa xiviri xa ku kuma rungula leri exihlobyeni lexi faneleke. Muprofeta Esaya u tsundzuxile: “Vanhu va ta mi byela leswaku mi lava marungula eka vavhumbhi ni vangoma . . . Mi fanele mi va hlamula mi ku, ‘Yingisani leswi Hosi yi mi dyondzisaka swona! Mi nga va yingisi vangoma—leswi va mi byelaka swona a swi nge mi pfuni nchumu.’”—Esaya 8:19, 20, Today’s English Version.

Xihlovo lexinene xa rungula leri tshembekaka malunghana ni vumundzuku i Mutsari wa Bibele. (2 Petro 1:19-21) Buku leyi yi huhuteriweke yi tamele vumbhoni byo tala lebyi kombisaka leswaku vuprofeta bya Xikwembu xa matimba hinkwawo, ku nga Yehovha, bya tshembeka—entiyisweni, byi tshembeka ku fana ni ku famba ka swilo swa le tilweni leswi “bvumbiweke” eka tikhalendara to tala. Ku kombisa ku pakanisa loku nga ni vuxokoxoko ka vuprofeta bya Bibele, vona xikombiso lexi. A hi nge munhu la dumeke namuntlha a bvumba swiendlakalo leswi nga ta endleka emalembeni ya 200 lama ha taka, elembeni ra 2199. Ku bvumba kakwe ku ri ni vuxokoxoko lebyi:

◻ Ku ta va ni nyimpi leyikulu exikarhi ka matiko lawa ma nga siki venganaka, naswona makumu ya yona ma ta cinca matimu.

◻ Rhengu leri nga ta tirhisiwa ri katsa ntirho lowukulu lowu nga ta hambukisa nambu lowukulu endleleni ya wona.

◻ Vito ra muhluri wa kona ri vuriwile—emalembeni yo tala a nga si velekiwa.

◻ Ku hlamuseriwa kahle leswaku tiko leri nga ta hluriwa ri ta helela kwihi, vuprofeta byi hundzela eka malembe-xidzana yo tala enkarhini lowu taka.

Loko ku bvumba loku hinkwako ku va ntiyiso, xana a ku nge susumeteli vanhu van’wana leswaku va kambisisa swilo swin’wana leswi munhu loyi a swi vuleke hi vumundzuku?

Entiyisweni leswi ha ha ku swi hlamuselaka swi humelerile. Emalembeni ya kwalomu ka 200 ku nga si hluriwa Babilona hi Vameda ni Vaperesiya, Yehovha u profete, hi ku tirhisa muprofeta Esaya a ku:

◻ Ku ta va ni nyimpi leyikulu exikarhi ka Meda-Peresiya na Babilona.—Esaya 13:17, 19.

◻ Rhengu leri nga ta tirhisiwa ri ta katsa ku omisiwa ka nambu lowukulu lowu a wu ri xisirhelelo. Ku tlula kwalaho, tinyangwa leti nghenaka emutini lowu tiyisiweke ti ta siyiwa ti pfulekile.—Esaya 44:27–45:2.

◻ Muhluri u ta thyiwa vito ra Korexe—swi vuriwe ka ha ri emahlweni emalembeni ya kwalomu ka 150 a nga si velekiwa.—Esaya 45:1.

◻ Hi ku famba ka nkarhi, Babilona a wu ta va marhumbi hi ku helela.—Esaya 13:17-22.

Hinkwaswo leswi vuriweke ka ha ri emahlweni swi ve ntiyiso. Xana a swi fanelanga leswaku u endla matshalatshala ya ku kambisisa vuprofeta byin’wana lebyi Yehovha a byi vuleke eRitweni rakwe leri tsariweke?

Vumundzuku Lebyinene Lebyi Xikwembu Xi Byi Tshembisaka

Xana Bibele yi vule yini ka ha ri emahlweni? Bibele yi tshembisa leswaku emisaveni leyintshwa leyi Xikwembu xi nga ta yi endla, a nga kona munhu la nga ta karhateka hikwalaho ka ku pfumaleka ka nsirhelelo eka vumundzuku. Xiya xitiyisekiso xa Xikwembu eka lava va nga ta va va hanya hi nkarhi wolowo: “A ku nge vi na munhu loyi a va chavisaka [vanhu va mina].”—Mikiya 4:4, NW.

Bibele yi ya emahlweni yi tshembisa leswaku Xikwembu xi ta ‘funungula voko ra xona xi xurisa hinkwaswo leswi hanyaka.’ (Pisalema 145:16) Xana ku hetiseka ka xitshembiso xexo ka ha ri ekule swinene? Doo! I khale Bibele yi vule leswaku swiyimo leswi hi swi vonaka sweswi emisaveni swi ta va xikombiso xa leswaku hi hanya “emasikwini ya makumu” ya mafambiselo lawa yo biha ya swilo.—2 Timotiya 3:1-5.

Ku nga ri khale, Muvumbi la nga ni rirhandzu u ta herisa swiyimo leswi swo biha. U ta herisa tinyimpi hinkwato ni hinkwaswo leswi vangaka ku pfumaleka ka nsirhelelo emisaveni hinkwayo swin’we ni ku xaniseka. Ku tlula kwalaho, rivengo, vutianakanyi, vugevenga ni madzolonga swi ta va swilo swa nkarhi lowu hundzeke hilaha ku nga heriki. Bibele ya tshembisa: “V̌a musa v̌a ta fuma misav̌a, v̌a ta tiṭakela e ku ruleni lo’kukulu ka v̌ona.”—Pisalema 37:10, 11.

Mikateko yin’wana yo tala leyi vanhu va nga ta yi tsakela emisaveni leyintshwa i rihanyo lerinene. Hambi ku ri rifu ni nhlomulo a swi nge he vi kona. Xikwembu xi ri: “Waswivo, ndzi endla swilo hinkwaswo swi va leswintshwa.”—Nhlavutelo 21:4, 5.

Enkarhini wolowo, a nga kona munhu la nga ta hlaseriwa hi swiendlakalo swa xiwelo leswi cincaka vutomi namuntlha ni ku byi herisa. Xin’wana lexi xi nga taka xi nga ha vi kona i madimona yo homboloka swin’we na Sathana, ku nga xihlovo xa ku chava vukholwa-hava ni mavunwa yo biha. Ntiyiso lowu wo tsakisa wu kumeka eBibeleni.

[Swifaniso leswi nga eka tluka 24, 25]

Vukholwa-hava ni vungoma swa fambisana swinene

[Xihlovo Xa Kona]

Except woman inside crystal ball: Les Wies/Tony Stone Images

[Xifaniso lexi nga eka tluka 26]

Misava leyintshwa ya Xikwembu a yi nge vi na byona vukholwa-hava