Vantshwa Va Vutisa . . .

Ha Yini Ndzi Nga Ri Na Wona Moya Wa Xinghana?

“Ku va ni tingana swi heta matimba. I ku chava loku ku lawulaka, loku u faneleke u lwisana na kona. Kunene i ka xiviri.”—Richard.a

“A ndzi ri ni tingana ngopfu loko ndza ha kula. A swi vonaka onge ndzi tihanyela ndzi ri ndzexe.”—Elizabeth wa malembe ya 18 hi vukhale.

‘XANA ku ni lexi hoxeke ha mina? Ha yini ndzi nga swi koti ku va ni moya wa xinghana?’ Xana minkarhi yin’wana u tivutisa swivutiso leswi? Ku fana na Richard la tshahiweke laha henhla, u nga ha titwa u khomiwa hi rhumbyana kumbe u nga ntshunxeki loko u hlangana ni munhu loyi u nga n’wi tiviki. U nga ha titwa u chava loko u ri exikarhi ka vanhu lava nga ni vulawuri. Kumbexana u nga ha karhateka swinene hi leswi van’wana va swi ehleketaka ha wena lerova loko u nyikiwa nkarhi wa ku vula swo karhi, u tsandzeka ni ku pfula nomu. Tracey la ha riki muntshwa u ri: “Kunene swa ndzi tikela ku ya vulavula ni vanhu lava ndzi nga va tiviki kahle.”

Kahle-kahle, i yini lexi endlaka leswaku u titwa hi ndlela yoleyo? Goza ro sungula ro hlula xiphiqo lexi i ku xi twisisa. (Swivuriso 1:5) Wansati un’wana u te: “A ndzi nga swi tivi leswaku ha yini ndzi chava loko ndzi ri exikarhi ka vanhu. Kambe leswi sweswi ndzi xi tivaka xiphiqo xa mina, ndza swi kota ku lwa na xona.” Xisweswo, a hi kambisiseni swivangelo swi nga ri swingani leswi endlaka leswaku vantshwa van’wana swi va tikela ku va ni moya wa xinghana.

Xiphiqo Xa Tingana

Swi nga endleka leswaku xivangelo lexikulu ku ri tingana. Hambileswi hi ntolovelo muntshwa la nga ni moya wa xinghana a vaka ni vanghana vo tala, muntshwa la nga ni tingana, la tihambanisaka ni vanhu u titwa a ri ni xivundza. Elizabeth la nga ni malembe ya 18 hi vukhale u ri: “A ndzi ri ni tingana ngopfu loko ndza ha kula. A swi vonaka onge ndzi tihanyela ndzi ri ndzexe.” Diane u tsundzuka ntshikilelo lowu a veke na wona elembeni rakwe ro sungula loko a ri exikolweni xa le henhla. “A ndzi chava mahlo ya vanhu. A ndzi dyondzisiwa hi mudyondzisi loyi a a lava leswaku hi phofula ndlela leyi hi titwaka ha yona malunghana ni ndhuma. Eka xiringaniso xa ziro na ntlhanu, ziro a a vula leswaku a wu wa nkoka nikatsongo, kasi ntlhanu a a vula leswaku u wa nkoka. Vanhwanyana hinkwavo lava a va dumile exikolweni va hlawule ntlhanu. Mina ndzi hlawule ziro. Tingana a ti endla leswaku ndzi chava ku va la dumeke. A wu lavi ku lemukiwa kumbe ku va munhu wa nkoka hikuva u chava leswaku swi nga endleka van’wana va nga ku rhandzi.”

Ina, a swi bihanga ku va ni tingananyana. Tingana ti fambisana ni ku titsongahata—ku nga ku tiva swipimelo swa hina. Kahle-kahle Bibele yi hi lerisa leswaku hi ‘titsongahata loko hi famba ni Xikwembu xa hina.’ (Mikiya 6:8) Swa olova ku tolovelana ni munhu la titsongahateke kumbe la nga ni tingana ku tlula ku tolovelana ni munhu la tikurisaka, la nga ni vukari kumbe la sindzisaka. Nakambe, leswi ku nga ni “nkari wa ku v̌ulav̌ula,” wu kona ni ‘nkarhi wa ku miyela.’ (Eklesiasta 3:7) Vanhu lava nga ni tingana a swi va tikeli ku tshama va miyerile. Leswi va talaka ku “hatlisa emhakeni yo twa [kutani va] nonoka emhakeni yo vulavula,” hakanyingi vanhu van’wana va va tsakela hileswi va nga vayingiseri lavanene.—Yakobo 1:19.

Kambe, hakanyingi, muntshwa u miyela ngopfu naswona a va ni tingana swinene kumbe a nga ntshunxeki nikatsongo lerova swi n’wi tikela ku kuma vanghana. Naswona ku va ni tingana ngopfu swi nga vanga leswi mutsari un’wana a swi vitanaka “ku chava loku nga riki kunene loku fanaka ni ku tipfalela ekhotsweni”—ku nga ku tihambanisa ni vanhu.—Swivuriso 18:1.

Tingana—I Xiphiqo Lexi Tolovelekeke

Loko u ri ni tingana, tiva leswaku i xiphiqo lexi tolovelekeke ngopfu. Enkambisisweni wun’wana lowu endliweke eka swichudeni swa xikolo xa le henhla ni swa le kholichi, “swichudeni leswi ringanaka tiphesente ta 82 swi vule leswaku swi tshame swi va ni tingana.” (Adolescence, hi Eastwood Atwater) Ni le minkarhini ya Bibele van’wana a va ri ni tingana. Vavanuna lava dumeke vo kota Muxe na Timotiya swi nga ha endleka leswaku a va ri ni tingana.—Eksoda 3:11, 13; 4:1, 10, 13; 1 Timotiya 4:12; 2 Timotiya 1:6-8.

Anakanya hi Sawulo, hosi yo sungula ya tiko ra khale ra Israyele. Hi ntolovelo Sawulo a a ri wanuna wa xivindzi. Loko tata wakwe a lahlekeriwe hi ntlhambi wa swifuwo, Sawulo u ve ni xivindzi xa ku famba a ya swi lava. (1 Samuwele 9:3, 4) Kambe loko a hlawuriwa ku va hosi ya tiko, hi xitshuketa u ve ni tingana. Ematshan’weni ya ku langutana ni ntshungu lowu tsakeke, Sawulo u titumbete exikarhi ka nhundzu!—1 Samuwele 10:20-24.

Ku pfumala ku titshemba ka Sawulo ku nga ha vonaka ku hlamarisa. Phela, Bibele yi hlamusela leswaku a a ri jaha ro yimeka. Ina, “ku sukela emakatleni ku ya ehenhla a a lehilenyana ku tlula vanhu hinkwavo”! (1 Samuwele 9:2, NW) Tlhandlakambirhi, muprofeta wa Xikwembu u tiyisekise Sawulo leswaku Yehovha u ta katekisa mfumo wakwe. (1 Samuwele 9:17, 20) Nilokoswiritano, Sawulo u titwe a nga titshembi. Loko a byeriwe leswaku u ta va hosi, hi ku titsongahata u te: “A nḍi wa Benyamin šana, wa nyimba le’yiṭongo ya Israel, kutani ndyango wa tatana a hi lo’wuṭongo wa mindyango hikwayo ya nyimba ya Benyamini-ke? U nḍi byelela yini rito leri šana?”—1 Samuwele 9:21.

Loko munhu wo fana na Sawulo a a nga titshembi, a swi hlamarisi loko na wena u nga titshembi minkarhi yin’wana. Tanihi muntshwa, u le ka xiyimo lexi miri wa wena wu cincaka hi ku hatlisa. U sungula ku dyondza ku endla swilo ku fana ni vanhu lavakulu. Kutani, i ntumbuluko leswaku i titwa u biwa hi ripfalo naswona u nga ntshunxeki minkarhi yin’wana. Dok. David Elkind u tsarile eka magazini lowu nge Parents, a ku: “Emalembeni yo sungula ya kondlo-a-ndzi-dyi, ku va ni nkarhi lowu vantshwa vo tala va vaka ni tingana loko va tivona va ri exikarhi ka leswi ndzi nga swi vitanaka ntshungu lowu ngo anakanyiwa—ku nga ku pfumela leswaku vanhu van’wana va va langutile naswona va khumbekile hi ndlela leyi va langutekaka ha yona ni hi leswi va swi endlaka.”

Tanihi leswi hakanyingi vantshwa va xiyiwaka hi tintangha ta vona hi ndlela leyi va langutekaka ha yona, vo tala va karhateka hi ndlela leyi va langutekaka ha yona. (Ringanisa 2 Vakorinto 10:7.) Hambiswiritano, ku karhateka ngopfu hi ndlela leyi u langutekaka ha yona a hi swinene. Nhwanyana un’wana eFurwa la vuriwaka Lilia u tsundzuka leswi nga tshama swi humelela eka yena emhakeni leyi: “A ndzi ri ni xiphiqo lexi fanaka ni xa vantshwa vo tala. A ndzi ri ni swirhumbana! A wu na xona xivindzi xa ku hlangana ni vantshwa-kuloni, hikuva u karhatekile hi ndlela leyi u langutekaka ha yona.”

Ku Tivangela Swiphiqo Swin’wana

Hikwalaho ka leswi hakanyingi vanhu lava nga ni tingana va nga twisisiwiki kahle, hi ku olova va nga tikuma va tshamela ku tihambanisa ni vanhu. Buku leyi nge Adolescence yi ri: “Vana va kondlo-a-ndzi-dyi lava nga ni tingana va ni xiphiqo lexikulu xa ku kuma vanghana hikuva hakanyingi vanhu va ni langutelo ro biha ha vona. Vanhu lava nga ni tingana va tala ku tekiwa va ri lava tihambanisaka, lava phirhekeke, lava nga va tsakeriki vanhu van’wana, lava titlakusaka, lava nga riki na xinghana ni lava nga ni timholovo. Loko va nga khathaleriwi, va nga ha titwa va nga swi lavi nikatsongo ku tihlanganisa ni vanhu, va ri ni xivundza naswona va tshikileriwile.” Handle ko kanakana, sweswo swi va vangela leswaku va tikhoma hi ndlela leyi kombisaka leswaku va ni tingana swinene, leyi entiyisweni yi sekelaka vonelo leri hoxeke ra leswaku va titlakusa kumbe va titeka va ri va nkoka.

Ina, leswi u nga Mukreste, u “xihlekiso endlwini ya mintlango emisaveni,” u fanele u khathala hi ndlela leyi u langutekaka ha yona eka van’wana. (1 Vakorinto 4:9) Xana loko u vulavula ni vanhu, a wu va languti ematihlweni? Xana yimelo ra wena ni ndlela leyi u kowetaka ha yona swi byela van’wana leswaku u lava ku hambana na vona? Loko swi ri tano, xiya leswaku van’wana va nga ku teka hi ndlela leyi hoxeke kutani va tala ku ku papalata. Sweswo swi nga endla leswaku ku lava ka wena ku endla xinghana ku nyanya ku biha.

Tinhla Tin’wana

Hambiswiritano, xiphiqo xin’wana i ku chava ku tiyisa ehansi. I ntiyiso, swi tolovekile ku titwa u nga sirhelelekanga kumbe u kanakana loko u endla nchumu lowu u nga si tshamaka u wu endla evuton’wini bya wena. Kambe vantshwa van’wana va swi hundzeleta. Loko Gail a ha ri muntshwa a a chava vanhu. U ri: “A ndzi nga hlamuli etlilasini. Kutani vatswari va mina a va tshamela ku byeriwa marito ya fana ni lama nge, ‘A nga ri tlakusi voko. U vulavulela ehansi.’ Mina a ndzi nga ntshunxekanga nikatsongo ku endla tano naswona a ndzi tshikileriwile. Wa tiva, ni sweswi swa ha ndzi tikela.” Ku chava ku tiyisa ehansi ku nga ku tsanisa. Muntshwa la vuriwaka Peter u ri: “Ndzi chava ku endla swihoxo. A ndzi tiyiseki kahle hi leswi ndzi swi endlaka.” Ku vungunyiwa ka tihanyi ni ku soriwa hi tintangha ku nga engetela ku chava eka munhu kutani ku ku onhela makumu ku titshemba ka muntshwa.

Xiphiqo xin’wana lexi tolovelekeke i ku nga tivi ndlela yo hanyisana ni vanhu van’wana. Kumbexana u kanakana ku titivisa eka munhu un’wana loyi u nga n’wi tiviki hikuva a wu swi tivi leswi u faneleke u swi vula. Swi nga ha ku hlamarisa ku tiva leswaku minkarhi yin’wana hambi ku ri vanhu lavakulu va titwa va nga ntshunxekanga exikarhi ka vanhu van’wana. N’wamabindzu la vuriwaka Fred u ri: “Etimhakeni ta bindzu, ndza swi kota ku endla leswi ndzi nga ni vuswikoti bya ku swi endla kahle. Loko ndzo vulavula hi bindzu ntsena, a ndzi kanakani hi ku va ni nsusumeto lowunene. Kambe loko ndzi vulavula hi timhaka ta ntshamisano ni vanhu lava fanaka, ndza kanakana. Ndzi nga ha tekiwa ndzi ri la phirhaka kumbe la vulavulaka ngopfu kumbe la tlhariheke ngopfu kumbe la nga tsakisiki nikatsongo.”

Hambiloko u ri ni tingana kumbe u nga titshembi kumbe swi ku tikela ku tolovelana ni vanhu, swi ta ku pfuna ku dyondza ndlela yo va ni moya wa xinghana. Bibele yi khutaza Vakreste leswaku va ‘ndlandlamuka’ naswona va tolovelana ni vanhu van’wana! (2 Vakorinto 6:13) Kambe, xana u nga swi endlisa ku yini sweswo? Sweswo swi ta hlamuseriwa eka xihloko xa hina xa nkarhi lowu taka.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 28]

Hakanyingi vanhu lava nga ni tingana va tekiwa va ri lava tihambanisaka

[Xifaniso lexi nga eka tluka 28]

Ku chava ku tiyisa ehansi ku endla leswaku vantshwa van’wana va tihambanisa ni vanhu