Vantshwa Va Vutisa . . .

Ndzi Nga Ma Papalata Njhani Makhombo Eka Internet?

TITEKE u ri elayiburari leyikulu ku tlula hinkwato emisaveni. U rhendzeriwe hi tibuku, maphepha-hungu, tikhatalogo, swifaniso ni marungula yo hambana-hambana lama rhekhodiweke—swi ri ni timhaka hinkwato. Rungula hinkwaro ra sweswi swin’we ni tibuku to tala ta khale ka khaleni ti kokwala nyongeni.

Ina, Internet yi nga swi kota ku ku nyika rungula ro tano hi ku olova. Yi endla munhu a tshama emahlweni ka khompyuta yakwe kutani a vulavurisana ni tikhompyuta tin’wana swin’we ni vatirhisi van’wana va tikhompyuta, kun’wana ni kun’wana emisaveni.a Yi endla leswaku lava va yi tirhisaka, va swi kota ku xava ni ku xavisa nhundzu, ku banga mali, ku vulavula ni vanhu, ku yingisela vuyimbeleri bya sweswi lebyi rhekhodiweke—va ri karhi va lo titshamela ekaya ra vona.

Kutani ke, a swi hlamarisi leswi vativi van’wana va vhumbhaka leswaku vanhu vo tlula 320 wa timiliyoni va ta va se va tirhisa Internet eku heleni ka lembe leri. Ina, ku tirhisa Internet i mhaka leyi se yi nga toloveleka ematikweni yo tala. Leswi swikolo ni tilayiburari swi khutazaka swinene ku tirhisiwa ka yona, vana va timiliyoni se va yi tiva. Le United States, vantshwa va kwalomu ka 65 wa tiphesente va malembe ya le xikarhi ka 12 na 19 se va yi tirhisile kumbe se va ni ya vona.

Loko yi tirhisiwa kahle, Internet yi nga va xihlovo lexinene xa rungula leri pfunaka hi ta maxelo, maendzo, ni timhaka tin’wana. U nga swi kota ku xava tibuku, tinsimbi ta timovha ni swilo swin’wana hi ku tirhisa yona. Vo tala va yi tirhisela ntirho wa xikolo.

Hambileswi Internet yi nga ha pfunaka, yi nga ha tlhela yi vonaka yi ri layiburari leyi nga riki na munhu kumbe vahlaleri. Munhu a nga ha valanga eka yona hi ku ntshunxeka leswi ku nga riki na munhu loyi a n’wi vonaka. Kambe leri hi rin’wana ra makhombo lamakulu ya ku tirhisa Internet. Hikwalaho ka yini? Hikuva swiyenge swo tala swa Internet swi tamele rungula leri thyakeke ni leri onhaka hi tlhelo ra moya. Xisweswo, Internet yi nga veka vantshwa vo tala lava nga Vakreste endzingweni. Phela, hi ntumbuluko vanhu va lava ku tiva—ku nga mboyamelo lowu ku sukela khale Sathana Diyavulosi a dyaka hi wona. Sathana u tirhise mboyamelo wa Evha wo lava ku tiva kutani a ‘n’wi kanganyisa hi vukanganyisi bya yena.’—2 Vakorinto 11:3.

Hilaha ku fanaka, muntshwa la nga Mukreste a nga hambukisiwa hi ku olova hi rungula leri thyakeke loko a nga tiyimiselanga ku sirhelela vumoya bya yena. Xihloko lexi nga eka Better Homes and Gardens xa hlamusela: “Vamathwa-rivona va tirhisa Internet ku hundzisa rungula lera ha hisaka; kambe vapfinyi va vana, vakanganyisi, vanhu vo oma tinhloko ni swikanyana swin’wana na swona swi lo vuya kwalaho.”

Muntshwa la vuriwaka Javierb u ri: “Swiyenge swin’wana swa Internet swa chavisa. Swi humelela u nga swi pfulanga.” Wa engetela: “Va ringeta ku ku nghenisa hi nhloko. Va lava ku ku phasa—leswaku va kuma mali ya wena.” Muntshwa la nga Mukreste la vitaniwaka John u ri: “Loko wo kala u sungula ku languta rungula leyi thyakeke, swa tika ku tshika—a ri hlweli ku ku nghena engatini.” Vantshwa van’wana lava nga Vakreste hi ku phindha-phindha va nghene eka swiyenge leswi thyakeke swa Internet, naswona leswi swi va nghenise ekhombyeni lerikulu. Van’wana va onhe ni vuxaka bya vona na Yehovha. Xana leswi swi nga papalatiwa njhani?

‘Ku Vona Swilo Leswi Nga Pfuniki Nchumu’

Minkarhi yin’wana xiyenge xa Internet xa vula hi ku kongoma leswaku ndhawu ya kona yi tamele rungula leri humeke endleleni.c Swivuriso 22:3 ya tsundzuxa: “U tlharihile la voneke khombo kutani a tumbela, kambe la nga riki na ntokoto u ye emahlweni kutani u fanele a xupuriwa.”

Kambe, hi ntolovelo, vanhu va tikuma va nghene eka xiyenge lexi thyakeke hi xihoxo. Tluka ra le ku sunguleni ri nga ha va ri ri ni swifaniso leswi swi endleriweke ku ku koka leswaku u pfula xiyenge xa kona—ni leswaku u hambeta u tlhelela eka xona!d

Kevin u hlamusela leswi swi humeleleke un’wana wa vanghana vakwe: “A a ri ni nkarhi naswona a a navela ku tiva. Hiloko ku hlalela swifaniso swa vanhu lava va nga ambalangiki swi n’wi nghena engatini.” Lexi tsakisa, muntshwa loyi wa Mukreste u ye eka nkulu kutani a kuma mpfuno.

Xana se u xi endlile xiboho xa leswaku u ta endla yini loko wo tikuma u ri endhawini leyi nga fanelangiki? Swi le rivaleni leswaku Mukreste u fanele a endla yini: U fanele a suka endhawini yoleyo hi ku hatlisa—kumbe a tima fambiselo ro valanga Internet! Fana ni mupisalema loyi a khongeleke a ku: “Endla leswaku mahlo ya mina ma hundza ma nga swi voni swilo leswi nga pfuniki nchumu.” (Pisalema 119:37; ringanisa Yobo 31:1.) Tsundzuka leswaku hambiloko ku nga ri na munhu ekusuhi na hina, u kona loyi a hi vonaka. Bibele ya hi tsundzuxa leswaku swilo hinkwaswo “swi [le rivaleni] ematihlweni ya loyi hi nga ta tihlamulela eka yena.”—Vaheveru 4:13.

Loko wo vulavula ni vatswari va wena kumbe Vakreste van’wana lava wupfeke, u ta swi kota ku namarhela xiboho xa wena xo ka u nga tlheleli u ya valanga rungula leri thyakeke. Phela, loko wo tikuma u ri karhi u nyupela endzhopeni, xana u nga rindza ku kala ku sala nhloko ntsena ku ri kona u kombelaka mpfuno?

Ku Vuriwa Yini Hi Ku Vulavurisana Ni Vanhu Hi Internet?

Fambiselo ro vulavurisana ri endla leswaku vanhu lava tirhisaka Internet va kota ku vulavurisana hi ku hatlisa emisaveni hinkwayo. Va ta mabindzu va tirhisa rona fambiselo leri leswaku va khoma minhlangano ni ku pfuna vaxavi. Mafambiselo man’wana yo vulavurisana ma endla leswaku vatirhisi va wona va swi kota ku pfuna van’wana hi timhaka to tika, to fana ni ku lunghisa mimovha kumbe khompyuta. Tindlela tin’wana ta ku vulavurisana ti endla leswaku vanghana ni swirho swa ndyangu leswi nga ekule ni le kule, swi kota ku vulavurisana handle ko heta mali hi ku ba riqingho. Hambileswi minkarhi yin’wana swi pfunaka ku tirhisa ndlela leyi yo vulavurisana, xana makhombo ma kona?

Ina, swa laveka leswaku munhu a va ni vuxiyaxiya loko swi ta emhakeni ya ku tirhisa fambiselo ra mani na mani ro vulavurisana, hikuva leswi swi nga va ni khombo. Mutsari la vitaniwaka Leah Rozen u ri: “Vana va kondlo-a-ndzi-dyi va manguva lawa lava rhandzaka thekinoloji, va heta nkarhi wo tala va ri karhi va vulavula ni vanhu lava va nga va tiviki, etikweni hinkwaro ni le misaveni hinkwayo. Khombo ra kona, van’wana va vanhu lava vantshwa lava va vulavulaka na vona minkarhi yin’wana i vanhu vakulu lava hombolokeke, lava va lavaka ku va ni vuxaka bya rimbewu ni vana.” Xihloko lexi kumekaka eka Popular Mechanics xi tsundzuxeke leswaku “munhu u fanele a va ni vuxiyaxiya swinene” loko a tirhisa fambiselo ro vulavurisana ra mani na mani. Ku teka vito kumbe adirese ya wena u yi nyika munhu loyi u nga n’wi tiviki ku nga ha va ku ri ku tikokela mati hi nsele! Hikwalaho ka yini u fanele u tiveka ekhombyeni?

Kambe, khombo leri tumbeleke swinene i ku tikuma u tolovelane ni vanhu lava va nga yi xiximiki misinya ya milawu ya Bibele.e Valavisisi va vula leswaku mhaka-nkulu leyi vantshwa va vulavulaka ha yona eka fambiselo ro vulavurisana i ta rimbewu. Xisweswo, ndzayo ya Bibele leyi kumekaka eka 1 Vakorinto 15:33 ya fanela: “Mi nga xisiwi. Vunakulobye byo biha byi onha mikhuva leyi pfunaka.” Vuxaka byo biha lebyi kumiwaka eka khompyuta byi ni khombo. Xana swi fanerile leswaku muntshwa la chavaka Xikwembu a tipeta ekhombyeni ro tano?

Swisirhelelo

Hikwalaho ka makhombo lama vangiwaka hi Internet, yi fanele yi tirhisiwa hi vuxiyaxiya. Hi xikombiso, mindyangu yin’wana yi veka khompyuta endhawini leyi ku hundzuka mani na mani, ku fana ni le kamareni ro tshama eka rona. Nakambe va nga ha veka nawu wa leswaku Internet yi tirhisiwa ntsena loko van’wana va ri kona ekaya. Loko vatswari va wena va veka milawu yo tano, khomisana na vona. (Swivuriso 1:8) Minkongomiso leyi hlamuseriweke kahle yi kombisa leswaku va ku rhandza.

Loko ntirho wa xikolo wu lava leswaku u tirhisa Internet, ha yini u nga tikambeli u vona leswaku u heta nkarhi wo tanihi kwihi u ri eka yona? Ringeta ku tivekela nkarhi lowu u nga ta wu heta eka yona, ka ha ri emahlweni, u nga ha tirhisa wachi leyi rilaka leswaku yi ku byela loko nkarhi se wu herile. Tom u ringanyeta leswi: “Hlela ka ha ri emahlweni, u swi tiva kahle leswi u swi lavaka naswona u lava swona ntsena—ku nga khathariseki leswaku swilo swin’wana leswi u swi vonaka swi tsakisa ku fikela kwihi.”

Nakambe ku laveka vuxiyaxiya emhakeni yo tirhisa E-mail. Vantshwa lava va nga Vakreste va fanele va tivonela leswaku va nga tikumi va hlaya rungula ro tala leri rhumeriweke hi E-mail, ngopfu-ngopfu loko rungula ra kona ri nga pfuni nchumu kumbe ri nga ri ntiyiso. Ku tirhisiwa ka E-mail hi ndlela leyi hundzeletiweke ku nga dya nkarhi lowu faneleke wu tirhiseriwa ku endla ntirho wa xikolo ni ku endla mintirho ya swa moya.

Hosi Solomoni u te: “Ku endliwa ka tibuku to tala a ku heli, naswona ku tinyiketela swinene eka tona swi karhalisa nyama.” (Eklesiasta 12:12) Marito lawa ma nga tirha ni le ka Internet. U nga tshuki u tikuma se u hlotana ni timhaka ni tinhlayo lerova u honisa dyondzo ya wena ya Bibele ni ku hlanganyela evutirhelini bya Vukreste. (Matewu 24:14; Yohane 17:3; Vaefesa 5:15, 16) Nakambe, tsundzuka leswaku hambileswi ku vulavurisana ni vanhu hi ku tirhisa khompyuta ku nga ha pfunaka, swa ha laveka leswaku hi vonana ni Vakreste-kulorhi hi xiviri. Kutani ke, loko hakunene swi laveka leswaku u tirhisa Internet, endla xiboho xa ku yi tirhisa hi vutlhari. Papalata minongonoko leyi nga ni khombo, naswona u nga heti nkarhi wo leha eka Internet. “Hlayisa mbilu ya wena,” u nga tshuki u va hlonga ra Internet.—Swivuriso 4:23.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 20]

“Swiyenge swin’wana swa Internet swa chavisa. Swi humelela u nga swi pfulanga”

[Xifaniso lexi nga eka tluka 21]

Mindyangu yin’wana yi veka khompyuta endhawini leyi vonakaka kahle