Ku Tirhisa Internet—Tivonele Eka Makhombo Ya Yona!

¹ Vanhu va Yehovha va tiphina hi xinakulobye lexinene ni van’wana. Va swi tsakela ku byelana mintokoto ya le vutirhelini bya nsimu naswona va swi tlangela ku twa swiendlakalo leswi khumbaka Timbhoni ta Yehovha ku katsa ni leswi khumbaka ntirho wa Mfumo emisaveni hinkwayo. Va swi tsakela ku byeriwa swilo swa nkoka leswi nga ha vaka swi endlekile eka vamakwerhu, ku fana ni timhangu kumbe makhombo ya ntumbuluko naswona va lava ku tiva loko swi koteka ku nyikela mpfuno. Ku tsakela ko tano loku va ku kombisaka i xikombiso xa vun’we bya vumakwerhu, lebyi kombisaka leswaku hakunene ha rhandzana.—Yoh. 13:34, 35.

² Namuntlha hi kuma mahungu ya misava hi xihatla. Vuhaxi bya xiya-ni-moya ni thelevhixini byi haxa rungula ra swiendlakalo leswi endlekaka hi nkarhi wolowo eka vayingiseri lava nga emisaveni hinkwayo. Riqingho na rona ri endla swi koteka ku vulavula ni vanhu van’wana hi ku hatlisa emisaveni hinkwayo. Nchumu lowuntshwa wa mbulavurisano lowu rhandziwaka ngopfu i Internet.

³ Ku tshuburiwa ka riqingho ku pfule ndlela ya ku vulavurisana ni vanhu hi xihatla emisaveni hinkwayo. Hambileswi riqingho ri nga mpfuno swinene, ri fanele ri tirhisiwa hi vutlharhi, hikuva ri nga va xitirho xo aka vunghana lebyi thyakeke kumbe swiendlo leswi nga riki swinene, naswona ku tirhisa riqingho ku tlurisa mpimo swi dya mali yo tala. Thelevhixini ni xiya-ni-moya swa pfuna etimhakeni ta dyondzo. Hambiswiritano, lexi vavisaka hileswaku vunyingi bya minongonoko ya swona yi thyakile, naswona ku yingisela minongonoko leyi i ku tlanga hi nkarhi. I swinene leswaku hi tirhisa vutlharhi eku hlawuleni ka minongonoko ya thelevhixini ni xiya-ni-moya.

⁴ Internet yi pfuna munhu ku vulavula ni vanhu va timiliyoni emisaveni hinkwayo hi ndlela leyi nga durhiki ngopfu naswona yi pfula nyangwa ya ku kuma rungula ro tala hi ndlela yo olova. (Xalamuka!, January 8, 1998) Hambiswiritano, matirhiselo lama nga riki manene ya Internet, ma nga nghenisa munhu ekhombyeni hi tlhelo ra moya ni ra mahanyelo. Sweswo swi nga endlekisa ku yini?

⁵ Vo tala va lava rungula leri ana se ri kumekaka leri dyondzisaka ndlela ya ku endla matlhari ni swibuluki. Valawuri va tindhawu ta vumaki va vilerisiwa hi nkarhi lowu vatirhi va tlangaka ha wona eka Internet. Etibukwini ta hina ku vuriwe swo tala malunghana ni makhombo hi tlhelo ra moya lama nga eka Internet. Marungula yo hlayanyana ya Web ma kombisa madzolonga ni swifaniso swa vanhu lava byambuleke, leswi nga fanelangiki swi langutiwa hi Vakreste. (Ps. 119:37) Ku engetela eka makhombo lawa, ku ni khombo rin’wana leri nga xiyekiki hi ku olova leri Timbhoni ta Yehovha ti faneleke ti tivonela swinene eka rona. Hi rihi khombo ra kona?

⁶ Xana u nga xi rhamba xitaxifamba ekaya ra wena u nga rhanganga hi ku tiva leswaku i mani? Ku vuriwa yini hiloko swi nga olovi ku tiva xitaxifamba lexi? Xana a wu ta pfumela leswaku xitaxifamba xo tano xi va xoxe ni vana va wena? Leswi swi tano hi Internet.

⁷ Rungula leri rhumeriwaka hi tielektroniki ri nga rhumeriwa eka vanhu lava u nga va tiviki kumbe u kuma rungula leri humaka eka vanhu lava u nga va tiviki. Swa fana niloko u tirhisa endlelo ra ku dya mabulo hi ku tirhisa khompyuta (forum kumbe chat room). Lava u vulavulaka na vona va nga ha tivula Timbhoni ta Yehovha, kambe hakanyingi vo hemba. Van’wana va nga ha ku byela leswaku va ha ri vatsongo kasi vo hemba. Swi nga ha endleka munhu wa kona a ku xisa hi ku ku byela leswaku yena i wanuna kumbe a ku byela leswaku i wansati.

⁸ Rungula leri va nga ha ku rhumelaka rona ri nga ha rhumeriwa tanihi ntokoto kumbe nhlamuselo malunghana ni tidyondzo ta hina. Rungula leri ri rhumeriwa ni le ka vanhu van’wana lava na vona va ri rhumelaka eka van’wana. Hakanyingi a swi olovi ku kuma loko rungula ra kona ku ri ntiyiso kumbe mavunwa naswona swi nga ha endleka ku ri mavunwa. Tinhlamuselo leti u rhumeriweke tona swi nga ha endleka ku ri ndlela ya vuxisi ya ku hangalasa tidyondzo ta vugwinehi.—2 Tes. 2:1-3.

⁹ Loko wa ha anakanya hi khombo leri, naswona u ri mutirhisi wa Internet, tivutise swivutiso leswi: ‘Xana ndzi yi tirhisela yini? Xana swi nga ha endleka ndzi vaviseka hi tlhelo ra moya hikwalaho ka ndlela leyi ndzi yi tirhisaka ha yona? Xana ndzi nga va ndzi hoxa xandla eku vaviseni ka van’wana hi tlhelo ra moya?’

¹⁰ Tiadirese Ta Web Ta “Timbhoni Ta Yehovha”: Hi xikombiso, anakanya hi tiadirese ta rungula ta Internet leti endliweke hi vanhu lava tivulaka Timbhoni ta Yehovha. Va ku rhamba leswaku u pfula rungula eka tiadirese ta vona leswaku u ta hlaya mintokoto leyi nghenisiweke hi van’wana lava tivulaka Timbhoni. U khutaziwa ku phofula mianakanyo ni mavonelo ya wena malunghana ni tibuku ta Sosayiti. Van’wana va nyikela swiringanyeto malunghana ni swingheniso leswi nga tirhisiwaka evutirhelini bya nsimu. Tiadirese leti ti ni ti-chat room ta vanhu lava u nga tihlanganisaka na vona, u kota ku burisana ni van’wana hi nkarhi wolowo ku fana niloko mi bula hi riqingho. Hakanyingi va ku komba tiadirese tin’wana ta rungula leti u nga burisanaka ni Timbhoni ta Yehovha emisaveni hinkwayo eka tona hi ku tirhisa khompyuta. Xana u ta tiyiseka njhani leswaku hakunene malunghiselelo lawa a ma hleriwanga hi vagwinehi?

¹¹ Ku aka vunghana hi ku tirhisa Internet a ku fambisani ni xikhutazo lexi nga eka Vaefesa 5:15-17. Muapostola Pawulo u tsarile: “Tshamani mi ri karhi mi languta leswaku ndlela leyi mi fambaka ha yona a yi fani ni ya lava nga tlharihangiki kambe yi fana ni ya vanhu vo tlhariha, mi tixavela nkarhi lowunene, hikuva masiku ma hombolokile. Hikwalaho tshikani ku va lava nga anakanyeliki, kambe hambetani mi twisisa leswi ku rhandza ka Yehovha ku nga swona.”

¹² Vandlha ra Vukreste i lunghiselelo ra swa le tilweni leri “hlonga ro tshembeka ni ro tlhariha,” ri hi wundlaka ha rona. (Mat. 24:45-47) Enhlengeletanweni ya Xikwembu, hi kuma nkongomiso ni nsirhelelo lowu hi hambanisaka ni misava kun’we ni nsusumeto wa ku va hi tshama hi khomekile entirhweni wa Hosi. (1 Kor. 15:58) Mupisalema u kombise leswaku u kume ntsako ni nsirhelelo exikarhi ka vanhu va Xikwembu lava hlengeletaneke. (Ps. 27:4, 5; 55:14; 122:1) Nakambe vandlha ri nyikela nseketelo hi tlhelo ra moya ni mpfuno eka lava nga swirho swa rona. Evandlheni, u nga kuma ntlawa wa vanghana lava nga ni rirhandzu ni lava ku khathalelaka—i vanhu lava wena hi wexe u va tivaka kahle lava tshameke va lunghekele ku ku pfuna ni ku tiyimisela ku endla tano ni ku chavelela van’wana hi nkarhi wa ntshikilelo. (2 Kor. 7:5-7) Swirho swa vandlha swi sirheleriwa hi lunghiselelo ra Matsalwa ra ku susa lava nga vadyohi lava nga hundzukiki kumbe lava seketelaka tidyondzo ta vugwinehi. (1 Kor. 5:9-13; Tito 3:10, 11) Xana hi nga langutela ku kuma malunghiselelo ya rirhandzu lama fanaka loko hi tihlanganisa ni van’wana hi ku tirhisa Internet?

¹³ Swi le rivaleni leswaku a hi nge languteli leswi fanaka. A swi kanakanisi leswaku tiadirese tin’wana ta Web i switirho swa ku hangalasa tidyondzo ta vugwinehi. Tiadirese to tano ta Web ti nga ha languteka ti nga ri ta vagwinehi naswona lava simekeke tiadirese teto ta rungula va nga ha nyikela rungula leri tiyisaka leswaku vona i Timbhoni ta Yehovha. Va nga ha kombela rungula ro karhi eka wena leswaku va ta tiyisekisa leswaku hakunene u un’wana wa Timbhoni ta Yehovha.

¹⁴ Yehovha u lava leswaku u tirhisa vutlharhi. Ha yini? Hikuva wa swi tiva leswaku byi ta ku sirhelela eka makhombo yo hambana-hambana. Swivuriso 2:10-19 yi sungula hi ku vula marito lawa: “Loko vutlhari byi nghena embilwini ya wena ni vutivi byi tsakisa moya-xiviri wa wena, vuswikoti byo ehleketa byi ta ku rindza, ku twisisa ku ta ku hlayisa.” Byi ta ku hlayisa eka yini? Eka swilo swo fana ni ‘ndlela yo biha,’ eka vanhu lava tshikaka ndlela leyinene ni vanhu lava nga ni mahanyelo yo biha ni vakanganyisi.

¹⁵ Loko hi ya eHolweni ya Mfumo, a swi kanakanisi leswaku hi va hi ri ni vamakwerhu. Ha va tiva. Ku hava loyi a lavaka leswaku hi humesa vumbhoni bya ku tiyisa mhaka leyi, hikuva rirhandzu ra vumakwerhu leri hi ri kombisaka a ri kanakanisi. A swi kali swi lava leswaku un’wana ni un’wana wa hina a humesa vumbhoni lebyi kombisaka leswaku hakunene i Mbhoni ya Yehovha. Hi kona laha hi kumaka kona swikhutazo leswinene leswi Pawulo a vulavuleke ha swona eka Vaheveru 10:24, 25. Tiadirese ta rungula ta Web leti tirhisiwaka ku aka vunghana hi ku tirhisa khompyuta a hi nchumu lowu munhu a nga titshegaka ha wona leswaku a kuma leswi hlamuseriwaka hi tsalwa leri. Ku hambeta hi tsundzuka marito lama nga eka Pisalema 26:4, 5, swi nga hi lemukisa makhombo lawa hi langutanaka na wona loko hi tirhisa tiadirese ta rungula ta Web leti nga eka Internet.

¹⁶ A ku na swipimelo malunghana ni muxaka wa rungula leri hlayisiwaka, ni leri swi kotekaka leswaku ri hlayiwa hi vatirhisi va Internet. Hakanyingi, vana lavatsongo ni vana va kondlo-a-ndzi-dyi va hlaseriwa hi ku olova hi vugevenga ni ku tirhisiwa hi ndlela yo biha hikwalaho ka rungula leri kumekaka eka tiadirese leti. Vana va tala ku pfumela hinkwaswo, va rhandza ku tiva naswona va swi tsakela ku valanga nchumu lowu wa ha riki wuntshwa swinene wa minongonoko ya khompyuta. Hikwalaho i swa nkoka leswaku vatswari va veka tihlo eka vana va vona ni ku va nyika nkongomiso lowunene wa Matsalwa malunghana ni ku tirhisa Internet, hilaha va va pfunaka hakona eku hlawuleni ka vuyimbeleri kumbe ku hlawula tibayiskopo leti va nga ta ti hlalela.—1 Kor. 15:33.

¹⁷ Lexi vavisaka, swi kale swi fanela leswaku van’wana lava a va ri vamakwerhu va susiwa hikwalaho ka vunghana lebyi sunguriweke hi ku tihlanganisa ni vanhu va misava lava nga eka tiadirese ta rungula to dya mabulo leti nga eka Internet naswona eku heteleleni va wele eku tikhomeni loko biha. Lexi tsemaka nhlana, vakulu van’wana va vule leswaku van’wana va tshike vanuna va vona kumbe vasati va vona leswaku va tekana ni swigangu leswi va swi kumeke eka Internet. (2 Tim. 3:6) Vanhu van’wana va tshike ntiyiso hikwalaho ka ku tshemba rungula leri humesiwaka hi vagwinehi. (1 Tim. 4:1, 2) Leswi hi vonaka makhombo lawa yo chavisa, xana a hi vutlharhi ku va ni vukheta leswaku hi nga weli etindhawini to dya mabulo leti nga eka Internet? Entiyisweni, hi ku tirhisa vutlharhi, vutivi, vuswikoti byo anakanya ni vutlharhi lebyi hlamuseriweke eka Swivuriso 2:10-19, hi ta sirheleleka emhakeni leyi.

¹⁸ Swi le rivaleni leswaku ku ni vanhu vo hlayanyana lava endleke tiadirese ta rungula ta Web hi xikongomelo xa ku lava ku chumayela mahungu lamanene. Vunyingi bya tiadirese leti ta rungula ti seketeriwa hi vamakwerhu lava nga riki na vuxiyaxiya. Tiadirese tin’wana ta rungula ti seketeriwa hi vagwinehi lava lavaka ku hambukisa lava nga xalamukangiki. (2 Yoh. 9-11) Loko byi vulavula hi leswaku xi nga va xi ri kona xilaveko xa ku va vamakwerhu va endla tiadirese to tano ta rungula ta Web, Vutirheli Bya Hina Bya Mfumo bya November 1997, tluka 3, byi vule leswi: “A swi bohi leswaku munhu a ti tsalela rungula eka Internet malunghana ni Timbhoni ta Yehovha, ntirho wa hina kumbe leswi hi swi pfumelaka. Web ya hina ya ximfumo [www.watchtower.org] yi ni rungula lerinene eka mani na mani la ri lavaka.”

¹⁹ Switirho Swo Dyondza Ha Swona Eka Internet? Van’wana va anakanye leswaku va pfuna vamakwerhu hi ku nghenisa rungula ra ndzavisiso leri fambisanaka ni mintirho yo hambana-hambana ya swa le tilweni. Hi xikombiso munhu a nga endla ndzavisiso lowu sekeriweke eka nkulumo ya le rivaleni ivi a nghenisa rungula leri eka Internet, a anakanya leswaku rungula ro tano ri ta pfuna lava lavaka ku lunghiselela nkulumo leyi fanaka. Van’wana va nga ha nghenisa matsalwa ya Dyondzo ya Xihondzo xo Rindza leyi landzelaka kumbe va nghenisa rungula ra Xikolo xa Vutirheli bya le Tilweni kumbe ra Dyondzo ya Buku ya Vandlha. Van’wana va nga ha nyikela swiringanyeto swa ntirho wa nsimu. Xana rungula ro tano ra pfuna hakunene?

²⁰ Tibuku leti humesiweke hi nhlengeletano ya Yehovha ti phyuphyisa mianakanyo ya hina hi rungula leri akaka naswona ti hi dyondzisa ku “hambanisa leswi lulameke ni leswi hoxeke.” (Hev. 5:14) Xana hi nga vula leswaku leswi swa koteka loko van’wana va hi endlela ndzavisiso?

²¹ Mayelana ni Vaberiya ku vuriwe leswaku va ni “mianakanyo yo hluteka swinene ku tlula va le Tesalonika.” Ha yini? Hikuva va “amukele rito hi mapfundza lamakulu ya mianakanyo, va kambisisa Matsalwa hi vukheta siku ni siku ku vona loko swilo leswi swi ri tano.” (Mint. 17:11) Hambileswi Pawulo na Silasi va va chumayeleke, a va nga ta swi kota ku endla ntiyiso wu va wa vona handle ka ku va va endla ndzavisiso hi voxe.

²² Ku tirhisa ndzavisiso lowu munhu un’wana a wu endleleke nkulumo yakwe kumbe wa minhlangano yin’wana, entiyisweni a swi fambisani ni xikongomelo xa ku va munhu a tiendlela dyondzo ya munhu hi xiyexe. Xana wena a wu swi naveli ku aka ripfumelo eRitweni ra Xikwembu? Hi ku tiyisiwa hi leswi u swi kholwaka, u nga kombisa ripfumelo ra wena erivaleni—eku nyikeleni ka tinkulumo, hi ku hlamula etidyondzweni ni le vutirhelini bya nsimu. (Rhom. 10:10) Ku tirhisa ndzavisiso wa un’wana a swi fambisani nikatsongo ni nhlamuselo leyi nga eka Swivuriso 2:4, 5 ya ku va munhu hi yexe a ‘hambeta a lava ni ku lavisisa vutivi bya Xikwembu.’

²³ Hi xikombiso, loko u hlaya matsalwa eBibeleni ya wena, u nga ha katsakanya mongo wa tsalwa rin’wana ni rin’wana hi ku hatlisa. U nga ha ‘lavisisa swilo hinkwaswo hi ku kongoma,’ hilaha Luka a endleke hakona loko a tsala Evhangeli yakwe. (Luka 1:3) Nakambe matshalatshala lama engetelekeke ma ta ku pfuna leswaku u va na vuswikoti bya ku pfula matsalwa evutirhelini ni le ku nyikeleni ka tinkulumo. Vanhu vo tala va vule leswaku va tsakisiwa hi Timbhoni ta Yehovha hikuva ta swi tiva ku tirhisa Bibele. I ndlela yin’we ntsena leyi leswi swi nga tirhaka ha yona eka hina loko hi swi endla mukhuva ku tipfulela matsalwa eTibibeleni ta hina.

²⁴ Ku Tirhisa Nkarhi Wa Hina Hi Vutlharhi: Nchumu wun’wana wa nkoka emhakeni leyi wu mayelana ni nkarhi wo tala lowu hetiwaka eku tsaleni, eku hlayeni ni le ku hlamuleni ka rungula leri nghenisiweke eka Internet. Pisalema 90:12 yi hi khutaza ku khongela: “Hi dyondzise ku hlaya masiku ya hina hi ndlela leyi hi nga tisaka mbilu ya vutlhari ha yona.” Pawulo u te: “Nkarhi lowu seleke wu komile.” (1 Kor. 7:29) U tlhela a ku: “Kunene, loko ntsena hi ri ni nkarhi lowunene wa swona, a hi endleleni hinkwavo leswi nga swinene, kambe ngopfu-ngopfu lava nga swin’we na hina eripfumelweni.”—Gal. 6:10.

²⁵ Ndzayo yo tano yi kandziyisa nkoka wa ku wu tirhisa khwatsi nkarhi wa hina. Swa vuyerisa swonghasi ku tinyika nkarhi hi hlaya Rito ra Xikwembu! (Ps. 1:1, 2) Rito ra xona i munghana wa hina lonene. (2 Tim. 3:16, 17) Vatswari, xana mi dyondzisa vana va n’wina nkoka wa ku tirhisa nkarhi wa vona hi vutlharhi eku yiseni ka timhaka ta Mfumo emahlweni? (Ekl. 12:1) Nkarhi lowu tirhiseriwaka dyondzo ya munhu hi yexe ni dyondzo ya ndyangu ya Bibele, ku va kona eminhlanganweni ni le vutirhelini bya nsimu i wa nkoka swinene ku tlula nkarhi lowu munhu la anakanyaka leswaku u ta vuyeriwa a wu hetaka eku valangeni ka Internet.

²⁶ Emhakeni leyi, i ndlela ya vutlharhi ku yisa nyingiso etimhakeni ta moya ni le ka leswi khumbaka vutomi bya hina ni swilo leswi nga swa nkoka evuton’wini bya hina tanihi Vakreste. Leswi swi lava leswaku hi tirhisa vutlharhi eku hlawuleni ka rungula ni nkarhi ni nyingiso wa hina. Tanihi Vakreste, leswi nga swa nkoka evuton’wini bya hina swi hlamuseriwe hi ku komisa hi Kreste, loyi a vuleke a ku: “Hambetani mi lava mfumo ni ku lulama ka yena ku sungula, xisweswo swilo leswin’wana hinkwaswo mi ta engeteleriwa swona.” (Mat. 6:33) Xana a wu tsaki swinene evuton’wini bya wena loko u rhangisa swilo swo tala swa Mfumo ku tlula ku hisekela mintirho yin’wana?

²⁷ Ku Rhumela Marungula Hi Internet (E-Mail): Hambileswi ku byelana mintokoto hambi ti ri tidyondzo to karhi exikarhi ka ndyangu kumbe vanghana lava tshamaka endhawini ya le kule swi nga swinene, xana swi kombisa rirhandzu ku hundzisa rungula leri eka van’wana lava nga wu tiviki ndyangu wa ka n’wina kumbe vanghana va wena? Xana swa fanela leswaku mahungu yo tano ma nghenisiwa eka rungula ra Web leswaku un’wana ni un’wana a ri hlaya? Xana mintokoto leyi ya munhu hi yexe yi fanele yi kopiwa ni ku rhumeriwa un’wana ni un’wana wa vanhu lava u va tivaka kumbe lava u nga va tiviki? Hilaha ku fanaka, loko u kuma marungula lama humaka eka van’wana lawa swi nga erivaleni leswaku a ma nga rhumeriwanga wena, xana swi kombisa rirhandzu ku hundzisela marungula lawa eka van’wana?

²⁸ Ku vuriwa yini hi loko ntokoto wa kona wu nga ri ntiyiso? Xana leswi a swi nge ku hembisi ke? (Swiv. 12:19; 21:28; 30:8; Kol. 3:9) Entiyisweni, ku hambeta hi “languta leswaku ndlela leyi [hi] fambaka ha yona a yi fani ni ya lava nga tlharihangiki kambe yi fana ni ya vanhu vo tlhariha,” ku ta hi susumetela ku anakanyisisa hi mhaka leyi. (Efe. 5:15) Ha tsaka swonghasi leswi Yearbook, Xihondzo xo Rindza ni Xalamuka! swi nga ni mintokoto yo tala ya xiviri leyi hi khutazaka ku hambeta hi famba ‘endleleni’!—Esa. 30:20, 21.

²⁹ Nakambe ku ni khombo rin’wana. Muapostola Pawulo u vule leswi mayelana ni van’wana: ‘Va dyondza ni ku tshama hi mavoko, va famba-famba hi tindlu; ina, a va tshami hi mavoko ntsena, kambe va tlhela va va vahlevi ni ku nghenelela etimhakeni ta vanhu van’wana, va vulavula hi swilo leswi va nga fanelangiki ku vulavula hi swona.’ (1 Tim. 5:13) Leswi swa fana ni ku heta nkarhi ni ku endla matshalatshala ya ku hundzisela rungula leri nga pfuniki nchumu eka vamakwerhu.

³⁰ Nakambe anakanya hi nkarhi wo tala swinene lowu lavekaka eku hlayeni ka rungula ro tala leri rhumeriwaka hi khomphyuta. Lexi tsakisaka, buku leyi nge Data Smog yi ri: “Loko munhu a ri karhi a heta nkarhi lowu engetelekeke eku hlayeni ka marungula lawa, hi xinkarhana rungula ra tielektroniki a ra ha tsakisi kambe ri hundzuka mpingu lowu dyelaka munhu nkarhi, hikuva munhu u kuma rungula ro tala leri a faneleke a ri hlaya ni ku ri hlamula, ro huma eka vanghana, ndyangu wakwe, . . . ni swinavetisi swa mimbhukuto leswi munhu a nga swi kombelangiki.” Yi ya emahlweni yi ku: “Van’wamahungu lava tirhisaka tikhompyuta va sungule mukhuva wa ku rhumela rungula rin’wana ni rin’wana leri tsakisaka leri va ri kumaka—mafenya, timhaka leti nga nyawuliki ta le madorobeni, mapapila lama hundziseriwaka eka van’wana hi khompyuta ni swin’wana—eka un’wana ni un’wana la kumekaka ebukwini ya tiadirese leyi nga eka khompyuta.”

³¹ Leswi swi xiyiwe eka marungula lama rhumeriweke hi vamakwerhu vo tala hi ku tirhisa khompyuta—yo tanihi mafenya ni marungula ya misavu lama humeleleke evutirhelini; swiphato leswi fambisanaka ni tidyondzo ta hina, swifaniso leswi hlamuseriweke eka tinkulumo to hambana-hambana, leti nyikeriweke etinhlengeletanweni, emintsombanweni kumbe eHolweni ya Mfumo; mintokoto leyi humaka evutirhelini bya nsimu; ni swin’wana—swilo leswi swi tikombaka onge a swi na khombo. Vunyingi bya vona va rhumela rungula hi khomphyuta va nga ri kambisisanga leswaku ri huma eka mani, hikwalaho a swi olovi ku tiva munhu wo sungula la ri rhumeleke, kutani sweswo swi endla munhu a nga tshembi leswaku rungula leri i ra ntiyiso.—Swiv. 22:20, 21.

³² Hakanyingi marungula yo tano lama nga pfuniki nchumu a hi marito lama nga ni rihanyo lawa Pawulo a anakanya ha wona loko a tsalela Timotiya: “Tshama u namarhele ntila wa marito lama nga ni rihanyo lawa u ma tweke eka mina hi ripfumelo ni rirhandzu leswi nga mayelana na Kreste Yesu.” (2 Tim. 1:13) “Ririmi leri tengeke” ra ntiyiso wa Matsalwa ri ni “ntila wa marito lama nga ni rihanyo” lama seketeriweke eka nhloko-mhaka ya Bibele ya ku lweriwa ka vuhosi bya Yehovha hi ku tirhisa Mfumo. (Sof. 3:9) Hi fanele hi endla matshalatshala ya ku tirhisa nkarhi lowu hi nga na wona ni matimba ya hina hi ku seketela ku lweriwa ka vuhosi bya Yehovha.

³³ Leswi hi nga ekusuhi swinene ni ku hela ka mafambiselo lawa ya swilo, lowu i nkarhi wa ku tshama hi xalamukile. Bibele ya hi tsundzuxa: “Hlayisani mianakanyo ya n’wina leyi hlutekeke, mi hiteka. Xirha xa n’wina, Diyavulosi, xa famba-famba ku fana ni nghala leyi vombaka, yi lava wa ku n’wi dya.” (1 Pet. 5:8) Yi ya emahlweni yi ku: “Ambalani mahavelo hinkwawo lama humaka eka Xikwembu leswaku mi kota ku yima mi tiyile, mi lwisana ni marhengu ya Diyavulosi.”—Efe. 6:11.

³⁴ Loko yi nga tirhisiwi hi ndlela leyinene, Internet yi nga va ndlela leyi Sathana a va fikelelaka ha yona lava kanganyisiwaka hi matimba ya yona. Swi nga ha endleka u nga yi tirhisi ngopfu, kambe swi ni khombo loko yi nga valangiwi hi vutlharhi. Ngopfu-ngopfu vatswari va fanele va lawula ndlela leyi vana va vona va yi tirhisaka ha yona Internet.

³⁵ Ku va ni langutelo leri ringaniseriweke hi Internet i xisirhelelo. Ha xi tlangela xitsundzuxo lexi nga enkarhini xa Pawulo: “Lava tirhisaka misava leyi [va nga] yi tirhisi hi xitalo; hikuva xiyimo xa misava leyi xa hundzuka.” (1 Kor. 7:29-31) Loko hi tsundzuka swilo leswi swi ta pfuna hina ni mindyangu ya hina leswaku hi nga hambukisiwi hi leswi misava yi nga na swona, ku katsa ni leswi kumekaka eka Internet.

³⁶ I swa nkoka leswaku hi va ni vuxaka lebyi tiyeke ni vamakwerhu lava nga evandlheni ni ku tirhisa nkarhi lowu saleke hi vutlharhi, xisweswo hi ta tiendla lava kumekaka eku yiseni ka timhaka ta Mfumo emahlweni. Leswi xiyimiso lexi xi nga ekusuhi ni ku fika emakumu, hi nga “ha fambi hilaha matiko ma fambaka hakona hi mianakanyo ya wona leyi nga pfuniki,” kambe a hi “hambeteni [hi] twisisa leswi ku rhandza ka Yehovha ku nga swona.”—Efe. 4:17; 5:17.