Watchtower LAYIBURARI YA LE KA WEB SITE
Watchtower
LAYIBURARI YA LE KA WEB SITE
Xitsonga
  • BIBELE
  • MIKANDZIYISO
  • TINHLENGELETANO TA VANDHLA
  • g00 4/8 matl. 5-8
  • Xana Mahanyelo Ma Bihe Ngopfu Ku Tlula Eku Sunguleni?

A ku na vhidiyo.

Hi khomele, ku ve ni xiphiqo loko hi tlanga vhidiyo leyi.

  • Xana Mahanyelo Ma Bihe Ngopfu Ku Tlula Eku Sunguleni?
  • Xalamuka!—2000
  • Swihloko
  • Tinhlokomhaka Tin'wana Leti Yelana Na Yona
  • Lembe-Xidzana Ra Vu-20—Ku Cinca Lokukulu
  • Vonelo Ra Vanhu Hinkwavo
  • Vutianakanyi Ni Makwanga
  • Swihaxa-mahungu
  • Ku Tlhelela Eka “Mahanyelo Ya Nguva Ya Khale”
  • Xana Leswi Hinkwaswo Swi Vula Yini?
    Xalamuka!—2000
  • Nkoka Wo Va Ni Mahanyelo Lamanene
    Xalamuka!—2019
  • Ku Kayakaya eMisaveni Leyi Nga Ni Mikhuva Leyi Cinca-cincaka
    Xihondzo xo Rindza Xi Huwelela Mfumo Wa Yehovha—2007
  • Xana Mahanyelo Ma Kongome Kwihi?
    Xalamuka!—1993
Vona Swo Tala
Xalamuka!—2000
g00 4/8 matl. 5-8

Xana Mahanyelo Ma Bihe Ngopfu Ku Tlula Eku Sunguleni?

LOKO a wo vutisa van’wamatimu u ku, “Xana namuntlha mahanyelo ya vanhu ma antswa kumbe ma bihe ngopfu ku tlula eku sunguleni?” van’wana va nga ha hlamula hi ku vula leswaku swa tika ku pimanisa mahanyelo ya tinguva leti nga faniki. Va nga ha vona onge nguva yin’wana ni yin’wana yi fanele yi kamberiwa yi ri yoxe.

Hi xikombiso, ehleketa hi ku sungula ka madzolonga ya vugevenga eYuropa ku sukela eka lembe-xidzana ra vu-16. Vanhu a va dlayiwa emalembeni ya 400 lama hundzeke. Vanhu a va tala ku tekela nawu emavokweni ya vona, naswona ku holova ka vanhu loku a ku hetelela hi ku halatiwa ka ngati a ku tolovelekile.

Nilokoswiritano, n’wamatimu Arne Jarrick na n’wamatimu Johan Söderberg va tsale eka buku leyi nge Människovärdet och makten (Xindzhuti xa Munhu ni Matimba) leswaku nguva leyi nga exikarhi ka 1600 na 1850 a yi “hlawulekisiwe hi ku antswisiwa ka xiviri ka vutomi bya vanhu” etindhawini tin’wana. Vanhu va sungule ku antswisa emhakeni ya ku ehleketela swilaveko swa van’wana—va sungule ku va ni nsovo swinene. Hi xikombiso, van’wamatimu van’wana va vula leswaku ku yiva ni ku yiviwa ka nhundzu a swi nga tolovelekanga eka lembe-xidzana ra vu-16 ku fana ni leswi swi nga xiswona namuntlha. A yi nga talanga mintlawa ya swigevenga, ngopfu-ngopfu eka vanhu lava tshamaka etindhawini ta le makaya.

Ina, ku sunguriwa ka vuhlonga ku vange vugevenga lebyikulu ematin’wini—ku tlhakisiwa ka vanhu eAfrika hi vaxavisi va le Yuropa ni ku xanisiwa ka vanhu lava va timiliyoni lava nga mahlonga ematikweni lawa a va tekiwa eka wona.

Hikwalaho, loko hi languta endzhaku eka malembe-xidzana lama hundzeke, loko hi swi languta hi ku ya hi matimu, hi nga ha kuma leswaku swiyimo swin’wana a swi antswa kasi swin’wana a swi bihe ngopfu. Nilokoswiritano, nchumu wun’wana lowu hambaneke ni leswi tshameke swi humelela, naswona lowukulu—hakunene, wo sungula—wu humelerile eka lembe-xidzana ra vu-20 naswona wa ha humelela.

Lembe-Xidzana Ra Vu-20—Ku Cinca Lokukulu

N’wamatimu Jarrick na n’wamatimu Söderberg va ri: “Emalembeni ya va-1930, swiendlakalo swa ku dlaya vanhu ni swa ku dlayana ka swirho swa ndyangu swi tlhele swi humelela, khombo ra kona, ku sukela hi nkarhi wolowo, mukhuva lowu wu ye emahlweni ku ringana hafu ya lembe-xidzana.”

Hi ku ya hi vahlamuseri vo tala, mahanyelo ma hohloke ngopfu hi lembe-xidzana ra vu-20. Naswona xitsalwana lexi vulavulaka hi filosofi ya mahanyelo xi ri: “Munhu u swi vona kahle leswaku langutelo ra vanhu hi rimbewu ni hi mahanyelo lama amukelekaka ri cince ngopfu emalembeni ya 30 ku ya eka 40 lama hundzeke—ku suka eka vanhu lava a va kombisa kahle leswaku hi swihi leswi hoxeke, hi milawu leyi nga hundzukiki, ku ya eka langutelo leri ntshunxekeke hi ku ya hi munhu hi yexe.”

Leswi swi vula leswaku timhaka ta rimbewu ni ta mahanyelo i timhaka leti vanhu vo tala sweswi va vonaka onge va nga tiendlela swiboho eka tona. Hi xikombiso, xitsalwana lexi xi nyikela tinhlayo leti kombisaka leswaku hi 1960, hinkwavo vana lava a va velekiwa hi vatswari lava nga tekanangiki eUnited States a va ringana 5,3 wa tiphesente ntsena. Hi 1990, nhlayo leyi a ku ri 28 wa tiphesente.

Enkulumeni leyi nyikeriweke eYunivhesiti ya Notre Dame, Joe Lieberman, Xirho xa huvo ya milawu ya le United States, u hlamusele mahanyelo ya le sikwini ra hina ma “bihe swinene, . . . laha mavonelo ya ndhavuko malunghana ni swilo leswinene ni leswi hoxeke ma hohlokeke hakatsongo-tsongo.” Hi ku ya hi Lieberman, xiphiqo lexi “xi nyanye ngopfu eka switukulwana swimbirhi.”

Vonelo Ra Vanhu Hinkwavo

Xana van’wamatimu ni vakambisisi van’wana va vula leswaku hi xihi xivangelo xa ku nyanya ka vonelo leri eka lembe-xidzana ra vu-20? Buku leyi nge Människovärdet och makten yi ri: “Eka malembe-xidzana mambirhi lama hundzeke, ku cinca loku veke kona eka vanhu i ndlela leyi va vonaka timhaka ha yona.” Xiga lexi nge ndlela leyi vanhu va vonaka timhaka ha yona xi vula leswaku “vanhu va ta nyikiwa lunghelo ra ku hlawula leswi va swi lavaka hi ku ya hi vonelo ra vona leri hambaneke ni ra van’wana. Langutelo leri . . . ri sungule eka vativi va filosofi va lembe-xidzana ra vu-18 va vandla ra ku Voningeriwa, ku nga vo sungula lava . . . aleke leswaku Bibele hi yona ntsena xihlovo xa ntiyiso.” Hikwalaho, vukhongeri, ngopfu-ngopfu bya Vujagana, a bya ha langutiwi ngopfu byi ri nkongomiso wa mahanyelo ku fana ni leswi a swi ri xiswona eku sunguleni.

Kambe, ha yini filosofi leyi vumbiweke eka lembe-xidzana ra vu-18 yi hete malembe ya 200 yi nga si va ni ndhuma? Buku leyi tshahiweke laha henhla yi ri: “Mavonelo lawa a ma nga hangalaseki hi ku olova eka vanhu. Vonelo leri ra vanhu a ri hangalaka hi ku nonoka.”

Hambiloko mukhuva wa ku tshika mimpimanyeto ya mahanyelo leyi tolovelekeke ni swilo swa risima swa Vukreste yi fambe hi ku nonoka emalembeni ya 200 lama hundzeke, yi hatlise ngopfu eka lembe-xidzana ra vu-20. Swi ve tano ngopfu-ngopfu eka makume ma nga ri mangani ya malembe lama hundzeke. Ha yini swi ve tano?

Vutianakanyi Ni Makwanga

Mhaka yin’wana leyi hoxaka xandla swinene i nhluvuko wa xihatla wa thekinoloji ni ku ndlandlamuka ka ikhonomi evanhwini eka lembe-xidzana leri ra vu-20. Xihloko lexi a xi ri eka magazini wa le Jarimani lowu nge Die Zeit xi vule leswaku hi hanya “enkarhini lowu cincaka hi ku hatlisa, lowu wu nga faniki ni wo sungula lowu a wu nga cinca-cinci.” Xihloko lexi xi hlamusele leswaku leswi swi vange xisiya-mani etimhakeni ta ikhonomi, lexi sekeriweke eka mphikizano, naswona wu vangiwa hi vutianakanyi.

Xihloko lexi xi ye emahlweni xi ku: “Ku hava lexi nga herisaka vutianakanyi lebyi. Hikwalaho ka sweswo, ku ni tihanyi leti vonakaka evuton’wini bya hina bya siku ni siku, swin’we ni vukanganyisi, lebyi ematikweni yo tala byi fikeke ni le ka hulumendhe. Vanhu va tiehleketelela swa vona ntsena ni ndlela leyi va nga titsakisaka ngopfu ha yona.”

Robert Wuthnow, mutivi wa timhaka ta ntshamisano, wa le Yunivhesiti ya Princeton, loko a endla vukambisisi lebyikulu, u kume leswaku namuntlha vanhu va le Amerika va yise nyingiso lowukulu emalini ku tlula leswi a va ri xiswona eka xitukulwana lexi hundzeke. Hi ku ya hi nkambisiso lowu, “vanhu vo tala va le Amerika va chava leswaku ku lava mali ku hlule timfanelo tin’wana ta risima to fana ni ku xiximana ka vanhu, ku tshembeka entirhweni ni ku pfuna etimhakeni ta tiko.”

Vanhu va ve ni makwanga hilaha ku engetelekeke hikuva valanguteri vo tala va mabindzu va tiengetelele mali yo tala emiholweni ya vona ni mimbuyelo leyikulu leyi va yi kumaka loko va tshika ntirho kasi va byela vatirhi va vona leswaku va ringanisela eka swikoxo swa vona swa muholo. Kjell Ove Nilsson, munghana wa profesa wa milawu ya mahanyelo tlhelo mukongomisi wa timhaka ta vukhongeri eHubyeni ya Vukreste ya le Sweden, u ri: “Xiphiqo xa ku hlongorisa mpindzulo exikarhi ka varhangeri va mabindzu hileswi va tluletanaka langutelo ra vona nileswi va susaka xindzhuti xa vanhu. Ina, leswi swi onhe mahanyelo—etikweni ni le ka munhu hi yexe.”

Swihaxa-mahungu

Nchumu wun’wana lowu hoxeke xandla swinene eka ku hohloka ka mahanyelo hi xihatla eku heleni ka lembe-xidzana ra vu-20 i swihaxa-mahungu. Lieberman, xirho xa huvo ya milawu u ri: “Vanhu lava hangalasaka swilo leswintshwa i vaendli va minongonoko ya thelevhixini, vaendli va tibayisikopo, vanavetisi va tifexeni, vachayi va vuyimbeleri bya rhep byo xandzuka ni vatlangi van’wana lava vonakaka eka minongonoko leyi haxiwaka. Vanhu lava va simekaka mikhuva leyi, va wu lawula ngopfu ndhavuko wa hina, ngopfu-ngopfu va lawula vana va hina, naswona hakanyingi a va khathali nikatsongo hi swilo swo biha leswi va swi humesaka.”

Lieberman u endla xikombiso hi rhekhodo leyi endliweke hi ntlawa wa vuyimbeleri bya rhok leyi nga ni swigingi swa matimba lowu vuriwaka Cannibal Corpse. Vayimbeleri lava va hlamusela hi vuxokoxoko ndlela yo pfinya wansati u ri karhi u n’wi chavisa hi mukwana. Yena ni munghana wakwe va endle xikombelo eka khampani leyi rhekhodaka vuyimbeleri lebyi leswaku yi nga ri rhekhodi risimu leri. Kambe, hi ku vula ka Lieberman, a swi pfunanga nchumu.

Xisweswo vatswari lava nga ni vutihlamuleri namuntlha va phikizana ngopfu ni vuhaxi malunghana nileswaku i mani la nga ta va ni nkucetelo eka vana va vona a tlhela a va kurisa. Kambe ku vuriwa yini hi mindyangu leyi nga ni vatswari lava nga riki na vukheta? Lieberman u ri: “Eswiyin’weni swo tano, vuhaxi hi byona byi vekaka milawu, a byi kanetiwi hi munhu, naswona i thelevhixini, bayisikopo, ni vuyimbeleri lebyi kumekaka eka ti-CD leswi vekaka mpimanyeto wa leswi n’wana a nga swi vonaka swi lulamile kumbe swi hoxile ni swilo leswi a nga swi langutaka swi ri swa nkoka evuton’wini byakwe.” Naswona sweswinyana, ku nga ha engeteriwa ni Internet enxaxamelweni lowu.

Ku Tlhelela Eka “Mahanyelo Ya Nguva Ya Khale”

Xana mimbuyelo ya minkucetelo leyi yo biha yi vonaka njhani eka vantshwa? Phela, emalembeni ya sweswinyana, swihlangi swo tala ni vana lava nga emalembeni ya kondlo-a-ndzi-dyi, va endle madzolonga yo biha eka vana van’wana ni vanhu van’wana lavakulu.

Ku ve ni xiendlakalo lexi tsemaka nhlana eSweden hi 1998. Vafana vambirhi, un’wana wa malembe ya ntlhanu kasi un’wana ya tsevu, va tlimbe n’wana wa malembe ya mune loyi a va tlanga na yena, a kondza a fa! Vanhu vo tala va vutise xivutiso lexi: Xana vana a va na mintlhaveko leyi va byelaka leswaku va tshika loko se va hundzeleta? Dokodela wa miehleketo ya vana u vule marito lawa ma paluxaka swo karhi, u te: “Munhu u fanele a dyondza ku ka a nga hundzeleti. Swi nga ha endleka swi khumbana ni . . . vanhu lava vana va va langutaka va ri swikombiso swa vona ni leswi va swi dyondzaka eka vanhu lavakulu lava hanyaka na vona.”

Xiphiqo lexi fanaka xi nga ha vonaka eka vugevenga lebyi fambisanaka ni madzolonga. Hi ku ya hi Sten Levander, profesa wa vutshunguri bya miehleketo eSweden, namuntlha swivochwa leswi nga exikarhi ka 15 na 20 wa tiphesente swi ni vuvabyi byo karhi bya miehleketo—i vanhu lava nga ni vutianakanyi lebyikulu, lava nga riki na nsovo, naswona va tsandzeka kumbe a va tiyimiselanga ku hambanisa swo lulama ni swo biha. Vakambisisi va lemuke leswaku mahanyelo ma hohloka hambi ku ri eka vana ni vantshwa lava langutekaka va hanye kahle emiehleketweni. Christina Hoff Sommers, profesa wa filosofi u ri: “Hi tlheriseriwe eka mahanyelo ya Nguva ya Khale.” U vule leswaku loko swichudeni swakwe leswi nga vantshwa swi langutane ni mhaka ya leswaku i yini xo lulama ni xo biha, swo tala a swi swi tivi. Kutani swi angula hi ku vula leswaku a xi kona xilo xo lulama ni xo biha. Swi kholwa leswaku munhu un’wana ni un’wana u fanele a tivonela leswaku hi swihi leswinene eka yena.

Eminkarhini ya sweswinyana, swichudeni swakwe swo tala swi bakanye mpimanyeto wo hlawuleka wa xindzhuti ni risima ra vutomi bya munhu. Hi xikombiso, loko swi vutisiwa leswaku swi nga endla yini loko swi langutane ni xiboho xo ponisa vutomi bya xifuwo xa swona kumbe vutomi bya munhu un’wana loyi swi nga n’wi tiviki, swo tala swi vule leswaku swi ta hlawula ku ponisa xifuwo xa swona.

Profesa Sommers u ri: “Xiphiqo xa kona a hi leswaku vantshwa va honisa, a va tshembeki, va ni tihanyi kumbe vuxengi. Loko hi swi veka hi ku kongoma, a va swi tivi leswaku hi swihi leswinene ni swo biha.” U vula leswaku entiyisweni, vantshwa vo tala namuntlha a va swi tivi leswaku swi kona leswinene kumbe swo biha, naswona u vona onge langutelo leri ri tisa nxungeto lowukulu eka vanhu.

I ntiyiso leswaku enkarhini wa hina vanhu a va na mhaka ni mahanyelo. Vo tala va chava leswaku ku ta landzela mimbuyelo yo tala leyi nga riki yinene. Xihloko lexi nga eka Die Zeit lexi ku kombeteriweke eka xona eku sunguleni xi vula leswaku ikhonomi leyi ntshunxekeke ya namuntlha hakatsongo-tsongo yi nga ha “hohloka kutani siku rin’wana yi wa hilaha swi endlekeke hakona eka fambiselo ra vusoxalisi bya sweswinyana.”

Kahle-kahle swilo leswi hinkwaswo swi vula yini? Naswona hi fanele hi langutela vumundzuku bya njhani?

[Swifaniso leswi nga eka tluka 6, 7]

“Vanhu lava hangalasaka swilo leswintshwa i vaendli va minongonoko ya thelevhixini, vaendli va tibayisikopo, vanavetisi va tifexeni, vachayi va vuyimbeleri bya rhep byo xandzuka . . . ”

    Minkandziyiso Ya Xitsonga (1987-2025)
    Huma
    Nghena
    • Xitsonga
    • Rhumela
    • Leswi u swi tsakelaka
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Swipimelo Swo Tirhisa Website Leyi
    • Milawu Yo Sirhelela Rungula Ra Xihundla
    • Seta Swa Xihundla
    • JW.ORG
    • Nghena
    Rhumela