Mavarivari Ma Nga Va Ni Khombo

“Mavunwa ma famba hi rivilo ra ndlati.”—Marito lawa ma tlhandlekiwe MARK TWAIN.

“WENA dabadaba ra Muyuda,” ku vula mudyondzisi loko a bvunga mudyondzisiwa la nga ni malembe ya nkombo, a n’wi phamasa. Hiloko a vitana tlilasi leswaku yi fola layini yi ya n’wi tshwutelela exikandzeni.

Mudyondzisi swin’we ni mudyondzisiwa—ku nga muzala wakwe—a va swi tiva kahle leswaku mufana loyi ni vatswari vakwe, a va davuki eka Vayuda. Naswona a va nga ri landzeli ripfumelo ra Vayuda. Kambe, a va ri Timbhoni ta Yehovha. Hi mhaka ya leswi Vayuda a va vengiwa, mudyondzisi loyi a a hlohlotela leswaku mudyondzisiwa loyi a vengiwa. Se a ku ri malembe mudyondzisi loyi ni tlilasi yakwe va byeriwe hi muprista wa vona leswaku Timbhoni ta Yehovha i swinyamahokwe. Vatswari va mufana loyi a va vuriwa Makhomunisi tlhelo vatirheli va CIA (Central Intelligence Agency). Kutani swichudeni-kulobye swa mufana loyi a a swi fole layini, swi hisekela ku tshwutelela “dabadaba ra Muyuda” exikandzeni.

Mufana loyi u swi kotile ku tiyisela xiyimo xexo kutani a hi chumbutela mhaka leyi n’wi humeleleke. Vayuda va tsevu wa timiliyoni lava tshamaka eJarimani ni le matikweni lama akelaneke na rona emalembeni ya 60 lama hundzeke va hehliwe hi ndlela leyi fanaka na vona. Vayuda volavo va dlayiwe hi ku xanisiwa emakamareni ya gasi leyi nga ni chefu ni le tikampeni ta Nazi ta nxaniso hi leswi ku hangalasiweke mavarivari lama hlohlotelaka tihanyi. Rivengo lerikulu, leri naveke ra mona wa vusiku leri Vayuda a va vengiwa ha rona ri endle leswaku vanhu vo tala va vona onge va faneriwa hi ku herisiwa. Exiyin’weni lexi, mavarivari hi wona ma hlohloteleke leswaku ku dlayiwa vanhu vo tala.a

Ina, nkucetelo wa mavarivari wu nga kombisiwa erivaleni hi ku tirhisiwa ka mimfungho ya rivengo yo kota swastika kumbe hi ndlela leyi tumbeleke yo endla mafenya yo phyama. Vafumi lava nga ni tihanyi, van’watipolitiki, vafundhisi, vanavetisi, vaxavisi, vatsari va maphepha-hungu, vafambisi va switichi swa xiya-ni-moya ni swa TV, vahangalasi va mahungu ni van’wana lava tsakelaka ku cinca ndlela leyi vanhu va anakanyaka ni ku endla swilo ha yona, va tirhisa endlelo leri nkarhi ni nkarhi.

Ina, mavarivari ma nga ha tirhisiwa ku pfuna tiko, ku fana ni le ka tsima ra ku hunguta nhlayo ya vanhu lava chayelaka va dakwile. Kambe ma nga ha tlhela ma tirhisiwa ku endla leswaku vanhu va ntlawa wo karhi kumbe va vukhongeri byo karhi lava nga talangiki va vengiwa, kumbe ku wonga vanhu leswaku va xava fole. Anthony Pratkanis na Elliot Aronson, lava nga valavisisi, va ri: “Siku ni siku ha kuceteriwa. A va andlali mhaka ehansi, kambe va hi kucetela hi ku hlasela swilo leswi vonakaka swi ri swa nkoka eka ndhavuko wa hina ni le mintlhavekweni ya hina. Nguva ya hina i nguva ya mavarivari, ku nga khathariseki leswaku ha vuyeriwa kumbe a hi vuyeriwi.”

Xana mavarivari ma tirhisiwe njhani leswaku ma khumba ndlela leyi vanhu va ehleketaka ha yona ni ku endla swilo ha yona eka malembe-xidzana lama hundzeke? I yini lexi u nga xi endlaka leswaku u ti sirhelela eka mavunwa lama nga ni khombo? Xana xi kona xihlovo xa rungula leri tshembekaka? Ku ta buriwa hi swivutiso leswi ni swin’wana eswihlokweni leswi landzelaka.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 11]

Mavarivari ma tirhisiwe ku hlasela Vayuda hi nkarhi wa ku Dlayiwa ka Vayuda va le Yuropa