Watchtower LAYIBURARI YA LE KA WEB SITE
Watchtower
LAYIBURARI YA LE KA WEB SITE
Xitsonga
  • BIBELE
  • MIKANDZIYISO
  • TINHLENGELETANO TA VANDHLA
  • g00 7/8 matl. 12-16
  • Ku Lawula Rungula

A ku na vhidiyo.

Hi khomele, ku ve ni xiphiqo loko hi tlanga vhidiyo leyi.

  • Ku Lawula Rungula
  • Xalamuka!—2000
  • Swihloko
  • Tinhlokomhaka Tin'wana Leti Yelana Na Yona
  • Matimu Ya Mavarivari
  • Mavunwa Ya Rihlaza!
  • Ku Vulavula Hi Ndlela Yo Angarhela
  • Ku Poyila
  • Ku Pfilunganya Mintlhaveko
  • Swithopo Ni Mimfungho
  • Sirhelela Mianakanyo Ya Wena
    Xihondzo xo Rindza Xi Huwelela Mfumo Wa Yehovha (Nkandziyiso Wa Vandlha)—2017
  • Mavarivari Ma Nga Va Ni Khombo
    Xalamuka!—2000
  • U Nga Xisiwi!
    Xalamuka!—2000
  • Lwisana Ni Rungula Ra Sathana Ra Mavunwa
    Xihondzo xo Rindza Xi Huwelela Mfumo Wa Yehovha—2010
Vona Swo Tala
Xalamuka!—2000
g00 7/8 matl. 12-16

Ku Lawula Rungula

“Hi ku tlharihela etlhelo ni ku phikelela ku tirhisa rungula leri ngo va mavarivari, hambi ku ri matilo ma nga ha endliwa ma va tihele eka vanhu, naswona vutomi byo biha byi nga langutiwa byi ri paradeyisi.”—ADOLF HITLER, MEIN KAMPF.

LESWI tindlela to vulavurisana ti engetelekeke—ku sukela eka ku kandziyisa rungula ku ya eka riqingho, xiya-ni-moya, thelevhixini ni Internet—rungula leri kucetelaka ri famba hi rivilo leri chavisaka. Ku nghena ka swilo leswi ku endle leswaku vanhu va kuma rungula ro tala ku tlula mpimo leri humaka ni le ka vanhu lava nga va tiviki. Van’wana va amukela rungula hi ku hatlisa loko ri fika, va amukela rungula leri handle ko ri kambisisa kumbe ku ri xopaxopa.

Vahangalasi va mavarivari va rhandza mavonelo wolawo ya ku teka goza hi xihatla—ngopfu-ngopfu lama angarhelaka. Mavarivari ma kucetela mavonelo walawo hi ku dunga mintlhaveko ya munhu, ma n’wi endla a nga titshembi, ma siya mhaka yi nga ri erivaleni ni ku kavanyeta ndlela leyinene ya ku anakanya. Hilaha matimu ma kombisaka hakona, endlelo rero ra tirha swinene.

Matimu Ya Mavarivari

Namuntlha, rito leri nge “mavarivari (propaganda)” ri ni nhlamuselo yo biha, ri kombetela eka ku pfumala ku tshembeka, kambe eku sunguleni, laha rito propaganda ri humaka kona, a ri nga tirhisiwi hi ndlela yoleyo. Rito leri nge “propaganda,” swi vonaka onge ri huma eka vito ra Xilatini leri vulaka ntlawa wa vafundhisi lavakulu va Rhoma Khatoliki lowu vuriwaka Congregatio de Propaganda Fide (Vandlha ra ku Ndlandlamuxa Ripfumelo). Komiti leyi—leyi vuriwaka Propaganda loko va komisa vito ra yona—yi sunguriwe hi Mupapa Gregory XV hi 1622 leswaku yi ungamela ntirho wa varhumiwa. Hakatsongo-tsongo, rito leri nge “propaganda” ri tiviwe tanihi leri vulaka matshalatshala hinkwawo ya ku hangalasa ripfumelo.

Kambe propaganda a yi sungulanga hi lembe-xidzana ra vu-17. Ku sukela eminkarhini ya khale, vanhu va tirhise ndlela yin’wana ni yin’wana leyi a yi koteka leswaku va hangalasa dyondzo yo karhi kumbe ku kuma ndhuma ni matimba. Hi xikombiso, swifaniso leswi dirowiwaka swi endle leswi vahangalasi va mavarivari a va swi lava ku sukela emasikwini ya vafumi va Egipta. Tihosi leti ti ake miako ya tona hi ndlela leyi kombisaka leswaku ti ni matimba naswona ti ta hambeta ti ri kona nkarhi wo leha. Hilaha ku fanaka, miako ya le Rhoma a yi hetisisa swikongomelo swa politiki—ku nga ku dzunisiwa ka mfumo. Rito leri nge “propaganda” ri ve ni nhlamuselo yo biha hi nkarhi wa Nyimpi yo Sungula ya Misava loko tihulumendhe ti hoxa xandla swinene eka mahungu ya nyimpi lama haxiwaka. Hi nkarhi wa Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, Adolf Hitler na Joseph Goebbels va ve tingwenya ta ku hangalasiwa ka mavarivari.

Endzhaku ka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, ku tirhisiwe leswi ku ngo va mavarivari leswaku ku vekiwa milawu ya tiko. Matiko lama hlanganeke ya le Vupela-dyambu ni ya le Vuxeni ma nghenele tsima lerikulu hi xikongomelo xa leswaku vanhu lava nga yimiki ni tlhelo ro karhi, va wela etlhelweni ra wona. Mhaka yin’wana ni yin’wana ya mahanyelo ni ya nawu yi soholotiwile leswaku yi seketela leswi ku ngo va mavarivari. Emalembeni ya sweswinyana, timhaka ta vukanganyisi lebyikulu ta engeteleka eka matsima ya minhlawulo, swin’we ni le ka vunavetisi hi tikhampani ta fole. Vatshila ni varhangeri van’wana lava langutiwaka va xiximeka va thoriwile leswaku va ta navetisa fole ri vonaka onge i nchumu lowunene ni lowu nga ni rihanyo, ku nga ri nchumu lowu xungetaka vutomi hilaha entiyisweni ri endlaka hakona.

Mavunwa Ya Rihlaza!

Kunene, vanhu lava haxaka mavarivari va rhandza ku hemba mavunwa ya rihlaza. Hi xikombiso, ehleketa hi mavunwa lawa Martin Luther a ma tsaleke hi 1543 malunghana ni Vayuda va le Yuropa: “Va chele chefu eswihlobyeni, va dlaye vanhu, va tlhakise vana . . . Va ni khombo, rivengo, va rhandza ku rihisela, i tinyoka-hansi, i vadlayi, i vana va diyavulosi lava lumaka ni ku endla swo biha.” Xana u va khutaze yini vanhu lava a va tivula Vakreste? “Hisani masinagoga kumbe swikolo swa vona . . . Tindlu ta vona ti [fanele] ti mbundzumuxiwa ni ku onhiwa.”

Profesa wa hulumendhe ni timhaka ta ntshamisano loyi a kambisiseke swiyimo swa nguva yoleyo u ri: “Ku vengiwa ka Vayuda a ku hlangani helo ni swiendlo swa vona, xisweswo, Vayuda vo dlayeriwa murhu nyama va nga dyanga.” U tlhele a ku: “Vayuda a va langutana ni nchumu wun’wana ni wun’wana lowu nga riki wunene, lerova loko va weriwa hi khombo ra ntumbuluko kumbe nchumu lowu va karhataka, a va ehleketa leswaku wu vangiwa hi ndhavuko wa vona wa Vuyuda.”

Ku Vulavula Hi Ndlela Yo Angarhela

Ndlela yin’wana leyi humelelaka leyi vahaxi va mavarivari va yi tirhisaka, i ku vulavula hi ndlela yo angarhela. Ku vulavula hi ndlela yo angarhela ku tala ku tumbeta tinhla ta nkoka malunghana ni timhaka ta risima leti ku vulavuriwaka ha tona, naswona ti tala ku tsongahata ntlawa wo karhi wa vanhu. Hi xikombiso, marito lama nge “Maindiya [kumbe valuveri] i makhamba,” ma tala ku tirhisiwa ematikweni ya le Yuropa. Kambe, xana sweswo i ntiyiso?

Richardos Someritis, mutsari wa maphepha-hungu, u vula leswaku etikweni rin’wana, langutelo rero ri endle leswaku valuveri “lava humaka ematikweni mambe va vengiwa naswona va tokota xihlawuhlawu.” Hambiswiritano, swi kombisiwile leswaku loko swi ta emhakeni ya swiendlo swo tlula nawu, lava talaka ku endla swiendlo swo tano va katsa vanhu lava tumbulukeke etikweni rero ni valuveri. Hi xikombiso, Someritis u vula leswaku vukambisisi byi kombise leswaku eGrikiya, “swiendlo swa vugevenga swa 96 eka swa 100 swi endliwa hi [Magriki].” U ri: “Swivangelo swa ikhonomi ni swa ntshamisano hi swona swi vangaka vugevenga, a hi ‘vanhu va rixaka ro karhi.’” U sola vahaxi va mahungu leswaku va “kucetela ku vengiwa ka valuveri ni ku kombiwa xihlawuhlawu” hi ku va va nga vuli ntiyiso lowu heleleke loko va vika hi ta vugevenga.

Ku Poyila

Vanhu van’wana va tseketsela vanhu lava va nga pfumelelaniki na vona hi ku sola vumunhu bya vona kumbe swikongomelo swa vona ematshan’weni yo languta timhaka ta nkoka. Ku poyila swi siya vanhu vo karhi, ntlawa wo karhi kumbe vonelo ra vanhu vo karhi ri ri ni ndhuma yo biha. Munhu yoloye a va poyilaka u kholwa leswaku vito rero a va poyilaka ha rona ri ta va namarhela. Loko vanhu va bakanya munhu wo karhi kumbe vonelo ro karhi hikwalaho ka ndhuma yo biha leyi va n’wi byarhiseke yona ematshan’weni ya leswaku va kambisisa vumbhoni hi voxe, mupoyili u va a fikelele xikongomelo xakwe.

Hi xikombiso, emalembeni ya sweswinyana marito yo lwa ni vanhu lava nga mimpambukwa ma hlasele matiko yo tala ya le Yuropa ni le tindhawini tin’wana. Mboyamelo lowu wu pfindluse mintlhaveko, wu endle leswaku vanhu va languta van’wana va ri valala, ni ku tshivelela rivengo leri ana mintlawa leyitsongo ya vukhongeri a yi vengiwa ha rona. Hakanyingi, rito leri nge “mpambukwa” ri thyiwe mintlawa yo karhi. Hi 1993, Martin Kriele, Profesa wa le Jarimani u tsarile: “Rito leri nge ‘mpambukwa’ i mavizweni wa rito leri nge ‘muxandzuki,’ naswona munhu loyi a nga muxandzuki eJarimani namuntlha, u [avanyiseriwa rifu] ku fana ni le minkarhini ya khale—loko a nga avanyiseriwi ku hisiwa hi ndzilo . . . u onhiwa vito leswaku vanhu va nga ha n’wi tshembi, u vekiwa a ri swakwe, ku vuriwa leswaku u wisa ikhonomi.”

Nhlangano wa Vuxopaxopi bya Mavunwa wu pfumela hi ku vula leswaku “mavito yo biha ma hoxe xandla swinene ematin’wini ya misava ni le ka nhluvuko wa hina. Ma onhe ndhuma leyinene ya vanhu, . . . ma endle leswaku [vanhu] va nghena ejele, naswona ma endla leswaku vanhu va hlundzuka ngopfu lerova va nghenela nyimpi kutani va dlaya vanhu-kulobye.”

Ku Pfilunganya Mintlhaveko

Hambiloko swi nga fanelanga leswaku vanhu va titwa hi ndlela yoleyo loko hi landza ntiyiso, kambe ndlela leyi va titwaka ha yona yi ni nkucetelo lowukulu. Vahangalasi va timhaka lava nga ni ntokoto hi vona va pfindlusaka mintlhaveko ya vanhu, va swi kota kahle ku lawula mintlhaveko ya vanhu van’wana.

Hi xikombiso, ku chava i nsunsumeto lowu nga kavanyetaka ku va ni langutelo lerinene. Munhu a nga swi kota ku vangela ku chava tanihi leswi a swi kotaka ku vangela mavondzo. Phepha-hungu ra le Canada leri vuriwaka The Globe and Mail, ra February 15, 1999, ri vike mhaka leyi landzelaka ku suka eMoscow: “Loko vanhwanyana vanharhu va tidlele eMoscow vhiki leri nga hundza, xikan’we-kan’we vahaxi va mahungu va le Rhaxiya va vule leswaku vanhwanyana lava i valandzeri va Timbhoni ta Yehovha lava hisekelaka etlhelo.” Xiya xiga lexi nge “lava hisekelaka etlhelo.” Hi ntolovelo, vanhu va chava nhlangano wa vukhongeri lowu hisekelaka etlhelo, lowu susumetelaka vantshwa leswaku va tidlaya. Xana vanhwanyana lava hakunene va hlangana hi ndlela yo karhi ni Timbhoni ta Yehovha?

Globe yi ya emahlweni: “Endzhaku ka nkarhi maphorisa ma pfumerile leswaku vanhwanyana lava a va hlangani helo ni [Timbhoni ta Yehovha]. Kambe hi nkarhi wolowo, xitichi xa thelevixini xa le Moscow ana se a xi sungule ku hlasela mpambukwa lowu, xi vula leswaku Timbhoni ta Yehovha a ti tirhisana na Adolf Hitler eJarimani ya Nazi—ku nga khathariseki vumbhoni lebyi nga kona bya matimu bya leswaku swirho swa tona a swi dlayiwa etikampeni ta Nazi.” Emiehleketweni ya vanhu lava nga byeriwangiki ntiyiso kumbe lava chavaka, Timbhoni ta Yehovha a ti langutiwa ti ri mpambukwa wa vanhu lava tidlayaka kumbe vaseketeri va Nazi!

Vanhu lava hangalasaka mavarivari va tala ku tirhisa rivengo hi ndlela yo biha. Marito lama nga vuliki mhaka hi ku kongoma ma tala ku pfuxa rivengo. Xi vonaka xi lo mphaa, xihlovo lexi va kelelaka eka xona marito lama nga riki manene ni lama endlaka leswaku ku vengiwa vanhu va mintlawa yo karhi, rixaka ro karhi kumbe vukhongeri byo karhi.

Vanhu van’wana lava hangalasaka mavarivari va tirhisa vutikukumuxi. Hakanyingi hi vona marito lama vangaka vutikukumuxi loko hi languta swiga swo fana ni leswi: “Munhu un’wana ni un’wana la tlhariheke wa swi tiva leswaku . . . ” kumbe, “Munhu la dyondzekeke ku fana na wena wa swi tiva leswaku . . . ” Ku tikukumuxa ku endla leswaku hi chava ku vonaka onge hi swiphunta. Vanhu lava nga ni ntokoto wo kucetela vanhu van’wana va swi tiva kahle sweswo.

Swithopo Ni Mimfungho

Swithopo leswi hi vulavulaka ha swona laha i marito lama nga twisisekiki lama tirhisiwaka ku kombisa swikhundla kumbe tipakani. Hikwalaho ka ku nga twisiseki ka wona, swa olova ku pfumelelana na wona.

Hi xikombiso, loko ku ri ni minkitsinkitsi kumbe hasahasa etikweni, varhangeri lava nga ni xihlawuhlawu va nga tirhisa swithopo swo kota leswi nge “Tiko ra mina ndza ri lwela, hambi ri hoxile kumbe e-e,” “Tiko ra vatatana, Vukhongeri, Ndyangu,” kumbe “Hi lwela Ntshunxeko Kumbe hi Fa.” Kambe, xana vanhu vo tala va tikambisisa kahle timhaka ta xiviri leti katsekaka eka nkitsinkitsi kumbe hasahasa? Kumbe, xana vo amukela leswi va byeriwaka swona?

Winston Churchill, loko a tsala malunghana ni Nyimpi yo Sungula ya Misava, u te: “Hi rito rin’we, u nga cinca vanhu lava vo tala lava rhandzaka ku rhula ni ku gingiriteka leswaku va va mavuthu lama nga ni matimba, va dlayana.” U tlhele a vula leswaku loko vanhu va byeriwa leswaku va endla yini, vo tala a va ha yimayimi vo xi endla handle ko anakanya.

Munhu la hangalasaka mavarivari u tlhela a va ni tindlela to tala ni mimfungho yo tala yo hundzisa rungula—ku losa hi ku duvula swibamu ka 21, xiloso xa nyimpi ni mujeko. Ku rhandza vatswari na kona ku nga ha tirhisiwa hi ndlela yo biha. Hikwalaho swithopo swo kota leswi nge tiko ra vatatana, tiko ra vamanana kumbe kereke ya vamanana i tindlela leti tirhisiwaka hi vanhu vo tlharihela etlhelo lava kucetelaka van’wana.

Hikwalaho, mavunwa ya vukanganyisi ma nga kavanyeta miehleketo, ma endla leswaku munhu a nga ehleketi hi ndlela leyinene kumbe ku tirhisa vutlhari, ni ku endla leswaku vanhu va lwa va ri ntlawa. Xana u nga tisirhelela njhani?

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 16]

Mavunwa ya vukanganyisi ma nga kavanyeta miehleketo, ma endla leswaku munhu a nga ehleketi hi ndlela leyinene

[Bokisi/Swifaniso leswi nga eka tluka 15]

XANA NTIRHO WA TIMBHONI TA YEHOVHA I VUKANGANYISI?

Vanhu van’wana lava kanetaka Timbhoni ta Yehovha va ti hehla hileswaku ti hangalasa mavunwa malunghana ni Vayuda. Minkarhi yin’wana, vanhu lava hehlaka Timbhoni va vule leswaku ntirho wa tona wu kucetela Vukhomunisi. Van’wana va vule leswaku ntirho wa Timbhoni ta Yehovha wu kucetela mavonelo ni swilaveko swa “vulawuri bya Amerika.” Kasi ku ni lava va vulaka leswaku Timbhoni ti pfukela mfumo, ti onha ku hleleka ka tiko hi xikongomelo xo cinca milawu ya rona, ikhonomi ya rona, tipolitiki ta rona ni ndlela leyi mfumo wu lawulaka ha yona. Swi le rivaleni leswaku swihehlo leswi swi phikizanaka a swi nge vi ntiyiso hinkwaswo.

Ntiyiso hileswaku, Timbhoni ta Yehovha a ti fambisani ni tinhlamuselo leti nga laha henhla. Timbhoni ta Yehovha ti endla ntirho wa tona hi ku va ti yingisa xileriso xa Yesu Kreste lexi a xi byeleke vadyondzisiwa vakwe: “Mi ta va timbhoni ta mina . . . ku ya fika endhawini ya le kule swinene ya misava.” (Mintirho 1:8) Ntirho wa tona wu vulavula ntsena hi mahungu lamanene ya Mfumo wa le tilweni—ku nga xitirho xa Xikwembu xo tisa ku rhula emisaveni hinkwayo.—Matewu 6:10; 24:14.

Lava va hlaleleke Timbhoni ta Yehovha a va byi kumanga vumbhoni bya leswaku Vakreste lava va tshame va kavanyeta ku rhula ka tiko hambi ku ri rihi.

Vatsari vo tala va maphepha-hungu, vaavanyisi ni van’wana va vulavule kahle hi ndlela leyi Timbhoni ta Yehovha ti pfuneke ha yona etindhawini leti ti tshamaka eka tona. Ehleketa hi swikombiso swin’wana. Endzhaku ka loko a ye entsombanweni wa Timbhoni ta Yehovha, muviki un’wana wa mahungu la humaka edzongeni wa Yuropa u te: “Mindyangu ya vanhu lava ya rhandzana swinene, va dyondzisiwa ku rhandza vanhu van’wana ni ku hanya hi ku landza ripfalo ra vona leswaku va nga vavisi van’wana.”

Mutsari un’wana wa maphepha-hungu, loyi eku sunguleni a a nga ti rhandzi Timbhoni, u te: “Va hanya vutomi lebyi nga xikombiso lexinene. A va yi tluli mimpimanyeto leyinene ya mahanyelo.” Mutivi wa sayense ya politiki na yena u vule leswi fanaka hi Timbhoni: “Va khoma vanhu van’wana hi tintswalo letikulu, hi rirhandzu ni musa.”

Timbhoni ta Yehovha ti dyondzisa leswaku swi fanerile ku tiveka ehansi ka valawuri. Leswi ti nga vaaka-tiko lava hlayisaka nawu, ti landzela mimpimanyeto ya Bibele malunghana ni ku tshembeka, ku vulavula ntiyiso ni ku basa. Ti aka mahanyelo lamanene emindyangwini ya tona, naswona ti dyondzisa van’wana ndlela yo endla hilaha ku fanaka. Ti hanya hi ku rhula ni vanhu hinkwavo, a ti hlanganyeli eku tikhomeni loku onhaka kumbe nhlunga-vuhosi wa politiki. Timbhoni ta Yehovha ti rhandza ku va xikombiso lexinene eku yingiseni ka milawu ya valawuri lava tlakukeke lava nga vanhu, kasi ti rindzele Mulawuri la Tlakukeke, Hosi leyi Lawulaka, Yehovha, leswaku a tlherisela ku rhula loku hetisekeke ni hulumendhe yo lulama emisaveni leyi.

Hi nkarhi lowu fanaka, ntirho wa Timbhoni wa dyondzisa. Hi ku tirhisa Bibele tanihi xisekelo, ti dyondzisa vanhu emisaveni hinkwayo leswaku va ehleketa hi misinya ya milawu ya Bibele kutani va hlakulela mimpimanyeto leyinene ya ku tikhoma ni ku tshembeka emahanyelweni. Ti kucetela swilo swa nkoka leswi antswisaka vutomi bya ndyangu ni ku pfuna vantshwa ku langutana ni mintlhontlho ya vona yo hlawuleka. Ti tlhela ti pfuna vanhu leswaku va va ni matimba yo hlula mikhuva yo biha ni ku hlakulela vuswikoti byo hanyisana ni vanhu van’wana. Ntirho wolowo a wu nge vuriwi “propaganda.” Hilaha The World Book Encyclopedia yi vulaka hakona, eswiyin’weni leswi tidyondzo ti hangalakaka hi ku olova, “pro­pa­ganda yi ya hi dyondzo leyi vanhu va yi kumaka.”

[Swifaniso]

Tibuku ta Timbhoni ta Yehovha ti khutaza timfanelo ta nkoka endyangwini swin’we ni mimpimanyeto leyi tlakukeke ya mahanyelo

[Swifaniso leswi nga eka tluka 13]

Mavunwa lama kucetelaka nyimpi ni ku dzaha ma hoxe xandla swinene eka mafu yo tala

    Minkandziyiso Ya Xitsonga (1987-2025)
    Huma
    Nghena
    • Xitsonga
    • Rhumela
    • Leswi u swi tsakelaka
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Swipimelo Swo Tirhisa Website Leyi
    • Milawu Yo Sirhelela Rungula Ra Xihundla
    • Seta Swa Xihundla
    • JW.ORG
    • Nghena
    Rhumela