Ntirho Wa Nkoka Wa Vaongori

“Muongori i munhu la wundlaka, la khutazaka ni ku sirhelela—i munhu la lunghekeleke ku khathalela lava vabyaka, lava vavisekeke ni lava dyuhaleke.”—Nursing in Today’s World—Challenges, Issues, and Trends.

HAMBILESWI ku pfumala vutianakanyi ku nga ka nkoka, kambe a hi kona ntsena ku lavekaka leswaku u va muongori lonene. Vaongori lavanene va lava ndzetelo lowukulu ni ntokoto lowukulu. Xilaveko xin’wana xa nkoka i dyondzo ni ku praktisa leswi u swi dyondzaka ku ringana lembe rin’we ku ya eka ya mune kumbe ku tlula. Kambe hi tihi timfanelo leti muongori lonene a faneleke a va na tona? Hi leti tinhlamulo tin’wana leti humaka eka vaongori lava nga ni ntokoto lava Xalamuka! yi burisaneke na vona.

“Dokodela wa tshungula, kambe muongori u khathalela muvabyi. Hakanyingi leswi swi lava leswaku u tiyisa muvabyi loyi a vavisekeke emintlhavekweni ni le mirini, hi xikombiso, loko a byeriwe leswaku u ni vuvabyi lebyi nga tshungulekiki kumbe leswaku u ta fa ku nga ri khale. U fanele u va mana wa muvabyi.”—Carmen Gilmartín, eSpaniya.

“I swa nkoka leswaku u twa ku vava ni mbitsi lowu muvabyi a nga eka wona naswona u tiyimisela ku n’wi pfuna. Ku laveka musa ni ku tiyisela. Minkarhi hinkwayo u fanele u tiyimisela ku dyondza swo tala hi vuongori ni mirhi.”—Tadashi Hatano, eJapani.

“Emalembeni ya sweswinyana, swi lave leswaku vaongori va kuma vutivi bya vutshila lebyi engetelekeke. Hikwalaho, ku navela ku dyondza ni vuswikoti byo twisisa leswi dyondziwaka i swa nkoka. Nakambe, vaongori va fanele va ehleketa hi ku hatlisa leswaku i goza rihi ri faneleke ri tekiwa ni ku ka va nga yima-yimi loko xiyimo xi koxa sweswo.”—Keiko Kawane, eJapani.

“Loko u ri muongori, u fanele u va ni rirhandzu. U fanele u swi kota ku amukela swiyimo swa vanhu naswona u kombisa ntwela-vusiwana.”—Araceli García Padilla, eMexico.

“Muongori lonene u fanele a rhandza ku dyondza, a va ni vuxiyaxiya ni vutshila lebyikulu. Loko muongori a nga swi koti ku tinyikela—loko a ri ni man’an’a kumbe a bakanya switsundzuxo leswi humaka eka lava tlakukeke eka yena etimhakeni ta mirhi—muongori yoloye a nge faneleki eka vavabyi ni le ka vatirhi-kulobye.”—Rosângela Santos, eBrazil.

“Ku ni timfanelo to hlayanyana ta nkoka: ku pfumelelana ni swiyimo, ku va ni ntirhisano ni ku lehisa mbilu. Naswona u fanele u va ni mianakanyo leyi pfulekeke, swin’we ni vuswikoti byo tirhisana ni vatirhi-kuloni ni lava rhangeleke eka swa vutshunguri. U fanele u hatlisela ku kuma vutshila lebyintshwa leswaku u tshama u faneleka.”—Marc Koehler, eFurwa.

“U fanele u rhandza vanhu naswona u swi lava ku va pfuna hi mbilu hinkwayo. U fanele u swi kota ku langutana ni ntshikilelo hikuva entirhweni wa vuongori, swi lava u tshama u lunghekile. U fanele u lunghekela ku pfumelelana ni swiyimo loko minkarhi yin’wana ku ri ni nhlayo yitsongo ya vatirhi-kuloni—handle ko honisa swilo swa nkoka.”—Claudia Rijker-Baker, eNetherlands.

Loko Muongori A Tirha Tanihi Mukhathaleri

Nursing in Today’s World yi vula leswaku “ntirho wa vuongori wu yisa nyingiso eku khathaleleni ka vanhu ehansi ka swiyimo swo hambana-hambana swa rihanyo. Hikwalaho, hi ehleketa hi vutshunguri lebyi nga tshungulaka muvabyi ni ndlela yo n’wi ongola hi rirhandzu.”

Xisweswo, muongori i mukhathaleri. Hikwalaho, swi le rivaleni leswaku muongori u fanele ku va mukhathaleri. Ku tshame ku vutisiwa vaongori lava dyondzeleke vuongori lava ringanaka 1 200 xivutiso lexi nge, “I yini xa nkoka ngopfu eka wena entirhweni wa wena wa vuongori?” Lava ringanaka 98 wa tiphesente va vule leswaku xa nkoka i ku khathalela muvabyi hi ndlela leyinene ngopfu.

Minkarhi yin’wana vaongori va swi tekela ehansi leswi va swi endlelaka vavabyi. Carmen Gilmartín, la tshahiweke la henhla, muongori la nga ni ntokoto wa malembe ya 12 u byele Xalamuka! a ku: “Ndzi tshame ndzi byela munghana wa mina leswaku ndzi titwa ndzi nga ri na vuswikoti lebyi lavekaka loko swi ta eku khathaleleni ka vavabyi lava vabyaka ngopfu. Ndzi tivone ndzi ri ‘Mupfuni’ ntsena. Kambe munghana wa mina u hlamule a ku: ‘U Mupfuni la nga “nkateko,” hikuva loko munhu a vabya, u mpfuno lowukulu—u muongori la nga ni ntwela-vusiwana.”’

Handle ko kanakana, ku nyikela nkhathalelo wo tano swi nga ha n’wi tshikilela muongori la tirhaka tiawara ta khume kumbe ku tlula hi siku! I yini lexi susumeteleke vakhathaleri lava va nga ni tintswalo leswaku va va vaongori?

Ha Yini U Fanele U Va Muongori?

Xalamuka! yi bule ni vaongori emisaveni hinkwayo, kutani yi va tlhandleka xivutiso lexi nge, “I yini lexi ku susumeteleke ku va muongori?” Hi leti tinhlamulo ta vona tin’wana.

Terry Weatherson u ni ntokoto wa malembe ya 47 entirhweni wa vuongori. Sweswi i muongori la kambelaka ku khathaleriwa ka vavabyi hi ku kongoma exibedlhele xa Manchester le Nghilandi, eka Ndzawulo ya Mitsakamiso. U ri: “Ndzi kurisiwe ndzi ri Mukhatoliki naswona ndzi dyondze exikolweni xa Makhatoliki. Loko ndza ha ri nhwanyana, ndzi endle xiboho xa leswaku ndzi lava ku va nani kumbe muongori. A ndzi rhandza ku pfuna van’wana. U nga ha swi vula ntirho. Hilaha u swi vonaka, ndzi hlawule ku va muongori.”

Chiwa Matsunaga wa le Saitama, le Japani a a ri ni tliliniki yakwe ku ringana malembe ya nhungu. U ri: “Ndzi landzele vonelo ra tatana ra leswaku ‘swa antswa ku dyondzela ntirho lowu nga ta endla leswaku u tirha vutomi bya wena hinkwabyo.’ Kutani ndzi hlawule ntirho wa vuongori.”

Etsuko Kotani wa le Tokyo, eJapani, murhangeri wa vaongori la nga ni ntokoto wa 38 wa malembe entirhweni wa vuongori, u te: “Loko ndza ha ri exikolweni, tatana u wile kutani a lahlekeriwa hi ngati yo tala. Loko ndzi langute tatana exibedlhele, ndzi endle xiboho xa ku va muongori leswaku ndzi ta pfuna vanhu lava vabyaka enkarhini lowu taka.”

Van’wana va susumetiwe hi ntokoto wa vona loko va vabya. Eneida Vieyra, muongori wa le Mexico, u ri: “Loko ndzi ri ni malembe ya tsevu hi vukhale, ndzi tshame exibedlhele mavhiki mambirhi hikwalaho ka vuvabyi bya mahahu, hi wona nkarhi lowu ndzi endleke xiboho xa leswaku ndzi lava ku va muongori.”

Swi le rivaleni leswaku ku va muongori swi lava leswaku munhu a tinyiketela ngopfu. A hi kambeleni mintlhontlho ni mimbuyelo ya ntirho lowu wa risima.

Leswi Tsakisaka Hi Ku Va Muongori

I yini leswi tsakisaka hi ku va muongori? Nhlamulo ya xivutiso lexi yi titshege hi ntirho lowu munhu a wu endlaka eka vuongori. Hi xikombiso, tinsungukati ti vona swilo swi tifambela khwatsi loko n’wana a velekiwa kahle. Nsungukati yin’wana ya le Netherlands yi ri: “Swa tsakisa ku beburisa munhu n’wana la hanyeke kahle loyi u ku voneke kahle ku kula ka yena.” Jolanda Gielen-Van Hooft, loyi na yena a humaka eNetherlands, u ri: “Ku velekiwa ka n’wana i nchumu wo tsakisa swinene lowu mpatswa—ni mutirhi wa ta rihanyo—va wu tsakelaka. I singita!”

Rachid Assam wa le Dreux, le Furwa, i muongori la kumeke xitifiketi eka Mfumo xa ku tirhana ni vanhu lava titivaleke la nga emalembeni ya va-40. Ha yini a tsakela vuongori? Hikwalaho ka ku “eneriseka loku ndzi vaka na kona hikuva ndzi pfunete leswaku munhu a tshunguleka ni hi ku va ndzi ri xirho xa vatirhi lava tsakisiwaka hi ku hanya ka vanhu,” hi ku vula ka yena. Isaac Bangili, loyi na yena a humaka eFurwa, u te: “Ndzi tsakisiwa ni hi marito yo nkhensa lama humaka eka vavabyi ni mindyangu ya vona, ngopfu-ngopfu etimhakeni ta xihatla laha hi swi kotaka ku tshungula muvabyi loyi a hi ehleketa leswaku a ka ha ri na ya kona.”

Marito yo tano yo nkhensa ma tshame ma rhumeriwa eka Terry Weatherson, la boxiweke eku sunguleni. Noni yin’wana yi tsarile: “Ndzi tshama ndzi ri karhi ndzi vulavula ha wena hikwalaho ka leswi u hi wisiseke timbilu, loko hi vona ndlela leyi a wu rhombe ha yona, naswona a wu tshama u ri kona nkarhi hinkwawo wa ku vabya ka Charles. Rirhandzu ra wena ri hlongole ku hlunama ka hina, naswona ri ve nseketelo wa hina lowu nyikaka matimba.”

Ku Langutana Ni Mintlhontlho

Kambe, ntsako lowu vaka kona eka vuongori wu fambisana ni mintlhontlho yo tala. A wu fanelanga u endla swihoxo! Muongori u fanele a tirhisa vurhon’wana swinene loko a ri karhi a nyika muvabyi murhi kumbe a koka ngati kumbe a tlhava nayiti hambi ku ri ku n’wi rhurhisa kunene. A nga fanelanga a endla xihoxo—leswi swi tano ngopfu-ngopfu ematikweni lama u yisiwaka ehubyeni loko u endle xihoxo. Kambe, minkarhi yin’wana muongori u va exiyin’weni xo nonon’hwa. Hi xikombiso, a hi nge muongori u vona onge dokodela u nyike muvabyi mirhi leyi hoxeke kumbe u humese xileriso lexi nga taka xi nga n’wi pfuni muvabyi. Xana muongori a nga endla yini? Xana u fanele a vekela dokodela ntlhontlho? Leswi swi lava xivindzi, vuxiyaxiya ni vutlhari—naswona swi ni khombo minkarhi yin’wana. Khombo ra kona, madokodela man’wana a ma swi teki swiringanyeto leswi humaka eka vanhu lava ma va tekaka va ri exiyin’weni xa le hansi.

Xana vaongori van’wana va ri yini hi mhaka leyi? Barbara Reineke wa le Wisconsin, eU.S.A., muongori la byi dyondzeleke naswona a nga ni malembe ya 34 entirhweni lowu, u byele Xalamuka! a ku: “Muongori u fanele a va ni xivindzi. Xo sungula, u ni vutihlamuleri hi tlhelo ra nawu malunghana ni murhi hambi wu ri wihi lowu a wu nyikaka muvabyi kumbe ndlela leyi a n’wi tshungulaka ha yona swin’we ni khombo hambi ku ri rihi leri nga vangiwaka hi murhi wa kona. U fanele a ala ku endla leswi dokodela a swi lerisaka loko a vona swi nga ri swinene kumbe a vona onge xileriso xexo a xi fanelanga. Vuongori a bya ha ri leswi a byi ri xiswona emasikwini ya Florence Nightingale kumbe emalembeni ya 50 lama hundzeke. Sweswi muongori u fanele a swi tiva leswaku wu kona nkarhi lowu a nga alaka leswi vuriwaka hi dokodela ni leswaku wu kona nkarhi lowu a nga sindzisaka leswaku dokodela a vona muvabyi, hambi ku ri exikarhi ka vusiku. Naswona loko u hoxisile, u fanele u va ni mbilu yo leha ku amukela ndlela leyi dokodela a nga ha ku solaka ha yona.”

Xiphiqo xin’wana lexi vaongori va nga ha langutanaka na xona i madzolonga entirhweni. Xiviko lexi humaka eAfrika Dzonga xi vula leswaku vaongori “va le khombyeni lerikulu ro hlaseriwa ni ku langutana ni madzolonga entirhweni. Entiyisweni, vaongori va nga ha hlaseriwa entirhweni ku tlula varindzi va le khotsweni kumbe maphorisa, naswona 72 wa tiphesente ta vaongori va titwa va nga sirhelelekanga eku hlaseriweni.” Ku vikiwe xiyimo lexi fanaka eUnited Kingdom, laha 97 wa tiphesente ta vaongori lava ka ha ku buriwaka na vona va tivaka muongori la tshameke a hlaseriwa n’wexemu. I yini lexi vangaka madzolonga lawa? Hakanyingi, xiphiqo xi vangiwa hi vavabyi lava tirhisaka swidzidzirisi, kumbe lava a va nwa kumbe lava va nga ehansi ka ntshikilelo kumbe lava hlaseriweke hi gome.

Vaongori va boheka ku langutana ni ku karhala loku vangiwaka hi ntshikilelo. Xiphiqo xin’wana i ku kayivela ka vatirhi. Loko muongori la nga ni vukhetha a tsandzeka ku khathalela muvabyi hi ndlela leyi faneleke hikwalaho ka ku taleriwa hi ntirho, u sungula ku va ni ntshikilelo hi ku hatlisa. Ku ringeta ku lulamisa xiyimo hi ku ka a nga wisi ni ku tirha nkarhi wo leha swo nyanyisa ku pfilunganyeka.

Swibedlhele swo tala a swi na vatirhi lava ringaneke emisaveni hinkwayo. Xiviko lexi nga eka Madrid’s Mundo Sanitario xi ri: “Hi kayivela vaongori eswibedlhele swa hina. Un’wana ni un’wana la lavaka vutshunguri wa wu xiya nkoka wa vaongori.” I yini lexi ku vuriwaka leswaku xi vanga ku kayivela loku? I xilaveko xa ku londzola mali! Xiviko lexi fanaka xi vule leswaku swibedlhele swa le Madrid swi kayivela vaongori lava byi dyondzeleke, lava ringanaka 13 000!

Xivangelo xin’wana lexi nyikeriweke lexi vangelaka ntshikilelo i xa leswaku hakanyingi ku tirhiwa tiawara to tala swinene kasi muholo wa kona i wutsongo ngopfu. The Scotsman yi te: “Munhu un’we kumbe ku tlula eka vantlhanu va le Britain ni kotara ya vapfuneti va vaongori va ni ntirho wun’wana lowu va wu endlaka leswaku va kuma mali, hi ku ya hi yuniyoni ya vatirhi va tiko leyi vuriwaka, Unison.” Vaongori vanharhu eka vamune va vona onge a va hakeriwi mali leyi ringaneke. Hikwalaho, vo tala va ehleketa ku tshika ntirho lowu.

Ku ni swilo swin’wana swo tala leswi endlaka leswaku vaongori va va ehansi ka ntshikilelo. Hi ku ya hi swiviko leswi Xalamuka! yi swi kumeke eka vaongori emisaveni hinkwayo, ku fa ka vavabyi ku nga va tshikilela. Magda Souang, la nga Muegipta hi ndhavuko, u tirha eBrooklyn, le New York. Loko a vutisiwa leswaku i yini lexi endlaka ntirho wakwe wu tika, u te: “I ku vona vavabyi va 30 lava ndzi va khathaleleke va fa eka malembeni ya khume ya ku tirha ka mina. Sweswo swa ku tshikilela hakunene.” A swi hlamarisi leswi buku yin’wana yi nge: “Ku ya emahlweni u va ni ntshembo hi vavabyi lava faka swi nga ku heta matimba ngopfu.”

Vumundzuku Bya Vaongori

Ku engeteleka ka thekinoloji swin’we ni nkucetelo wa yona swi nyanyisa mintshikilelo emintirhweni ya vuongori. Ntlhontlho lowu nga kona i ku hlanganisa thekinoloji ni vumunhu, ndlela ya vumunhu ya ku tirhisana ni vavabyi. A wu kona muchini lowu nga vaka ni nsovo ni malwandla ku fana ni voko ra munhu.

Magazini wun’wana wu ri: “Vuongori i ntirho lowu nga taka wu nga heli. . . . Loko ntsena vumunhu bya ha ri kona, ka ha ta va ni xilaveko xa ku khathalela, ntwela-vusiwana ni ku twisisa.” Vuongori byi endla ntirho wolowo. Kambe ku ni xivangelo lexinene ngopfu xo langutela vumundzuku lebyinene etimhakeni ta rihanyo. Bibele yi kombisa leswaku nkarhi wu ta ta lowu ha wona ku nga ta va ku nga ri na munhu la nge, “Ndza vabya.” (Esaya 33:24) Madokodela, vaongori ni swibedlhele a va nge laveki emisaveni leyintshwa leyi Xikwembu xi yi tshembiseke.—Esaya 65:17; 2 Petro 3:13.

Bibele yi tlhela yi tshembisa leswaku “Xikwembu . . . xi ta sula mihloti hinkwayo ematihlweni ya vona, rifu a ri nge he vi kona, hambi ku ri ku kolola, ni xirilo ni xitlhavi a swi nge he vi kona. Swilo swo sungula swi hundzile.” (Nhlavutelo 21:3, 4) Hambiswiritano, swa sweswi, hi fanele hi nkhensa nkhathalelo ni ku tinyiketela ka vaongori va timiliyoni emisaveni hinkwayo, lava loko a va nga ri kona, ku tshama exibedlhele a swi nga ta tsakisa nikatsongo kumbe a swi nga ta koteka hi ku helela! Kunene xa fanela xivutiso lexi nge, “Vaongori—hi nga endla yini handle ka vona?”

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 22]

Florence Nightingale—Mabula-ndlela Eka Vuongori Bya Manguva Lawa

Florence Nightingale u velekiwe hi 1820 eItaliya hi vatswari lava nga swikhumukani va le Britain, u kule a ri eka byandlana huku yo fa hi mafurha. Florence lontsongo u arile ku tekiwa kutani a ya dyondzela vuongori ni ku khathalela swisiwana. Hambileswi vatswari vakwe a va nga swi lavi, Florence u endle ntirho wo letela vaongori eKaiserswerth, le Jarimani. Hi ku famba ka nkarhi u dyondze le Par­is, naswona loko a ri ni malembe ya 33 hi vukhale, u ve muungameri wa xibedlhele xa vavasati le London.

Kambe u langutane ni ntlhontlho lowukulu ngopfu loko a tinyiketela leswaku a khathalela masocha lama vavisekeke le Crimea. Kwalaho, yena ni ntlawa wakwe wa vaongori va 38 va boheke ku basisa xibedlhele lexi a xi tele hi makondlo. Ntirho wolowo a wu ri ntlhontlho lowukulu, hikuva eku sunguleni a ku nga ri na xisibi, naswona a ku ri hava ni swibya swo hlantswela eka swona kumbe mathawula, naswona a ku nga ri na mahlaka lama ringaneke, mibedo kumbe tibandichi. Florence ni ntlawa wakwe va langutane ni ntlhontlho lowu, naswona loko nyimpi yi hela, a a tise ku cinca eka vuongori ni le swibedlhele emisaveni hinkwayo. Hi 1860, u simeke Xikolo xo Letela Vaongori xa Nightingale eXibedlhele xa St. Thomas le London—xikolo xo sungula xa vuongori lexi nga fambisaniki ni vukhongeri. U hete malembe yo tala a ri xihota a nga koti nchumu ku fikela loko a fa hi 1910. Nilokoswiritano, u ye emahlweni a tsala tibuku ni swiphephana ku ri matshalatshala yo antswisa tindlela ta matshungulelo.

Van’wana va bakanya ndhuma leyinene ya Florence Nightingale, va vula leswaku lavan’wana na vona va fanele va ndhundhuzeriwa hi ndlela leyi fanaka hikwalaho ka leswi va swi endleke ku pfuna eka vuongori. Tlhandlakambirhi, van’wana va yi kanakana ngopfu ndhuma yakwe leyinene. Hi ku ya hi buku leyi nge A History of Nursing, van’wana va vula leswaku a a ri ni “ximbilwa-mbilwana, a a nga amukeli leswi vuriwaka hi van’wana, a a tshemba mianakanyo yakwe ntsena, naswona a a tshikilela van’wana,” kasi van’wana a va tsakisiwa hi “vutlhari ni ku saseka kakwe, mpfuno wakwe wo hlamarisa nileswaku a a cinca-cinca.” Ku nga khathariseki leswaku a a ri njhani, kambe yinhla yin’we yi lo dla: Tindlela takwe ta vuongori ni ta ku fambisa xibedlhele ti tlulele ni le matikweni yo tala. U tekiwa a ri mabula-ndlela eka vuongori hilaha hi tivaka hakona namuntlha.

[Xifaniso]

Xibedlhele xa St. Thomas endzhaku ka ku simekiwa ka Xikolo xo Letela Vaongori xa Nightingale

[Credit Line

Courtesy National Library of Medicine

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 24]

Timfanelo Ta Muongori

Muongori: “I munhu la dyondzeke hi tlhelo ra sayense ya ku ongola naswona a hlangavetanaka ni swilaveko swin’wana hi tlhelo ra dyondzo ni ku fanelekela vutshunguri.”

Muongori la tsarisiweke: “I muongori la nga ni xitifiketi loyi a pfumeleriwaka hi tlhelo ra nawu (la tsarisiweke) leswaku a va muongori endzhaku ko kambisisiwa hi vakamberi va mfumo lava kambelaka vaongori . . . ni loyi a pfumeleriweke ximfumo ku tirhisa xithopo lexi nge R.N. [Registered Nurse].”

Muongori wo hlawuleka: “I muongori la tsarisiweke ximfumo la nga ni vutivi lebyikulu, vutshila naswona a nga ni vuswikoti byo hlawuleka etimhakeni to karhi ta vuongori.”

Muongori la nga nsungukati: “I munhu la dyondzeleke ku ongola ni ku va nsungukati.”

Muongori la nga byi dyondzelangiki: “I munhu la nga ni ntokoto eku ongoleni kambe la nga yangiki exikolweni xo karhi xa vuongori.”

Muongori la nga ni xitifiketi: “I munhu la thwaseke entirhweni wa vuongori . . . loyi a pfumeleriweke ximfumo ku ongola vanhu.”

[Swihlovo Swa Kona]

Ku suka ebukwini ya le United States leyi nge Dorland’s Illustrated Medical Dictionary

UN/J. Isaac

[Bokisi/Swifaniso leswi nga eka tluka 25]

‘Xisekelo Xa Vutshunguri’

Eka Nhlengeletano ya Vu-100 ya Huvo ya Vaongori va Matiko Hinkwawo, leyi khomiweke hi June 1999, Dok. Gro Harlem Brundtland, mukongomisi-jenerala wa Nhlangano wa Rihanyo wa Misava Hinkwayo, u te:

“Vaongori, tanihi vanhu va nkoka etimhakeni ta vutshila bya vutshunguri, va le xiyin’weni xo hlawuleka xo lwela rihanyo lerinene. . . . Tanihi leswi vaongori ni tinsungukati va endlaka 80 wa tiphesente ta vatirhi lava thwaseke eswibedlhele swo tala, va va ntlawa lowu nga ni matimba swinene lowu nga ta tisa ku cinca loku lavekaka leswaku ku hlangavetaniwa ni swilaveko swa Rihanyo ra Vanhu Hinkwavo eka lembe-xidzana leri ra vu-21. Kunene, mpfuno wa vona eka rihanyo wu katsa vutshunguri hinkwabyo . . . Swi le rivaleni leswaku vaongori i xisekelo xa mintlawa hinkwayo ya rihanyo.”

Khale ka muungameri wa le Mexico, Ernesto Zedillo Ponce de León, u phofule xibumabumelo xo hlawuleka eka vaongori va le Mexico enkulumeni yakwe loko a ku: “Siku ni siku hinkwenu ka n’wina . . . mi nyikela hi vutivi bya n’wina hinkwabyo, mi un’we entirhweni wa n’wina wa ku ponisa ni ku vuyetela vutomi bya vanhu va laha Mexico. Siku ni siku mi khathalela lava va nga laviki vutshila bya n’wina ntsena, kambe va lavaka ni nchavelelo lowu humaka eka tintswalo ta n’wina, ku tinyiketela ka n’wina ni vumunhu bya n’wina lebyinene ngopfu. . . . Mi ntlawa lowukulu eka vandla ra hina ra rihanyo . . . Eka vutomi byin’wana ni byin’wana lebyi ponisiwaka, eka n’wana un’wana ni un’wana la sawutisiwaka, eka mpfuno wun’wana ni wun’wana lowu nyikeriwaka loko n’wana a velekiwa, eka swin’wana ni swin’wana leswi vuriwaka hi rihanyo, eka vutshunguri byin’wana ni byin’wana lebyi endliwaka, eka muvabyi un’wana ni un’wana la kumaka nyingiso ni nseketelo wa xiviri, ku tshama ku ri ni un’wana wa vaongori va hina.”

[Swihlovo Swa Kona]

UN/DPI Photo hi Greg Kinch

UN/DPI Photo hi Evan Schneider

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 27]

Dokodela La Tlangelaka

Dok. Sandeep Jauhar wa Xibedlhele xa New York Presbyterian u pfumerile leswaku u fanele a nkhensa vaongori lava nga ni vutshila. Muongori u n’wi khorwise hi vutlhari leswaku muvabyi un’wana loyi a a ri enon’weni wa sirha a a fanele a nyikiwa murhi lowu vuriwaka morphine. U tsale a ku: “Vaongori lavanene va dyondzisa ni madokodela. Vaongori lava nga eka makamara yo hlawuleka ya vavabyi ku fana ni lava nga ekamareni ra vutomi ni rifu hi van’wana va vaongori lava leteriweke kahle ngopfu exibedlhele. Loko ndza ha ri xichudeni xa vudokodela naswona ndzi praktisa ku tshungula, va ndzi dyondzise ku tlhava munhu nayiti ni ku xi veka kahle xipfuneta-ku-hefemula eka muvabyi. Va ndzi byele mirhi leyi ndzi faneleke ndzi yi papalata.”

U ye emahlweni a ku: “Vaongori va pfuna vavabyi emiehleketweni ni le mintlhavekweni, hikuva hi vona lava hetaka nkarhi wo tala swinene va ri na vona. . . . A ndzi yima-yimi loko muongori loyi ndzi n’wi tshembaka a ndzi byela leswaku ndzi ta vona muvabyi hi nomu lowu.”

[Xifaniso lexi nga eka tluka 23]

“A ndzi rhandza ku pfuna van’wana.”—Terry Weatherson, eNghilandhi.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 23]

“Loko ndzi ri karhi ndzi languta tatana exibedlhele, ndzi endle xiboho xa ku va muongori.”—Etsuko Kotani, eJapani.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 23]

‘Ku velekiwa ka n’wana i nchumu wo tsakisa swinene lowu tinsungukati ti wu tsakelaka.’—Jolanda Gielen-Van Hooft, Netherlands.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 24]

Tinsungukati ta tsaka ni ku eneriseka loko ti pfuneta loko ku velekiwa n’wana