Matimu—Xana Hi Fanele Hi Ma Tshemba?

“Ku tiva matimu ya vanhu swi hi endla . . . hi titwa hi wela entlaweni wa vanhu lava hanyeke khale hi nga si velekiwa ni wa vanhu lava hanyeke endzhaku ka nkarhi wo leha se hi file.”—A Companion To The Study Of History, Hi Michael Stanford.

LOKO hi hanya hi nga tivi nchumu leswi humeleleke enkarhini lowu hundzeke, hi kayivela nchumu wa nkoka evuton’wini bya hina. Loko u nga swi tivi leswi humeleleke enkarhini lowu hundzeke, wena, ndyangu wa ka n’wina, rixaka ra ka n’wina hambi ku ri tiko ra ka n’wina, mi ta va mi nga ri na wona masungulo, mi nga ku tivi lomu mi davukeke kona. Vutomi bya n’wina bya sweswi byi ta va byi nga ri na xisekelo hambi ku ri xikongomelo.

Matimu ma nga ha va xihlovo lexikulu xa tidyondzo ta vutomi. Ma nga hi pfuna leswaku hi nga tshameli ku wela eswihoxweni leswi fanaka. Hilaha mutivi un’wana wa filosofi a vuleke hakona, vanhu lava rivalaka swihoxo swa nkarhi lowu hundzeke, va tlhela va swi phindha. Loko hi tiva matimu, hi nga swi kota ku tiva leswi humeleleke enkarhini lowu hundzeke, swilo leswi hlamarisaka leswi tshuburiweke, vanhu lava tsakisaka ni tindlela to hambana-hambana to languta swilo.

Kambe, tanihi leswi matimu ma tameleke timhaka leti khumbaka vanhu ni swiendlakalo swa khale ka khaleni, hi swi tivisa ku yini loko swi ri ntiyiso? Loko hi ta kuma tidyondzo ta nkoka ematin’wini, swi le rivaleni leswaku matimu wolawo ma fanele ma sekeriwe entiyisweni. Naswona loko hi tshubula ntiyiso, hi fanele hi wu amukela, hambiloko swi nga olovi minkarhi hinkwayo. Matimu ma nga ha fana ni ntanga wa swiluva—ma nga ha va ni swilo leswinene ni swo biha; ma nga ha khutaza ni ku hlomula mbilu.

Eswihlokweni leswi landzelaka, hi ta bula hi timhaka ta matimu leti nga ha hi pfunaka ku kambela loko swi ri ntiyiso leswi hi swi hlayaka. Hi ta tlhela hi vona ndlela leyi matimu lama nga ntiyiso ma nga va pfunaka ha yona vahlayi lava tlhariheke.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 3]

Nefertiti Hosi ya Xisati

[Xifaniso lexi nga eka tluka 3]

Xana hi nga dyondza yini ematin’wini?

[Laha Swifaniso Swi Humaka Kona eka tluka 3]

Nefertiti: Ägyptisches Museum der Staatlichen Museen Preußischer Kulturbesitz, Berlin

Border: Photograph taken by courtesy of the British Museum