Hi Byihi Vumundzuku Bya Vukhongeri?

KU PFUKA ka vukhongeri ku ve nchumu wo hlamarisa ematikweni ya khale ka Soviet Union. ERhaxiya ntsena, sweswi hafu ya vaaki va tivula swirho swa Orthodox, naswona lavan’wana va timiliyoni i swirho swa vukhongeri byin’wana. Vumoslem, Vuyuda ni Vubudha i byin’wana bya vukhongeri lebyi sunguleke khale, ni Timbhoni ta Yehovha i khale ti ri kona.

Le ndzhaku-ndzhaku hi 1891, vayimeri va Swichudeni swa Bibele, hilaha Timbhoni ta Yehovha a ti tiviwa hakona emahlweni ka 1931, va endzele Kishinev, eRhaxiya (leyi sweswi ku nga Chisinau, eMoldova). Va fike va khoma minhlangano ni vapfumeri-kulobye. Hi 1928, George Young, muyimeri wo hlawuleka wa Swichudeni swa Bibele, u hlangane ni vatirhela-mfumo va le Moscow, eRhaxiya, a lava mpfumelelo wo kandziyisa minkandziyiso ya Bibele eSoviet Union. Hi ku famba ka nkarhi, Timbhoni ti tiviwe ngopfu hikwalaho ka matshalatshala ya Soviet yo lava ku ti herisa.

Loko Soviet Union yi hahluka hi xitshuketa emalembeni lama lavaka ku endla khume lama hundzeke, vanhu va sungule ku tivutisa, ‘Ha yini Masoviet ma ringete ku herisa vukhongeri?’ Vanhu vo tala lava hungukisiweke nkarhi wo leha hi dyondzo ya leswaku Xikwembu a xi kona va sungule ku lava ku tiva leswaku hi swihi swa nkoka leswi vukhongeri byi nga ha vaka byi va khomele swona. Xana Bibele, leyi tshikileriweke, leyi yi yirisiweke, yi nga ha va yi tamele ntlhantlho wa swiphiqo leswi vanhu va langutaneke na swona? Vanhu va le Rhaxiya va sungula ku ti kambisisela hi voxe.

Xiphiqo Xin’wana Xa Vukhongeri

Ndlela leyi vanhu vo tala va tsakeleke Bibele ha yona yi vange swiphiqo swin’wana swa vukhongeri le khale ka Soviet Union. Phepha-hungu leri vuriwaka Guardian ra le London, eNghilandhi, n’wexemu ri vule leswi: “‘Nyimpi yo lwa ni Xikwembu’ yi nga ha va yi herile, kambe endzhaku ka khume ra malembe ntsena ra ku hluriwa ka mfumo lowu a wu vule hi ku kongoma leswaku a wu pfumeli eka vukona bya Xikwembu, ku nga ha va se ku tlhekeke nyimpi ya vusukumbele leyintshwa ya vukhongeri eRhaxiya.” Hi yihi nyimpi leyi ya vusukumbele ya vukhongeri leyi phepha-hungu leri ri kombetelaka eka yona?

Hilaha swi kombisiweke hakona exihlokweni lexi hundzeke, Kereke ya Orthodox ya le Rhaxiya yi tirhisane ni varhangeri va Soviet leswaku yi pona ni ku kuma malunghelo. The Guardian yi hlamusele ku ya emahlweni ka vuxaka byebyo, yi ku: “Emalembeni ya khume lama hundzeke, kereke yi endle vuxaka lebyi nga riki byinene ni mfumo lowu a wu yi tshikilerile eku sunguleni, yi hamba yi seketela hulumendhe ya le Rhaxiya (ku pfumeleriwa ka nyimpi hi Mupatriyarka le Chechnya) ni ku va ni nkucetelo lowukulu eka tipolitiki.”

Los Angeles Times ya February 10, 1999, yi yise nyingiso eka nkucetelo wa kereke etimhakeni ta politiki loko yi vulavula hi Nawu wa Ntshunxeko wa Ripfalo ni Tinhlengeletano ta Vukhongeri. Los Angeles Times yi vule leswaku nawu lowu wu sayiniweke hi khale ka Muungameri Boris Yeltsin hi September 1997, wu “kuceteriwe hi Kereke ya Orthodox ya le Rhaxiya.” Nawu lowu wu nyike kereke xikhundla lexi a yi xi lava leswaku yi va vukhongeri “lebyikulu” swin’we ni Vumoslem, Vuyuda ni Vubudha. Eka swin’wana, nawu wa kona a wu koxa leswaku tinhlengeletano ta vukhongeri ta le Rhaxiya ti tsarisa hi vuntshwa.

New York Times ya February 11, 1999, yi vike leswaku endzhaku ka loko nawu lowu wu pasisiwile, “Kereke ya Orthodox yi tshikilele valala va yona.” Times yi engeterile: “Hi August n’wexemu, Aleksei wa Vumbirhi, Mupatriyarka wa Kereke ya Orthodox ya le Rhaxiya, u endle xikombelo xa leswaku ku yirisiwa vukhongeri lebyi hundzulaka vanhu, ngopfu-ngopfu lebyi ringetaka ku wonga vanhu leswaku va tshika ‘vukhongeri bya vakokwa wa vona.’” Ku sukela kwalaho, matshalatshala ya ku yirisa vukhongeri lebyi ku vuriwaka leswaku byi hundzula vanhu, ma ye emahlweni, leswi vangeke leswi vuriweke “nyimpi ya vusukumbele ya vukhongeri.”

Van’wana Lava A Va Hlaseriwa

Timbhoni ta Yehovha hi tona ti hlaseriweke ngopfu hi nhlaselo lowu rhangeriweke hi Kereke ya Orthodox ya le Rhaxiya. Hi June 20, 1996, hofisi ya muchuchisi ya le Moscow yi sungule ku kambisisa ku mangaleriwa loku a ku endliwe hi lava va lwisanaka ni vukhongeri va Komiti ya Nsirhelelo wa Vantshwa eka Vukhongeri bya Mavunwa. Hambileswi nandzu lowu a wu tshamela ku yimisiwa hikwalaho ka ku pfumaleka ka vumbhoni bya nandzu lowu endliweke hi Timbhoni, kambe a wu tshamela ku vuyisiwa.

Hi nkarhi wolowo, Timbhoni ti hlaseriwile hi timhaka ta vuxisi. Komsomolskaya Pravda, phepha-hungu ra le Rhaxiya leri kandziyisaka tikopi ta 1 200 000, enkandziyisweni wa rona wa November 21, 1998, ri te: “Emalembeni lama nga ehenhlanyana ka mambirhi, Kereke ya Orthodox ya le Rhaxiya yi humese tibuku, tibroxara ni tibuku letitsongo leti tlulaka khume leti ‘vulavulaka’ hi vanhu lava gandzelaka Yehovha.” Ha yini kereke yi yise nyingiso emhakeni yo ringeta ku onha vito ra Timbhoni?

Phepha-hungu ra Komsomolskaya Pravda ri ya emahlweni: “Kumbexana hi leswi emalembeni ya nkombo lama hundzeke, nhlayo ya swirho swa nhlengeletano leyi yi phindheke ka khume, naswona Kereke ya Orthodox ya le Rhaxiya, ku fana ni ntlawa wun’wana ni wun’wana wa vafundhisi, a yi lavi kereke yin’wana yi ringana na yona.”

Eku sunguleni ka 1999 loko nandzu lowu Timbhoni ti mangaleriwaka ha wona wu pfuxetiwa, mhaka leyi yi kume nyingiso wa misava hinkwayo. Xihloko xa New York Times ya February 11, a xi ku: “Huvo Ya Le Moscow Yi Ku Kambisisa Kahle Ku Yirisiwa Ka Timbhoni ta Yehovha.” Xihloko lexi xi te: “Nandzu lowu sweswi wu nga le hubyeni ya tiko ya le Moscow, lowu tengeriwaka ehubyeni leyitsongo, wu vekiwe tihlo hi mintlawa ya vukhongeri ni ya timfanelo ta vanhu tanihi matshalatshala yo sungula ya ku tirhisa [Nawu wa Ntshunxeko wa Ripfalo wa Tinhlengeletano ta Vukhongeri] ku hika ntshunxeko wa vugandzeri.”

Lyudmila Alekseyeva, muungameri wa International Helsinki Federation, u hlamusele xivangelo lexi endleke leswaku ku tengisiwaka ka Timbhoni ku vekiwa tihlo swinene. U vule leswaku loko lava va ringetaka ku tshikilela Timbhoni ta Yehovha “vo wina nandzu lowu,” xisweswo “va ta titwa va ntshunxekile ku hlasela mintlawa yin’wana ya vukhongeri” leyi na yona yi langutiwaka yi nga ri vukhongeri bya khale etikweni. Kambe, nandzu lowu wu tlhele wu tlhentlhisiwa hi March 12, 1999. Kambe, en’hwetini leyi tlhandlameke, hi April 29, Holobye wa Vululami wa le Rhaxiya u humese xitifiketi xa ku tsarisiwa ka “Ntsindza wa Vulawuri bya Timbhoni ta Yehovha eRhaxiya.”

Hambileswi hulumendhe yi ti amukelaka ximfumo, ku hlaseriwa ka Timbhoni ni vukhongeri byin’wana lebyitsongo ku karhi ku ya emahlweni eRhaxiya ni le ka tirhiphabliki tin’wana ta khale ka Soviet. Lawrence Uzzell, mukongomisi wa Keston Institute eOxford, le Nghilandhi, u vule leswaku “nkarhi hinkwawo swa pfuna ku languta Timbhoni ta Yehovha” hikuva leswi swi humelelaka eka tona swi tirha tanihi “xilemukiso xa leswi swi nga ta humelela.” Kunene, ntshunxeko wa vukhongeri bya vanhu va timiliyoni wu le khombyeni!

Ku Hava Swivangelo Swa Nhlaselo

Eka lembe-xidzana ro sungula, vaprista lavakulu ni varhangeri van’wana va vukhongeri va xanise valandzeri va Yesu. (Yohane 19:15; Mintirho 5:27-33) Hikwalaho ka sweswo, ku vuriwe leswi hi Vukreste: “Entiyisweni malunghana ni mpambukwa lowu, ha swi tiva leswaku kun’wana ni kun’wana wa kanetiwa.” (Mintirho 28:22) Xisweswo a swi hlamarisi leswi namuntlha Vakreste va ntiyiso va vulavuriwaka hi ndlela yo biha, hilaha swi endlekaka hakona eka Timbhoni ta Yehovha.

Kambe, endzhaku ka ku kambisisa vumbhoni lebyi lwisanaka ni Vakreste, Gamaliyele, Mufarisi la dumeke tlhelo mudyondzisi wa Nawu, u te: “Mi nga tikarhati hi vanhu lava, kambe va tshikeni; (hikuva, loko kungu leri kumbe ntirho lowu wu huma evanhwini, wu ta hluleka; kambe loko wu huma eka Xikwembu, a mi nge swi koti ku va hlula;) loko swi nga ri tano, kahle-kahle mi nga ha kumeka mi lwa ni Xikwembu.”—Mintirho 5:38, 39.

Minkambisiso ya vurhon’wana malunghana ni Timbhoni ta Yehovha yi endliwe hi vaxopaxopi namuntlha. Ku ve ni vuyelo byihi? Sergey Blagodarov, loyi a tivulaka Muorthodox, u vule leswi eka Komsomolskaya Pravda: “Enkarhini lowu tlulaka malembe ya 100, ku hava tiko ni rin’we emisaveni leri nga kombisaka nandzu lowu endliweke hi swirho swa vukhongeri lebyi kumbe ku kombisa leswaku a byi le nawini.”

Hi Byihi Vumundzuku Bya Vukhongeri?

Bibele yi vulavula hi “vukhongeri lebyi tengeke,” kumbe “vugandzeri lebyi baseke ni lebyi nga nyamangiki.” (Yakobo 1:27a; nakambe vona King James Version.) Hilaha swi vuriweke hakona exihlokweni lexi hundzeke, Bibele yi hlamusela mfumo wa misava hinkwayo wa vukhongeri bya mavunwa tanihi “nghwavava leyikulu . . . leyi tihosi ta misava ti endleke vumbhisa na yona.” Ku vuriwa leswaku nghwavava leyi yo fanekisela ya vukhongeri—“Babilona Lonkulu”—yi “dakwe hi ngati ya vakwetsimi ni hi ngati ya timbhoni ta Yesu.”—Nhlavutelo 17:1-6.

Nhlamuselo leyi yi byi fanela kahle vukhongeri lebyi byi tirhisaneke ni varhangeri va politiki va misava leswaku byi hlayisa xikhundla xa byona! Kambe, vumundzuku bya nghwavava leyi leyikulu ya vukhongeri byi tumbetiwile. Bibele yi ri: “Makhombo ya yena ma . . . ta n’wi fikela hi siku rin’we, rifu ni ku kolola ni ndlala, naswona u ta hisiwa hi ndzilo a hela, hikuva Yehovha Xikwembu, la n’wi avanyiseke, u ni matimba.” A swi hlamarisi leswi xilemukiso xa ntsumi xi nga xa xihatla: “Humani eka yena . . . loko mi nga lavi ku amukela xiphemu xa makhombo ya yena”!—Nhlavutelo 18:4, 7, 8.

Loko mudyondzisiwa Yakobo a hlamusela “vukhongeri lebyi tengeke,” u vule leswaku “a byi na xivati xa misava.” (Yakobo 1:27b) Tlhandlakambirhi, Yesu Kreste u vule leswi hi valandzeri vakwe va ntiyiso: “Vona a hi xiphemu xa misava, tanihi leswi mina ndzi nga riki xiphemu xa misava.” (Yohane 17:16) Kutani, xana wa swi vona leswaku ha yini Timbhoni ta Yehovha ti tihlayise ti nga thyakisiwanga hi timhaka ta politiki ta misava leyi? Ti endla tano hikwalaho ka leswi ti tshembeleke hilaha ku heleleke exitshembisweni xa Bibele: “Misava ya hundza ni ku navela ka yona, kambe loyi a endlaka ku rhandza ka Xikwembu u tshama hi masiku.”—1 Yohane 2:17.

[Swifaniso leswi nga eka tluka 23]

Ku tengisiwa loku veke kona eMoscow hi February 1999. Muyimeri (eximatsini), muavanyisi (exikarhi) ni muchuchisi (exineneni)

[Xifaniso lexi nga eka tluka 23]

Bibele yi hlamusela vumundzuku bya vukhongeri hinkwabyo