Ndlela Leyi Vukhongeri Byi Poneke Ha Yona
HI NKARHI lowu Manazi ya le Jarimani ma hlaseleke Rhaxiya ha wona hi June 1941, Masoviet a ma yi herise nya, Kereke ya Orthodox ya le Rhaxiya. Kambe endzhaku ka nhlaselo wa Manazi, Masoviet ma sungule ku cinca langutelo ra wona hi vukhongeri. I yini lexi kuceteleke leswi?
Richard Overy, profesa wa matimu ya manguva lawa eKholichi ya King, le London, ebukwini yakwe leyi nge Russia’s War—Blood Upon the Snow, u hlamuserile: “Mupatriyarka Sergei [Sergius], murhangeri wa Kereke, hi siku leri Jarimani yi hlaseleke ha rona, u khongotele swirho swa kereke leswaku swi endla hinkwaswo leswi swi nga swi kotaka ku va pfuna leswaku va hlula. U tsale kwalomu ka 23 wa mapapila emalembeni mambirhi lama landzeleke, a byela ntlhambi wakwe ku lwa ni mfumo lowu nga xi chaviki Xikwembu lowu a va fumiwa hi wona.” Xisweswo, hilaha Overy a yeke emahlweni a hlamusela hakona, ‘Stalin u pfumelele vukhongeri ku tlhela byi hluka.’
Eku heteleleni, hi 1943, Stalin u pfumerile ku amukela Kereke ya Orthodox hi ku veka Sergius tanihi mupatriyarka lontshwa. Overy u ri: “Valawuri va Kereke va angule hi ku hlengeleta mali eka swirho swa kereke leswaku ku pfuniwa masocha ya le Soviet. Vaprista ni vabixopo va khutaze mavandlha ya vona ku khomelela eripfumelweni ra vona, eka Xikwembu ni le ka Stalin.”
Loko a hlamusela nkarhi lowu wa matimu ya le Rhaxiya, Sergei Ivanenko, xichudeni xa vukhongeri xa le Rhaxiya, u tsarile: ‘Buku ya le nawini ya Kereke ya Orthodox ya le Rhaxiya, leyi nge The Journal of the Moscow Patriarchate, yi dzunise Stalin tanihi murhangeri ni mudyondzisi lonkulu wa minkarhi hinkwayo ni wa matiko hinkwawo, tanihi loyi a rhumeriweke hi Xikwembu ku ta ponisa matiko entshikilelweni, eka vini va tindhawu ni le ka vaseketeri va vukhepitali. Yi byele vapfumeri leswaku va tiyimisela ku fela enyimpini, leswaku va lwela USSR eka valala va yona ni ku endla hinkwaswo eku akeni ka Vukhomunisi.’
“Va Xiximiwa Swinene Hi KGB”
Hambiloko Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava se yi herile hi 1945, Kereke ya Orthodox a ya ha pfuna Vukhomunisi. Buku leyi nge The Soviet Union: The Fifty Years, leyi tsariweke hi Harrison Salisbury, yi hlamusele xivangelo xa kona yi ku: “Hi ku hela ka nyimpi, varhangeri va kereke a va hanya hi milawu ya Stalin leyi a yi vekeleke mimfumo yin’wana leyi khumbanaka ni Nyimpi ya Vusukumbele.”
Buku leya ha ku humaka leyi nge The Sword and the Shield yi hlamusela ndlela leyi ha yona varhangeri va kereke a va endla leswi laviwaka hi Soviet. Yi hlamusela leswaku Mupatriyarka Alexis wo Sungula, loyi a tlhandlameke Sergius tanihi mupatriyarka hi 1945, “u joyine Huvo ya ku Rhula ka Misava Hinkwayo, ku nga nhlangano lowu entiyisweni a wu lawuriwa hi Soviet, lowu simekiweke hi 1949.” Buku leyi yi tlhele yi kombisa leswaku yena swin’we ni Mulawuri wa Doroba la vuriwaka Nikolai, “a va xiximiwa ngopfu hi KGB [the Soviet State Security Committee] tanihi vakondleteri va yona.”
Lexi xiyekaka, hi 1955, Mupatriyarka Alexis wo Sungula u te: “Kereke ya Orthodox ya le Rhaxiya yi seketela milawu hinkwayo ya ku rhula leyi khumbaka matiko man’wana ya hulumendhe ya hina, ku nga ri swona leswaku Kereke yi titshege hi hulumendhe, kambe hikwalaho ka leswi nawu wa Soviet wu nga wunene naswona wu fambisanaka ni tidyondzo ta Vukreste leti Kereke yi ti dyondzisaka.”
Enkandziyisweni wa January 22, 2000 wa The Guardian ya le London, eNghilandhi, Georgi Edelshtein, muprista wa Orthodox, u tshahiwe a ku: “Vabixopo hinkwavo va hlawuriwe hi vukheta lebyikulu leswaku va ta tirha ni hulumendhe ya soviet. Hinkwavo a ku ri timpimpi ta KGB. Swi tiviwa kahle leswaku Mupatriyarka Alexy u yengiwe hi KGB, hi vito ra Drozdov. Namuntlha, va ha hlayise tipolitiki leti fanaka ni leti a va ri na tona emalembeni ya 20 kumbe ya 30 lama hundzeke.”
Xitirhisiwa Xa Mfumo Wa Soviet
Malunghana ni vuxaka bya Kereke ya Orthodox ni Masoviet, magazini lowu nge Life wa September 14, 1959, wu te: “Stalin u amukele vukhongeri hi mpimo wo karhi, naswona kereke yi n’wi khome tanihi hosi ya yona leyikulu. Ntirhisano wa Orthodox wu tiyisekisiwe hi ndzawulo yo hlawuleka ya hulumendhe leyi a yi ungameriwe hi mufundhisi naswona ku sukela kwalaho Makhomunisi ma tirhise kereke tanihi tlhari ra mfumo wa Soviet.”
Matthew Spinka, mulawuri wa timhaka ta kereke ya le Rhaxiya, u tiyisekisile leswaku ku ni vuxaka lebyikulu exikarhi ka Kereke ni Mfumo, ebukwini yakwe ya 1956 leyi nge, The Church in Soviet Russia. U tsarile: “Mupatriyarka Alexei loyi a nga kona sweswi, u swi endle hi vomu leswaku kereke yakwe yi tirhisiwa hi hulumendhe.” Kunene, Kereke ya Orthodox, yi ponile hikuva yi ve xitirhisiwa xa Mfumo. U nga ha tivutisa: ‘Xana sweswo swa nyenyetsa?’ Xiya ndlela leyi Xikwembu na Kreste va langutaka mhaka leyi ha yona.
Yesu Kreste u byele vadyondzisiwa vakwe va ntiyiso a ku: ‘A mi xiphemu xa misava, kambe ndzi mi hlawule emisaveni.’ Naswona Rito ra Xikwembu ri vutise hi ku kongoma ri ku: “Vavasati va vuoswi, xana a mi swi tivi leswaku ku va ni xinakulobye ni misava i vulala ni Xikwembu?” (Yohane 15:19; Yakobo 4:4) Kutani, hilaha Bibele yi swi vekaka hakona, kereke yi tiendle nghwavava ya vukhongeri leyi “tihosi ta misava ti endleke vumbhisa na yona.” Yi tikombe yi ri xiphemu xa leswi Bibele yi swi vulaka “Babilona Lonkulu, mana wa tinghwavava ni wa swilo leswi nyenyetsaka swa misava.”—Nhlavutelo 17:1-6.
Ndlela Leyi Timbhoni Ti Poneke Ha Yona
Ku hambana ni sweswo, Yesu Kreste u paluxe ndlela leyi valandzeri vakwe va ntiyiso a va ta tiviwa ha yona, a ku: “Hinkwavo va ta tiva leswaku mi vadyondzisiwa va mina, loko mi rhandzana.” (Yohane 13:35) Rirhandzu leri hi rona ri pfuneke swinene eku poneni ka Timbhoni ekhale ka Soviet Union, hilaha swi kombisiweke hakona ebukwini leyi nge The Sword and the Shield. “Vagandzeri va Yehovha va pfuna vanhu va mixaka hinkwayo lava nga swin’we na vona evukhongerini bya vona lava va nga etikampeni [ta nxaniso] kumbe lava hlongoriweke etikweni hi ku yirisiwa, va va nyika mali, swakudya ni swiambalo.”
“Swakudya” swin’wana leswi swi kumiweke hi lava va nga etikampeni ta khotso a ku ri swa moya—Tibibele ni tibuku ta Bibele. Bibele yi tamele ‘marito lama humaka eka Xikwembu,’ lawa Yesu a vuleke leswaku ha ma lava leswaku hi ta tama hi hanya hi tlhelo ra moya. (Matewu 4:4) Tibuku leti ti ngungumerisiwe ti nghenisiwa etikampeni, vangungumerisi va tipeta ekhombyeni lerikulu, tanihi leswi un’wana ni un’wana loyi a a kumiwa a ri karhi a ti ngungumerisa, a a xupuriwa hi ndlela leyi vavaka swinene.
Helene Celmina, wa le Latvia, u pfaleriwe ekampeni ya le Potma eRhaxiya ku sukela hi 1962 ku ya eka 1966. U tsale buku leyi nge Women in Soviet Prisons, leyi eka yona a hlamuseleke a ku: “Timbhoni ta Yehovha to tala ti gweviwe malembe ya khume ti tirhisiwa hi matimba, hi ku va ti kumiwe ti ri ni minkandziyiso yo hlayanyana ya Xihondzo xo Rindza etindlwini ta tona. Tanihi leswi vanhu a va khomeriwa ku va ni matsalwa lawa, swa twisiseka leswaku ha yini vanhu lava tisaka tibuku ekampeni a va nga ntshunxeki naswona a swi va nonon’hwela.”
Kunene, ku nghenisa ntshunxeko ni vuhlayiseki bya vona ekhombyeni leswaku va nyika van’wana mpfuno wa moya a ku ri vumbhoni bya rirhandzu ra Vukreste! Hambileswi a swi ri swa nkoka leswaku Timbhoni ti endla tano leswaku ti ta pona, kambe a swi ri kona swin’wana swa nkoka swinene. Helene Celmina u te: “A nga kona loyi a a swi twisisa leswaku tibuku leti ti yirisiweke ti nghena njhani endhawini leyi yi biyeriweke hi darata leyi tlhavaka naswona vanhu lava nga endzeni, a va nga swi koti ku hlangana ni vanhu va le handle hi ku olova.” A swi vonaka swi nga ta koteka, tanihi leswi un’wana ni un’wana la nghenaka ekhotsweni a a sechiwa ngopfu. Mutsari loyi u te: “A swi vonaka onge ntsumi yi hahe yi nghena yi siya tibuku leti ni vusiku.”
Kunene, Xikwembu xi tshembise leswaku xi nga ka xi nga va tshiki kumbe ku va fularhela vanhu va xona. Hikwalaho Timbhoni ta Yehovha ta le khale ka Soviet Union ti swi pfumele xikan’we-kan’we, hilaha mupisalema wa Bibele a swi pfumeleke hakona: “Waswivo! Xikwembu i mupfuni wa mina.” (Pisalema 54:4; Yoxuwa 1:5) Kunene, mpfuno wakwe a wu ri wa nkoka eka ku pona ka Timbhoni ekhale ka Soviet Union!
Ndlela Leyi Swiyimo Swi Cinceke Ha Yona
Hi March 27, 1991, Timbhoni ta Yehovha ti ve ni nhlengeletano leyi amukeriwaka ximfumo eSoviet Union loko ku sayiniwa vumbiwa lebyintshwa bya nawu lebyi a byi katsa xihlambanyo lexi landzelaka: “Xikongomelo xa Nhlengeletano ya Vukhongeri i ku endla ntirho wa vukhongeri wa ku tivisa vanhu vito ra Xikwembu ku nga Yehovha ni malunghiselelo yakwe ya rirhandzu eka vanhu hi ku tirhisa Mfumo wakwe wa le tilweni ha Yesu Kreste.”
Tindlela tin’wana leti longoloxiweke eka vumbiwa byebyo entirhweni lowu wa vukhongeri i ku chumayela erivaleni ni ku endzela makaya ya vanhu, va dyondzisiwa ntiyiso wa Bibele lava swi tsakelaka ku yingisa, va fambiseriwa tidyondzo ta Bibele ta mahala hi ku pfuniwa hi tibuku to dyondza Bibele ni ku hangalasa Tibibele.
Ku sukela loko ku sayiniwe matsalwa wolawo emalembeni ya khume lama hundzeke, Soviet Union yi hahlukile, naswona xiyimo xa vukhongeri xi cince swinene eka tirhiphabliki ta 15 ta khale ka Soviet. Xana ku nga vuriwa yini hi vumundzuku bya vukhongeri kwalaho swin’we ni le tindhawini hinkwato ta misava?
[Bokisi leri nga eka tluka 19]
Ku Tirhisana Ka Kereke Ni Masoviet
Ebukwini yakwe ya 1945 leyi nge Russia Is No Riddle, Edmund Stevens u tsarile: “Kereke yi tirhise vukheta swinene leswaku yi nga vavisi lava sweswi va yi khomeke kahle. Yi swi xiye kahle leswaku ku tlherisela tintswalo leti yi kombisiweke tona, Mfumo a wu rindzele leswaku Kereke yi wu seketela hi ku helela naswona yi hanya ehansi ka swipimelo swo karhi.”
Stevens u ye emahlweni a hlamusela: “Leswi ku nga khale Kereke ya Orthodox yi titiva yi ri yona leyi amukelekaka eka Mfumo, kutani swi yi oloverile leswaku yi tirhisana ni Hulumendhe ya Soviet.”
Vandla ra Keston ri endle vulavisisi lebyikulu malunghana ni vuxaka bya Masoviet na Alexis wa Vumbirhi, mupatriyarka wa namuntlha wa Kereke ya Orthodox. Xiviko xa rona xi gimetise xileswi: “Ku tihlanganisa ka Aleksi ni mfumo a swi nga ri nchumu lowuntshwa—varhangeri vo tala va tikereke leti tivekaka—ku katsa ni va Makhatoliki, Mabaptist, Maadventist, Mamoslem ni Mabudha—va yengiwile leswaku va seketela KGB. Kunene, xiviko xa lembe ni lembe xi tlhele xi vulavula hi ndlela leyi Aleksi a yi tirhiseke ha yona leswaku a yenga vayimeri vo hlayanyana lavantshwa, van’wana va vona a va ri va Kereke ya Lutere ya le Estonia.”
[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 20]
Ku Fikelela Lava Nga eTikampeni
Viktors Kalnins, mutsari wa maphepha-hungu wa le Latvia, u hete xigwevo xa yena lexikulu xa malembe ya khume, (1962-72) a ri ekampeni ya Mordovia, kwalomu ka 400 wa tikhilomitara edzongeni-vuxa bya Moscow. Loko a burisana ni mutsari wa Xalamuka! hi March 1979, Kalnins u vutisiwile: “Xana Timbhoni leti pfaleriweke ta swi tiva leswi endlekaka laha United States kumbe ematikweni man’wana malunghana ni nhlengeletano leyi?”
Kalnins u hlamule a ku: “Ta swi tiva, ti pfuniwa hi minkandziyiso leyi ti yi kumaka. . . . Ti tlhele ti ndzi komba ni timagazini ta tona. A ndzi nga ku tivi lomu minkandziyiso ya tona a yi fihliwa kona; a ti cinca-cinca lomu ti yi fihlaka kona. Kambe un’wana ni un’wana a a swi tiva leswaku minkandziyiso ya tona yi le kampeni. . . . Varindzi ni Timbhoni a va tlanga xitumbelelana, Timbhoni a ti ringeta ku fihla minkandziyiso, varindzi a va ringeta ku kuma laha yi tumbetiweke kona!”
Eka xivutiso lexi nge “Xana Timbhoni ta Yehovha ti ringetile ku vulavula na wena hi ripfumelo ra tona?” Kalnins u te: “Ina! Ti tiviwa kahle. Hi tiva hinkwaswo hi Armagedoni . . . A ti nga tshiki ku vulavula hi ta ku hela ka mavabyi.”
[Xifaniso]
Etikampeni ta Mordovia Timbhoni ti ve ni xivindzi xa ku byela van’wana ntiyiso wa Bibele
[Xifaniso lexi nga eka tluka 16, 17]
Va ka Vovchuks va yisiwe eIrkutsk, le Siberia hi 1951, naswona va ye emahlweni va ri Vakreste lava tshembekeke ku fikela namuntlha
[Xifaniso lexi nga eka tluka 18]
Hikwalaho ka nseketelo wa kereke hi nkarhi wa Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, Stalin u pfumelele vukhongeri leswaku byi hluka swa xinkarhana
[Xihlovo Xa Kona]
U.S. Army photo
[Xifaniso lexi nga eka tluka 18]
Mupatriyarka Alexis wo Sungula (1945-70) u te: ‘Nawu wa Soviet wu fambisana ni tidyondzo ta Vukreste leti ti dyondzisiwaka hi Kereke’
[Xihlovo Xa Kona]
Central State Archive regarding the film/photo/phono documents of Saint-Petersburg