Xana Vanhu Hinkwavo—Va Nga Swi Kota Ku Va Ni Rihanyo Lerinene?

XANA u navela onge wena ni ndyangu wa wena mi nga va ni vutomi byo antswa? Ina, swi tano. Kambe, hambileswi vo tala va hina ku nga khohlo-khohlo hi famba na yena, vanhu van’wana va timiliyoni va hanya ni mavabyi lamakulu, lama va twisaka ku vava.

Nilokoswiritano, ku karhi ku endliwa matshalatshala lamakulu yo hunguta mavabyi ni swifo. Ehleketa hi Vandla ra Rihanyo ra Misava Hinkwayo (WHO), leri kongomisiwaka hi Nhlangano wa Matiko. Enhlengeletanweni leyi a yi seketeriwe hi WHO hi 1978, vapfhumba lava humaka ematikweni ya 134 ni tinhlengeletano ta Nhlangano wa Matiko ta 67 ti pfumerile leswaku rihanyo lerinene a hi ku va munhu a nga vabyi kumbe ku ka a nga ri na xifo xo karhi. Ti vule leswaku rihanyo lerinene “i xiyimo xa ku hanya loku hetisekeke ka miri, ka mianakanyo ni ka ntshamisano.” Vapfhumba volavo va va vule hi xivindzi leswaku rihanyo lerinene i “lunghelo ra munhu ra nkoka”! Kutani, WHO yi veke pakani ya ku endla leswaku “vanhu hinkwavo va va ni rihanyo lerinene emisaveni hinkwayo.”

Yoleyo i pakani leyi tsakisaka ni leyinene ngopfu. Kambe, xana swi nga endleka leswaku yi fikeleriwa? Eka tipakani hinkwato ta vanhu, murhi wu ve nchumu lowu tshembiwaka ni ku rhandziwa swinene. Hi ku ya hi phepha-hungu ra le Britain leri nge The European, vanhu lava tshamaka ematikweni ya le Vupela-dyambu va tolovelane ni xiga lexi nge “‘ndlela leyi kongomeke’ yo tshungula hi ku tirhisa murhi: ku nga murhi wa vuvabyi byin’wana ni byin’wana.” Hi marito man’wana, hi rindzele leswaku va ta vutshunguri va ta ni murhi lowu kongomeke wa vuvabyi byin’wana ni byin’wana. Xana madokodela ma ta swi kota ku fikelela pakani yoleyo leyikulu?