Lexi Endlaka Leswaku Ku Va Ni Khombo eMintirhweni
“Vanhu lava faka emintirhweni va tele ku tlula lava faka emagondzweni.” Yoleyo a ku ri nhloko-mhaka leyi tsariweke hi marito ya ntima eka makhadi lama hangalasiweke hi WorkCover, ku nga nhlengeletano ya vuhlayiseki ya le New South Wales, eAustralia.
I NTIYISO leswaku a hi timhangu ntsena leti dlayaka vanhu. Lembe ni lembe ku ni vanhu va timiliyoni lava vavisekaka ngopfu emintirhweni. Vanhu vo tala va fa va nga si mila ni meno ya le henhla hikwalaho ka leswi va tirhaka etindhawini leti nga ni swilo leswi nga ni khombo kumbe hikwalaho ka ntshikilelo wa le ntirhweni.
Tanihi leswi mafu lama swin’we ni ku vaviseka lokukulu swi humelelaka emintirhweni yo hambana-hambana ni le mabindzwini yo hambana-hambana, swa fanela leswaku hi vutisa: Xana wena u hlayiseke ku fikela kwihi entirhweni wa wena? Hi swihi swiyimo leswi nga hoxaka rihanyo ra wena kumbe vutomi bya wena ekhombyeni?
Ntshikilelo eNtirhweni
Hakanyingi vatirhi va tshikileriwa hi ku byeriwa leswaku va fanele va tirha hi matimba. Le Japani, rito leri nge karoshi—“ku fa hi ku tirha ngopfu”—ri tirhisiwe ro sungula hi ndyangu lowu feriweke, lowu a wu koxa mali ya mufi. Hi ku ya hi nkambisiso lowu endliweke kwalaho emalembeni lama hundzeke, vanhu lava ringanaka 40 wa tiphesente lava tirhaka etihofisini le Japani va chava leswaku va nga ha fa hikwalaho ka ku tirha ngopfu. Gqweta leri tirhanaka ni swikoxo swo tano ri ringanyeta leswaku “lembe ni lembe ku ni vanhu lava ringanaka 30 000 lava faka hi ku tirha ngopfu eJapani.”
Maphorisa ya le Japani ma vike leswaku swiphiqo leswi fambisanaka ni ntirho hi swona leswi talaka ku endla leswaku vanhu lava nga exikarhi ka malembe ya 50 ku ya eka 59 va tidlaya. Hi ku ya hi buku leyi nge The Violence-Prone Workplace, huvo yi vone muthori un’wana nandzu hikwalaho ka ku tidlaya ka mutirhi wakwe loyi a a ri ni swiphiqo swin’wana leswi a swi fambisana ni ntirho.
Phepha-hungu ra le Australia leri nge The Canberra Times ri vule leswaku ‘Maamerika ma tirha tiawara to tala ngopfu ku tlula Majapani.’ Hikwalaho, xihloko xa mahungu lexi nge “Vanhu Va Tirha Tiawara To Tala Kukondza Va fa” xi bula hi vanhu lava tshamaka va ri ni matshimbi, ku fana ni vachayeri va tiambulensi, vahahisi va swihaha-mpfhuka, vatirhi va ku aka, lava va tirhaka ku chayela swin’we ni lava va tirhaka nivusiku.
Loko tikhampani ti ri karhi ti cinca matirhelo ya tona naswona ti hunguta vatirhi leswaku ti nga heleriwi hi mali, vatirhi lava nga sala va va ehansi ka ntshikilelo lowukulu. British Medical Journal yi vike leswaku ku hungutiwa ka vatirhi ku vavise rihanyo ra vatirhi lava seleke.
Madzolonga eMintirhweni
Vatirhi lava tirhaka tiawara to tala ngopfu swin’we ni lava va nga ni ntshikilelo a hi vona ntsena va vaka ekhombyeni. Mukambisisi wa le Britain u kume leswaku vanhu vo tala lava tirhaka etihofisini, va tala ku tlulana milenge ni vatirhi-kulobye naswona hakanyingi sweswo swi vanga madzolonga.
Magazini wa Business Week wu ri: “Vatirhi va le Amerika lava ringanaka 15 va dlayiwa emintirhweni vhiki ni vhiki.” Harvard Business Review yi ri: “Ku hava mininjhere leyi lavaka ku vulavula hi madzolonga ya le ntirhweni. Kambe hi kuma leswaku lembe ni lembe, vatirhi va madzana va hlasela vatirhi-kulobye, hambi ku ri ku va dlaya.”
Hi hala tlhelo, van’wana va hlaseriwa emintirhweni hi tikhasitama ta vona kumbe vanhu lava va va pfunaka. Xiviko xa vugevenga xa le Australia xi kombisa leswaku madokodela man’wana ma chava ku hlaseriwa lerova ma famba ni murindzi loko ma vitaniwa emutini wo karhi leswaku ma ya pfuna. Van’wana lava nga ekhombyeni i maphorisa ni vadyondzisi.
Ndlela yin’wana ya madzolonga entirhweni i ku hlaseriwa emintlhavekweni, naswona Nhlengeletano ya Mintirho ya Misava Hinkwayo yi yi teka yi ri ku hlasela munhu emiehleketweni. Hakanyingi vanhu va hlaseriwa hi ku tseketseriwa.
Profesa Robert L. Veninga wa le Yunivhesiti ya Minnesota, le U.S.A., u vika leswaku “ntshikilelo swin’we ni mavabyi lama fambisanaka na wona swi hlasela matiko hinkwawo ya misava.” U vule leswaku “xiphiqo lexikulu hi ku ya hi Xiviko xa Misava Hinkwayo xa Ntirho wa 1993, hileswaku ntshikilelo wu vangiwa hi tindhawu leti vanhu va tirhelaka eka tona leti nga riki tinene, leti tshamelaka ku cinca-cinca naswona hakanyingi a ti kahle.”
Kutani xivutiso xa tlakuka, Xana vathori swin’we ni vathoriwa va nga endla yini leswaku tindhawu leti va tirhelaka eka tona ti va leti sirhelelekeke? Mhaka leyi yi ta tlhuvutsiwa exihlokweni lexi landzelaka.