Ku Endla Leswaku Ndhawu Leyi U Tirhelaka Eka Yona Yi Va Leyi Sirhelelekeke

HAMBILESWI ku nga ni milawu ya rihanyo ni vuhlayiseki, kambe ka ha ri ni xiphiqo lexikulu xa ku vaviseka ni ku fa ka vanhu emintirhweni. Kutani, swi le rivaleni leswaku nawu a wu nge swi koti ku tlhantlha xiphiqo xa vuhlayiseki. Vathori swin’we ni vatirhi va fanele va byarha vutihlamuleri bya ku khathalela ku hlayiseka ka vona ni ka van’wana.

Hikwalaho, hinkwavo vanhu lava tirhaka va fanele va kambisisa tindhawu leti va tirhelaka eka tona swin’we ni ndlela leyi va tirhaka ha yona. Hi xikombiso, xana u tshame u xiya-xiya loko ndhawu leyi u tirhelaka eka yona yi hlayisekile kumbe e-e? Xana u tirha hi swilo swo karhi leswi nga ni chefu? Loko swi ri tano, xana u sirheleleke kahle? Xana u tshama u tshikilelekile? Xana u amukela ntirho lowu wu tlulaka nawu lowu vekiweke kumbe lowu lavaka leswaku u tirha tiawara to tala ngopfu?

Tinhlamulo ta swivutiso leswi ti nga ha kombisa ndlela leyi u sirhelelekeke ha yona entirhweni.

Ku Xalamukela Makhombo

Ku tirha ku fana ni mbhongolo swi nga ha va ni khombo. Endzhaku ko kambela vuyelo bya nkambisiso lowu endliweke eka vatirhi lava ringanaka 3,6 wa timiliyoni ni tindhawu leti vanhu va tirhelaka eka tona leti ringanaka 37 200, Profesa Lawson Savery wa le Yunivhesiti ya Curtin eAustralia, swin’we ni mulavisisi un’wana, va kandziyise tsalwa rin’wana leri nga ni nhloko-mhaka leyi nge “Ku Tirha Tiawara To Tala eNtirhweni: Xana Swi Ni Khombo Naswona Xana Vanhu Va Pfumela Ku Tirha Tiawara Leti?” Nhlamulo ya swivutiso leswi swimbirhi ku ve, ina.

Kunene, vatirhi lava karhaleke a va bindzuli ngopfu naswona va endla swihoxo swo tala. Profesa Savery u vule leswi, hilaha swi vikiweke hakona eka phepha-hungu ra le Australia leri nge The Sun-Herald: “Tikhampani to tala ti khutaza vanhu leswaku va tirha ku fana ni timbhongolo naswona ti hisekela ku kuma vanhu lava tirhisaka xisweswo kutani ti va hakela.” Mimbuyelo ya kona yi nga ha va ni khombo lerikulu. Kumbexana xiphiqo lexi xi andze ngopfu entirhweni wa ku chayela, laha vachayeri va khutaziwaka kumbe va sindzisiwaka ku chayela tiawara to tala va nga wisi—naswona ematikweni man’wana, i ku tlula nawu ku endla tano.

Matirhelo lama nga riki manene, lama tlhelaka ma endla leswaku ku va ni futa emintirhweni, ma vanga khombo rin’wana. Ku siya switirhisiwa swi lo n’walala ehansi kumbe ku tshika tidarada leti nga ni gezi ti nga pfariwanga hakanyingi swi vanga makhombo, hambi ku ri ku dlaya vanhu. Swi nga va tano ni le mhakeni ya ku honisa swiletelo swa vuhlayiseki loko u tirhisa switirhisiwa ni michini leyi tirhisaka gezi. Swin’wana leswi nga ha vavisaka vanhu ni ku va dlaya, i ku tshika swihalaki ehansi swi nga suriwanga—ngopfu-ngopfu leswi nga ni chefu. Loko vanhu vo tala va kandziya ndhawu leyi nga ni mafurha kumbe leyi tsakamaka, va rhetemuke va vaviseka. Xisweswo, hi nga ha vula leswaku nchumu wa nkoka ngopfu lowu nga pfunaka munhu leswaku a endla ntirho lowunene, i ku hlayisa ndhawu leyi a tirhaka eka yona yi basile naswona a tshama a hlelekile.

Kambe, hakanyingi vo tala va honisa magoza ya vuhlayiseki. Magazini lowu nge Monthly Labor Review wu te: “Hikwalaho ka ntshikilelo wa le ntirhweni, vanhu va nga ha ehleketa leswaku swi lava va ba mavala ya yingwe leswaku va swi kota ku heta ntirho wa vona.” Van’wana va nga ehleketa leswi malunghana ni milawu ya vuhlayiseki, ‘A ku si tshama ku endleka nchumu loko ndzi honisa nawu lowu.’ Loko a tlhuvutsa mhaka leyi, mininjhere un’wana la nga ni ntokoto u te: “Hambiloko u nga weriwi hi khombo, nchumu wo biha ngopfu entirhweni i ku honisa magoza ya vuhlayiseki!” Ha yini? Hikuva leswi swi endla leswaku u titshemba ngopfu naswona u nga khathali, leswi vangaka makhombo man’wana.

Ku buluka ka xitichi xa le Chernobyl le Ukraine hi 1986, hakanyingi ku hlamuseriwa tanihi “khombo ra nyutliya leri ma tlulaka hinkwawo emisaveni.” Xana ri vangiwe hi yini? Xiviko xin’wana lexi a xi vulavula hi mhangu leyi endlekeke xi boxe “nxaxamelo wa swilo leswi kombiseke ku nga khathali” ni “ku honisiwa ka swiletelo swa vuhlayiseki hi ku phindha-phindha.”

Muthori ni muthoriwa va nga khomisana eku kambeleni ka makhombo lama nga ha vaka kona. Xivuriso xa Bibele lexi kombaka vutlhari xi ri: “U tlharihile la voneke khombo kutani a tumbela, kambe la nga riki na ntokoto u ye emahlweni kutani u fanele a xupuriwa.” (Swivuriso 22:3) Ina, la tlhariheke u lemuka nchumu lowu nga vangaka khombo kutani a lava tindlela ta ku tisirhelela yena ni van’wana.

Loko vathori va endla tano, va vuyeriwa, ni vathoriwa va vona va vuyeriwa. Hi xikombiso, khampani leyi lunghiseke hofisi ya yona ku endlela leswaku ku papalatiwa “xifo xa le muakweni,” yi kume leswaku endzhaku ka sweswo vatirhi se va bindzula ngopfu naswona se va enerisekilenyana. Ku tlhele ku kumeka leswaku nhlayo ya vanhu lava xwaka emintirhweni hikwalaho ka vuvabyi yi ehlile. Ku khathalela rihanyo ra vanhu van’wana a swi pfuni ntsena leswaku muthori ni muthoriwa va tirhisana, kambe hilaha hi voneke hakona emhakeni leyi, swi tlhela swi pfuna ku wonga mali.

Hilaha swi kombisiweke hakona exihlokweni lexi hundzeke, madzolonga ma tlulele ni le mintirhweni. Xana u nga endla yini leswaku u tisirhelela?

Magoza Lama U Nga Ma Tekaka

Ku kumeke leswaku hambi ku ri swiendlakalo leswi nga nyawuriki emintirhweni swi hetelele swi pfuxe timhaka letikulu. Harvard Business Review yi nyikela xitsundzuxo lexi lexinene: “Loko u ringeta ku herisa madzolonga ya le mintirhweni, u ta lemuka leswaku vanhu lava katsekaka eka swiendlo leswi nga nyawuriki swa ku xandzuka hakanyingi va ya emahlweni va endla leswikulu.”

Swi nga ha endleka wansati a nga swi lavi ku koka nyingiso wa vatirhi-kulobye, kambe loko ndlela leyi a ambalaka ha yona, a vulavulaka ha yona ni leyi a tikhomaka ha yona yi nga xiximeki, vanhu va nga ha ehleketa leswaku u tikhome hi ndlela yo biha. Sweswinyana, ku tikhoma loku a ku nga kunguhateriwanga ku koka nyingiso lowu nga fanelangiki, minkarhi yin’wana ku vange swiphiqo leswikulu, leswi endlaka leswaku vanhu va landzeleriwa, va pfinyiwa hambi ku ri ku dlayiwa. Hikwalaho, xiya ndlela leyi maambalelo ya wena ni ku tikhoma ka wena ku khumbaka van’wana ha yona. Yingisa xitsundzuxo xa Bibele lexi nge: ‘Tisasekise hi swiambalo leswi langutekaka, hi xichavo ni mianakanyo yo hluteka.’—1 Timotiya 2:9.

Monthly Labor Review yi tlhele yi vulavula hi xiyimo xin’wana lexi nga vaka ni khombo, yi te: “Hi sungule ku karhateka hi vathoriwa lava tirhaka tiawara to tala nivusiku va ri swavo etindhawini leti nga riki na munhu.” Hikwalaho tivutise: Xana i vutlhari ku tiveka emakhombyeni lama nga ha vaka kona ya ku tirha u ri swaku, ngopfu-ngopfu nivusiku ngopfu? Xana mali leyi u nga ta yi kuma i ya nkoka lerova u nga tihoxa ekhombyeni?

I swa nkoka ku kamba ndlela leyi hi angulaka ha yona loko un’wana wa vatirhi-kulorhi la nga ni ntshikilelo a ri ni mikhuva leyi nyangatsaka, a nga ri na rirhandzu. Xana ku nga endliwa yini leswaku ku papalatiwa xiyimo lexi nga ni khombo? Xivuriso xa Bibele xi ri: “Loko nhlamulo yi olova, yi tlherisa vukarhi, kambe rito leri tlhavaka ri pfuxa ku hlundzuka.” (Swivuriso 15:1) Ina, loko u angula hi ndlela ya musa, leyi kombisaka xichavo, u nga ha pfuna munhu wo tano swinene leswaku mi nga tlulani milenge kumbe ku lwa.

Emisaveni ya namuntlha laha vanhu lava tshamaka va tshikilelekile, swi tolovelekile leswaku va tikhoma hi ndlela leyi nyangatsaka hambi ku ri leyi kombisaka ku xandzuka. Hambiloko swo vonaka onge munhu wo karhi wa hi hlasela, kambe u nga ha kuma leswaku entiyisweni, ko va ntshikilelo ni ku pfilunganyeka leswi endlaka leswaku munhu yoloye a tikhoma hi ndlela yoleyo. Ku nga ha va ntsena mhaka ya leswaku a hi ri endhawini leyi nga fanelangiki hi nkarhi lowu nga fanelangiki. Hikwalaho, ndlela leyi hi angulaka ha yona i ya nkoka. Yi nga ha herisa xiyimo xexo kumbe ku xi nyanyisa.

Kambe, swi nga ha endleka mi ri ni mavonelo lama nga faniki hakunene. Buku leyi nge Resolving Conflicts at Work yi nyikela xiringanyeto lexi pfunaka: “Loko hi lwa, . . . a hi tali ku phofula ndlela leyi hi titwaka ha yona hakunene.” Xana swi nga hava swi vangiwa hi yini? Buku leyi yi ya emahlweni yi ku: “Tinyimpi ta hina ti ni matimba ya ku hi pfilunganya ni ku hi lawula, kutani hi hetelela hi vona onge ku hava ndlela yin’wana handle ka ku lwa.”

Hi wihi ntlhantlho wa kona? YINGISA! Buku leyi tshahiweke laha henhla yi ri: “Loko hi va yingisa kahle vanhu lava hi tlulaneke milenge na vona . . . , hi nga ha lawula mintlhaveko ya hina leyi hi susumetelaka ku tlakulelana matlhari kutani hi kuma tindlela to lulamisa mhaka.” Lexi i xitsundzuxo lexinene lexi nga hi pfunaka ku papalata tinyimpi ni ku nga pfumelelani leswaku swi vanga tinyimpi letikulu.

Hikwalaho, tirhisa tindlela letinene leswaku u tshama u hlayisekile. Leswi swi ta vula leswaku u tshama u xalamukele ku landzela milawu ya le tikweni ra ka n’wina ya vuhlayiseki. Ku endla tano swi nga ku pfuna ngopfu leswaku u endla ndhawu leyi u tirhaka eka yona yi tshama yi hlayisekile.

Ku nga ha tlhela ku vuriwa leswaku langutelo leri hi nga na rona hi vutomi, hi ntirho ni hi nkarhi wa ku hungasa ri nga hoxa xandla eka xiboho lexi hi xi endlaka malunghana ni ntirho lowu hi wu hlawulaka ni langutelo ra hina hi vuhlayiseki. Xihloko lexi landzelaka xi nga hi pfuna leswaku hi endla swiboho swa vutlhari emhakeni leyi.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 25]

Yi basise kahle ndhawu leyi ku halakeleke mafurha eka yona

[Xifaniso lexi nga eka tluka 26]

Nhlamulo yo olova yi nga antswisa xiyimo