Xilaveko Lexi Un’wana Ni Un’wana Wa Hina A Nga Na Xona

U FANELE U DYA SWAKUDYA. U fanele u nwa mati. U fanele u kuma moya. U fanele u va ni ndhawu yo karhi leyi u nga tumbelaka eka yona loko xiyimo xa tilo xi nga ri xinene. Leswi a hi swilaveko swa vanhu ntsena, kambe ni swivumbiwa swo tala swinene leswi hanyaka eka pulanete leyi swa swi lava. Kambe, ku ni xilaveko xin’wana lexi khumbaka vanhu ntsena. Hi xihi xilaveko xexo?

Reginald W. Bibby, mutivi wa timhaka ta ntshamisano wa le Canada, u tsarile: “Vanhu va ni xilaveko lexi nga fikeleriwaka ntsena hi vukhongeri.” Naswona enkandziyisweni wa wona wa February 2000, magazini wa American Sociological Review wu kandziyise xihloko lexi nge: “Swi vonaka onge minkarhi hinkwayo vanhu va ta tshama va karhatekile hi timhaka ta moya.”

Ina, ematin’wini hinkwawo vanhu a va ri na xona xilaveko xa ku gandzela. Hi malembe-xidzana yo tala, vanhu va hundzukele eka vukhongeri leswaku va enerisa xilaveko xexo. Kambe swilo swa cinca. Ematikweni yo tala lama hluvukaka—ku fana na Amerika N’walungu na Yuropa N’walungu—vanhu vo tala va ya va fularhela tikereke ta vona. Xana sweswo swi vula leswaku vukhongeri byi ta hela? Doo!

Phepha-hungu ra le Sweden leri nge Svenska Dagbladet, ri ri: “Swiviko leswi vulavulaka hi ku fa ka vukhongeri swi cheriwa ni munyu.” I yini lexi tekaka ndhawu ya tikereke? Phepha-hungu leri ri ya emahlweni: “Se ku ni mukhuva wa leswaku vanhu va vula leswaku a va ngheni kereke. Ematshan’weni ya sweswo, hi famba hi hlawula leswi hi swi rhandzaka etikerekeni to hambana-hambana kutani hi tiendlela kereke ya hina vini. . . . Yi nga ha katsa matshungulelo ya ku tirhisa tikristala ku ya eka ku ambala tiphuraphura ta Mabudha. Loko u nga ha yi lavi kereke leyi u tihlawuleleke yona, u nga ha cincela eka yin’wana.”

Valavisisi va timhaka ta ntshamisano eka vukhongeri va kombetela eka mukhuva lowu tanihi “vukhongeri bya munhu hi xiyexe” kumbe “vukhongeri lebyi nga xihundla.” Mutivi wa timhaka ta ntshamisano, Bibby, la tshahiweke eku sunguleni, u thye mukhuva lowu vito leri nge “mpfangano wa tidyondzo ta vukhongeri.” Van’wana va kombetela eka vukhongeri byebyo tanihi vukhongeri “lebyi cinciweke” kumbe “lebyi fambisanaka ni leswi munhu a swi lavaka.” Ematikweni man’wana ya Vakreste, ntlawa lowukulu ngopfu wa vukhongeri sweswi wu vumbiwa hi vanhu lava entiyisweni, va nga ni vukhongeri bya vona vini.

Xiya vuyelo bya nkambisiso lowu endliweke eSweden, ku nga rin’wana ra matiko ya misava leri tivekeleke mimpimanyeto ya rona ya vukhongeri. Nkambisiso lowu wu kume leswaku vanhu vambirhi eka vanharhu va titeka va ri Vakreste “hi ku ya hi leswi vona va swi lavisaka xiswona.” Van’wana va te: “Ndzi ni langutelo ra mina n’wini hi Vukhongeri,” “A ndzi ntshunxeki loko ndzi ri ekerekeni,” “A ndzi swi lavi ku ya ekerekeni ndzi ya yingisela vafundhisi,” kumbe “Ndzi nga nghena ekamareni ra mina kutani ndzi khongela.” Vo tala a va pfumela ngopfu eka dyondzo ya ntswariwo-nyingi kumbe ya ku kunguhateriwa. Vo tala a va vula leswaku va kholwa leswaku ku ni matimba yo karhi ya vukwembu kambe a va swi koti ku ma hlamusela.

Nkambisiso wun’wana wu kume leswaku vanhu vo tala va ehleketa hi vukhongeri ntsena loko va humile, va valanga swilo swa ntumbuluko swa misava. Nhwanyana un’wana la nga murimi u te: “Ndzi vona onge loko munhu a ri enhoveni, u va ekusuhi ngopfu ni Xikwembu.” Munhu un’wana la vutisiweke, loyi a nga titekiki a nghena kereke, u hlamuserile: “Loko ndzi ri enhoveni, ndzi vona onge ndzi le tempeleni leyikulu. . . . A ndzi swi tivi leswaku i mani a yi lawulaka, kambe ndza swi twa leswaku yena u kona.” Van’wana va vule leswaku ntumbuluko wa kwetsima, wu ni vukwembu naswona wa hlamarisa swinene, naswona va vula leswaku loko va ri endhawini ya ntumbuluko, va kuma matimba lamantshwa ni ku rhula. Loko a katsakanya xiviko xakwe, mulavisisi un’wana u gimetise xileswi: “Xikwembu se xi kumeka enhoveni.”

Mukhuva lowu wu vonaka ngopfu etindhawini to tala ta misava namuntlha. Thomas Luckmann, mutshila wa le Amerika wa dyondzo ya ntshamisano wa vukhongeri, u vule leswaku vanhu va manguva lawa va byi bakanya vukhongeri lebyi dzikeke etimhakeni ta kereke, naswona va landzelela “vukhongeri lebyi va pfumelelaka ku endla xin’wana ni xin’wana lexi va xi lavaka.” Entiyisweni, munhu, u tihlawulela ndlela leyi a lavaka ku hanya ha yona etimhakeni ta moya kutani a tiendlela vukhongeri bya yena n’wini.

U nga ha tivutisa, ‘Xana vanhu a va ha languti vukhongeri lebyi tolovelekeke ni tikereke swi ri swa nkoka? Loko swi ri tano, ha yini?’ Swivutiso leswi swi ta tlhuvutsiwa exihlokweni lexi landzelaka.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 19]

Loko a vulavula hi mboyamelo lowu nga kona sweswinyana wa ku ya lava swilo swa moya enhoveni, mulavisisi un’wana u gimetise xileswi: “Xikwembu se xi kumeka enhoveni”