Langutelo Ra Bibele
Xana Xikwembu Xa Swi Rhandza Leswaku Ku Lwiwa Tinyimpi?
HAKANYINGI tindhuna-nkulu, vafumi swin’we ni vafundhisi va tshamela ku vula leswaku va sungula nyimpi hi vito ra Xikwembu kumbe leswaku hi xona xi yi seketelaka! Hi 1095, ku tlhekeke Nyimpi ya Nkutsulo yo Sungula leyi katekisiweke hi Mupapa Urban wa Vumbirhi, leswaku ku tlhela ku tekiwa “Muti wo Kwetsima” wa Yerusalema wu va wa Vujagana. Kambe loko va nga si fikelela pakani ya vona, Valwi va Tinyimpi ta Nkutsulo va lovisiwile hi vanhu va le Turkey, lava va hisekelaka ngopfu Allah ku fana ni Valwi va Tinyimpi ta Nkutsulo lava pfumelaka eka Vunharhu-un’we.
Hi August 1914, muntshwa wa Mujarimani u tsale leswi mayelana ni vuthu ra Nyimpi yo Sungula ya Misava leri a a ri eka rona: “Loko ku ri ni vululami naswona ku ri Xikwembu lexi kongomisaka timhaka ta vanhu—naswona swi ri tano hakunene—hi ta hlula.” Hi n’hweti yoleyo, Czar Nicholas wa Vumbirhi u simeke mavuthu ya le Rhaxiya, lama lwaka na Jarimani a ri karhi a huwelela a ku: “Ndzi rungula mavuthu ya mina lama nga ni vurhena ni vanghana va mina vo xiximeka. Xikwembu xi na hina!”
Hikwalaho ko tlhomiwa tinsiva, masocha ya timiliyoni ma kongome laha nyimpi a yi hisa kona, ma tiyiseka hi ku helela leswaku Xikwembu xi na wona. Vanhu vo tala va kholwa leswaku Xikwembu xi pfumelela ku lwa loku, leswaku ku tisiwa ntshunxeko, naswona va kombetela eka tinyimpi leti ku vulavuriwaka ha tona eMatsalweni ya Xiheveru (lawa hi ntolovelo ma vitaniwaka Testamente ya Khale) leswaku va seketela makungu ya vona. Xana ndlela leyi va twisisaka Rito ra Xikwembu ha yona yi lulamile?
Tinyimpi Ta Israyele Wa Khale
Yehovha Xikwembu u lerise Israyele leswaku ri nghenela nyimpi hi xikongomelo xo herisa Vakanana vo homboloka lava a va tshama eTikweni leri Tshembisiweke. (Levhitika 18:1, 24-28; Deteronoma 20:16-18) Tanihi leswi Xikwembu xi heriseke vanhu vo homboloka hi ku tirhisa ndhambi enkarhini wa Nowa ni ku tirhisa ndzilo eku heriseni ka Sodoma na Gomora, kutani xi tirhise tiko ra Israyele tanihi tlhari ra xona ro lovisa.—Genesa 6:12, 17; 19:13, 24, 25.
Hi ku ya hi Bibele, Israyele ri lwe tinyimpi tin’wana ehansi ka nkongomiso wa Xikwembu, hakanyingi leswaku ri herisa minxungeto ya valala va rona. Loko tiko leri ri yingisa Yehovha, a ri swi kota ku hlula tinyimpi leti ri ti lwaka. (Eksoda 34:24; 2 Samuwele 5:17-25) Kambe hi ntolovelo a ku va ni khombo loko Israyele ri nga lwi hi ku ya hi nkongomiso wa Xikwembu. Anakanya hi mhaka ya Hosi Yerobuwamu. U honise xitsundzuxo xa vuprofeta hi ku kongoma, kutani a rhumela vuthu rakwe lerikulu ku ya lwa nyimpi ya xin’wana-manana na Yuda. Loko nyimpi yi hela, a ku dlayiwe 500 000 wa masocha ya Yerobuwamu. (2 Tikronika 13:12-18) Hambi ku ri Hosi Yosiya lowo tshembeka, u tshame a lwa nyimpi leyi a nga fanelanga a lwa eka yona. Hikwalaho ka matlotlo, u funye buwa.—2 Tikronika 35:20-24.
Xana swiendlakalo leswi swi kombisa yini? Swi kombisa leswaku eka Israyele wa khale, Xikwembu a ku ri xona xi endlaka xiboho etimhakeni ta nyimpi. (Deteronoma 32:35, 43) A xi lava leswaku vanhu va xona va lwa hikwalaho ka swikongomelo swo karhi. Hambiswiritano, swikongomelo leswi swi hetiseke khale. Ku tlula kwalaho, Yehovha u vule ka ha ri mahlweni leswaku lava va n’wi tirhelaka “exiphen’wini xo hetelela xa masiku . . . va ta fula mabanga ya vona ma va swikomu” naswona a va nge he “dyondzi nyimpi.” (Esaya 2:2-4) Swi le rivaleni leswaku tinyimpi leti lwiweke eminkarhini ya Bibele, a ti fambisani ni tinyimpi ta manguva lawa, leti ti nga seketeriwiki nikatsongo hi Xikwembu.
Vuyelo Lebyi Dyondzo Ya Yesu Yi Veke Na Byona
Loko a ri emisaveni, Yesu u kombise ndlela leyi rivengo ri nga siviwaka hi rirhandzu ro pfumala vutianakanyi ha yona, wa lerisa: “Mi rhandzana hilaha ndzi mi rhandzeke hakona.” (Yohane 15:12) U tlhele a ku: “Va tsaka lava kondletelaka ku rhula.” (Matewu 5:9) Laha, rito ra Xigriki leri nge “ku rhula” a ri kandziyisi mhaka ya ku rhula ntsena. Entiyisweni ri katsa ku hlakulela ku rhula, u tirha hi ku hiseka leswaku u kondletela leswinene.
Loko Yesu a khomiwa, muapostola Petro u ringete ku n’wi sirhelela hi tlhari. Kambe N’wana wa Xikwembu u n’wi tshinyile, a ku: “Vuyisela banga ra wena endhawini ya rona, hikuva hinkwavo lava khomaka banga va ta lova hi banga.” (Matewu 26:52) Xana Vakreste va lembe-xidzana ro sungula va ma tirhise njhani marito wolawo? Xiya mintshaho leyi landzelaka.
“Mpfuxeto wa marungula hinkwawo lowu endliweke hi rixaladza [wu kombisa] leswaku, kukondza ku fika enkarhini wa Marcus Aurelius [121 ku ya eka 180 C.E.], a ku na Mukreste la veke socha; naswona a ku na socha leri yeke emahlweni ni vusocha endzhaku ka ku va ri ve Mukreste.”—The Rise of Christianity.
“Ndlela leyi Vakreste va lembe-xidzana [ro sungula] a va hanya ha yona, a yi hambane ngopfu ni ya Varhoma. . . . Tanihi leswi Kreste a a chumayela hi ku rhula, va arile ku va masocha.”—Our World Through the Ages.
Leswi valandzeri va Kreste va aleke ku tirha evuthwini ra mfumo, vunyingi bya vona va dlayiwe hi Varhoma. Hikwalaho ka yini Vakreste va yime va tiyile hi ndlela yoleyo leyi nga rhandziwiki? Hikuva Yesu u va dyondzise leswaku va va vakondleteri va ku rhula.
Nyimpi Ya Manguva Lawa
Anakanya hi xiyimo xo chavisa lexi a xi ta va kona loko valandzeri va Kreste a va ri exikarhi ka mavuthu mambirhi lama lwaka, va ringeta ku dlayana. Xiendlo xo tano a xi ta lwisana ni misinya ya milawu ya Vukreste. Ina, lava va yingisaka Xikwembu xa Bibele a va nge vavisani—hambi ku ri ku vavisa valala va vona.a—Matewu 5:43-45.
Swi lo dlaa, leswaku Xikwembu a xi ti katekisi tinyimpi ta manguva lawa leto biha ta vanhu. Loko Vakreste va ntiyiso va va ni ku rhula, va kondletela ku rhula loku ku nga ta simekiwa emisaveni hinkwayo ehansi ka Mfumo wa Xikwembu.
[Nhlamuselo ya le hansi]
a Bibele yi vulavula hi “Har–Magedoni,” leyi nakambe yi vitaniwaka “nyimpi ya siku lerikulu ra Xikwembu xa Matimba Hinkwawo.” Leyi a hi nyimpi leyi lwiwaka hi vanhu, kambe i nyimpi ya Xikwembu leyi nga ta herisa lavo homboloka. Kutani, Har–Magedoni a yi nge tirhisiwi ku seketela tinyimpi ta vanhu ta manguva-lawa kumbe ku kombisa leswaku Xikwembu xa va katekisa.—Nhlavutelo 16:14, 16; 21:8.
[Xifaniso lexi nga eka tluka 29]
Masocha ma katekisiwa hi vafundhisi va Orthodox ya Magriki ma nga si ya eKosovo, hi June 11, 1999
[Xihlovo Xa Kona]
AP Photo/Giorgos Nissiotis
[Xifaniso lexi nga eka tluka 28]
Ndhuna-nkulu Francisco Franco wa le Spaniya, a yime ni vafundhisi vo hambana-hambana va Khatoliki
[Xihlovo Xa Kona]
U.S. National Archives photo