Ku Dyondza Eka Vakreste Va Lembe-xidzana Ro Sungula
“Tivoneleni: swi nga ha endleka ku va ni un’wana loyi a nga ta mi phasa hi filosofi ni vuxisi bya hava hi ku ya hi ndhavuko wa vanhu, hi ku ya hi swilo swa masungulo swa misava, ku nga ri hi ku ya hi Kreste.”—Vakolosa 2:8.
HI YONA ndlela leyi ha yona muapostola Pawulo a lemukiseke Vakreste va lembe-xidzana ro sungula hi makhombo lama tisiwaka hi ku landzela tifilosofi ta vanhu hi vomu. A va ta namarhela nkongomiso lowu tshembekaka lowu humaka eka Yesu ni vaapostola vakwe, tidyondzo leti ana se a ti va pfune ngopfu, kumbe a va ta phasiwa hi tidyondzo ta vanhu leti nga tshembekiki—leti ana se ti tiseleke timiliyoni ta vanhu maxangu.—1 Vakorinto 1:19-21; 3:18-20.
Ku Hanya “Hi Ku Ya Hi Kreste”
Lava va lweke tinyimpi ta nkuntsulo kwalomu ka malembe ya gidi lama hundzeke a va swi twisisanga leswaku ku hanya “hi ku ya hi Kreste” a hi ku vula hi nomu ntsena leswaku wa tshembeka eka Yesu Kreste. (Matewu 7:21-23) Swi vula ku hanya hilaha ku heleleke hi ku pfumelelana ni tidyondzo ta Yesu leti kumekaka eRitweni ra Xikwembu leri huhuteriweke, ku nga Bibele. (Matewu 7:15-20; Yohane 17:17) Yesu Kreste u te: “Loko mi tshama eritweni ra mina, hakunene mi vadyondzisiwa va mina.” (Yohane 8:31) U tlhele a ku: “Hinkwavo va ta tiva leswaku mi vadyondzisiwa va mina, loko mi rhandzana.”—Yohane 13:35.
Ku vula ntiyiso, valwi volavo va tinyimpi ta nkutsulo va phasiwe hi “vuxisi bya hava hi ku ya hi ndhavuko wa vanhu.” Kutani a swi hlamarisi leswi vanhu lava tolovelekeke va seketeleke varhangeri va vona va vukhongeri, ina, vabixopo va vona “loko va ve masocha lama dumeke.” Cyclopedia of Biblical, Theological, and Ecclesiastical Literature hi McClintock na Strong yi vula leswaku “vafundhisi va sungule ku va ni moya wa nyimpi lerova nkarhi wun’wana ni wun’wana a va tshama va yi lunghekerile loko ku ri ni leswi [yi] nga va pfunaka leswaku va swi kuma.”
I yini lexi endleke leswaku xiyimo xi va tano? Hilaha Rito ra Xikwembu ri vuleke hakona ka ha ri emahlweni, endzhaku ka ku fa ka vaapostola lava nga Vakreste eka lembe-xidzana ro sungula, ku ve ni ku andza ka varhangeri va vukhongeri lava xandzukeke eka leswi Kreste a swi dyondziseke. (Mintirho 20:29, 30) Hi ku famba ka nkarhi, vukhongeri lebyi onhakeke byi ve ni vuxaka lebyikulu ni mfumo. Hi lembe-xidzana ra vumune, ku vuriwa leswaku Constantine, Mufumi wa Murhoma, u hundzuke Mukreste a ri karhi a vabyela ku fa. Kutani Cyclopedia leyi yi vula leswaku “ku susiwa ka mujeko lowu nga ni Xihambano kutani wu siviwa hi mujeko wa tiko swi endle leswaku Mukreste un’wana ni un’wana a boheka ku va socha.”
Entiyisweni, a xi kona lexi a xi boha Vakreste leswaku va va masocha. Kambe “timhaka to wonga” ta filosofi ya vanhu ti endle leswaku va swi honisa hilaha ku heleleke leswi Kreste a a swi dyondzisa. (Vakolosa 2:4) Vuxisi byo tano i khale byi ri karhi byi tirhisiwa leswaku ku seketeriwa tinyimpi ni hasahasa ya vanhu. Kutani hi ku vula ka Cyclopedia, swi le rivaleni leswaku munhu la chavaka Xikwembu la hlanganyelaka eka “swiendlo swa tihanyi swa nyimpi, leswi a swi endliwa enkarhini lowu hundzeke kumbe leswi endliwaka enkarhini wa hina a nge pfuki a vule leswaku u hanya hi . . . nawu wa Vukreste.”
Vukhongeri lebyi nga riki xiphemu xa Vujagana na byona byi hlanganyele etinyimpini eka malembe-xidzana lama hundzeke. Ku fana ni tikereke ta Vujagana, na byona byi dlaye swirho swa vukhongeri bya tona ni vanhu van’wana hikwalaho ka swivangelo swa vutiko, swa tipolitiki ni hikwalaho ka leswi tikereke ta byona ti nga riki na vonelo rin’we etimhakeni to karhi. Byi sindzise vanhu leswaku va hundzukela etikerekeni ta byona hi ku tirhisa madzolonga kumbe hi ku va xungeta hi wona. Byin’wana byi hlanganyele eku halatiweni ka ngati loku endliweke enkarhini lowu hundzeke leswaku byi fikelela swikongomelo swa byona. A byi hambananga nikatsongo ni tikereke ta Vujagana.
Ku Nga Vi Xiphemu Xa Misava
Vakreste va lembe-xidzana ro sungula va swi kotise ku yini ku fularhela tinyimpi ni tipolitiki ta le nkarhini wa vona? Va pfuniwe hi misinya yimbirhi ya milawu. Wo sungula hi lowu Yesu a wu byeleke muapostola Petro loko Petro a tirhise banga ku n’wi sirhelela: “Vuyisela banga ra wena endhawini ya rona, hikuva hinkwavo lava khomaka banga va ta lova hi banga.” (Matewu 26:52) Wa vumbirhi i marito ya Yesu lama a ma byeleke Pilato loko a n’wi vutisa lomu vuhosi bya yena byi pfaka kona: “Mfumo wa mina a hi xiphemu xa misava leyi. Loko mfumo wa mina a wu ri xiphemu xa misava leyi, valanguteri va mina a va ta va va lwile leswaku ndzi nga nyiketiwi eka Vayuda. Kambe, hilaha swi nga hakona, mfumo wa mina a wu humi exihlobyeni lexi.”—Yohane 18:36.
Xana Vakreste va lembe-xidzana ro sungula va yi tirhise njhani misinya yoleyo ya milawu? A va nga hlawuli hove va siya ndluwu loko swi ta etimhakeni ta tipolitiki ni ta tinyimpi. (Yohane 15:17-19; 17:14-16; Yakobo 4:4) Va arile ku lwa ni vanhu-kulobye. Leswi endlekeke enkarhini lowu hundzeke swi swi veka erivaleni leswaku Vakreste va lembe-xidzana ro sungula a va ma joyinanga mavandla ya Vayuda lama lwelaka ntshunxeko kumbe mavuthu ya mfumo wa Rhoma. Hi nkarhi lowu fanaka, a va nga ringeti ku byela varhangeri va swa tipolitiki leswaku va endla yini hikuva vutihlamuleri byebyo a byi ri bya hulumendhe.—Vagalatiya 6:5.
Hi lembe-xidzana ra vumbirhi C.E., Justin Martyr u tsale leswaku Vakreste va ‘fule mabanga ya vona ma va swikomu.’ (Mikiya 4:3) Loko Tertullian a hlamula lava a va sola xiboho lexi Vakreste va xi tekeke, u vutise a ku: “Xana swi fanerile leswaku munhu a va socha kasi Hosi yi vurile leswaku loyi a tirhisaka banga u ta dlayiwa hi banga?”
“Ku Yingisa Xikwembu Tanihi Mufumi Ku Tlula Vanhu”
Vakreste vo sungula va langutane ni swiyimo swo nonon’hwa hikwalaho ka leswi va aleke ku ya enyimpini. Phela sweswo a swi ri ndzhukano enkarhini wolowo. Celsus loyi a a nga va rhandzi Vakreste u xi sorile xiboho xa vona. A a kholwa leswaku un’wana ni un’wana u fanele a ya enyimpini loko a lerisiwa hi mfumo. Hambiloko Vakreste vo sungula va khomiwe hi tihanyi letikulu, va arile ku landzela tidyondzo ta vanhu leti a ti nga pfumelelani ni tidyondzo ta Kreste. Va te: “Hi fanele ku yingisa Xikwembu tanihi mufumi ku tlula vanhu.”—Mintirho 4:19; 5:29.
Timbhoni ta Yehovha ta manguva lawa ti landzela xikombiso lexi fanaka. Hi xikombiso, loko Jarimani ri lawuriwa hi Manazi, ti tibyele leswaku hambi ko ba lexi dumaka, ti nge pfuki ti hlanganyele etinyimpini ta Hitler. A ti tiyimisele ku tiyiselela nxaniso wa tihanyi, hambi ku ri ku fa loko swi fanerile, ematshan’weni ya ku onha xiyimo xa tona xa vukala-tlhelo bya Vukreste. Ku vikiwa leswaku “hafu ya tona ti khomiwile naswona kotara ya tona ti dlayiwile” hi Manazi hikwalaho ka leswi a ti namarhela misinya ya milawu ya Bibele. (Of Gods and Men) Xisweswo, eka vanhu va khume ra timiliyoni lava dlayiweke eka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, a nga kona ni un’we la dlayiweke hi Timbhoni ta Yehovha. Ematshan’weni ya ku dlaya van’wana, Timbhoni a ti tiyimisele ku langutana ni rifu, hilaha swi veke hakona hi to tala ta tona.
Leswi Hi Faneleke Hi Swi Dyondza
Xana leswi endlekeke enkarhini lowu hundzeke swi fanele swi hi dyondzisa yini? Dyondzo yin’wana leyi hi lavaka ku yi dyondza hi leyi: Nkarhi ni nkarhi tidyondzo ta vanhu ti vange rivengo ni ku halatiwa ka ngati exikarhi ka matiko ni vanhu vo hambana-hambana. Eklesiasta 8:9 yi swi veka kahle loko yi ku: ‘Munhu u fume munhu ku n’wi endla swo biha.’ Xivangelo xa leswi xi kumeka eka Yeremiya 10:23, laha Rito ra Xikwembu ri nge: “Ndlela ya munhu wa la misaveni a yi le ka yena. Munhu loyi a fambaka a nga ka a nga wu kongomisi nkondzo wa yena.” Ina, Xikwembu a xi nga vumbanga munhu leswaku a kota ku tifuma, handle ka nkongomiso wa xona. Munhu a nga nyikiwanga matimba ya ku tifuma. Hinkwaswo leswi humeleleke enkarhini lowu hundzeke swa yi seketela mhaka leyi.
Phela, hina a hi nge swi cinci leswi varhangeri va matiko va swi endlaka, tanihi leswi va tipetaka emakhombyeni ya nkarhi lowu hundzeke, naswona a hi ntirho wa hina ku va kucetela leswaku va cinca ndlela leyi va endlaka swilo ha yona. Kambe a hi fanelanga hi hlanganyela etinyimpini ta vona kumbe hi va xiphemu xa vona. Yesu u vule leswi malunghana ni valandzeri vakwe: ‘Vona a hi xiphemu xa misava, tanihi leswi na mina ndzi nga riki xiphemu xa misava.’ (Yohane 17:14) Leswaku hi papalata ku hlanganyela etinyimpini ta misava, hi fanele hi pfumelela Rito ra Xikwembu, ku nga Bibele, leswaku yi kongomisa vutomi bya hina—ku nga ri mavonelo ya vanhu lama tshamelaka ku cinca-cinca.—Matewu 7:24-27; 2 Timotiya 3:16, 17.
Vumundzuku Lebyi Tsakisaka
Rito ra Xikwembu leri tshembekaka a ro hi byela ntsena leswi endlekeke enkarhini lowu hundzeke ni leswi endlekaka sweswi. Ri hi byela ni leswi swi nga ta endleka enkarhini lowu taka. (Pisalema 119:105; Esaya 46:9-11) Ri tlhela ri xi veka erivaleni xikongomelo xa Xikwembu hi misava leyi. A xi nge pfumeli leswaku vanhu va lovisa misava leyi hi ku tirhisa matimba ya sayense ni thekinoloji hi ndlela ya vuphukuphuku lebyikulu. Xi ta tiyiseka leswaku misava leyi yi hundzuka Paradeyisi leyi ku sukela eku sunguleni a xi lave leswaku yi va yona.—Luka 23:43.
Malunghana ni mhaka leyi, Rito ra Xikwembu ri ri: “Lavo lulama hi vona lava nga ta tshama emisaveni, naswona lava va pfumalaka xisandzu hi vona lava nga ta sala eka yona. Loko ku ri lavo homboloka, va ta dlayiwa emisaveni; kasi loko ku ri vaxengi, va ta tsuvuriwa eka yona.” (Swivuriso 2:21, 22) Leswi swi ta endleka ku nga ri khale hikuva minkarhi leyi ya mangava yi swi veka erivaleni leswaku hi hanya “emasikwini yo hetelela” ya mafambiselo lawa yo biha ya swilo. (2 Timotiya 3:1-5, 13) Kunene masiku lawa yo hetelela a ma ha ri mangani; ma ta hela ku nga ri khale. Vuprofeta bya Bibele a byi hi siyi hi mbambela, byi ri: “Misava ya hundza ni ku navela ka yona, kambe loyi a endlaka ku rhandza ka Xikwembu u tshama hi masiku.”—1 Yohane 2:17; Daniyele 2:44.
Ku nga ri khale Xikwembu xi ta “lovisa lava onhaka misava” kutani xi siva misava leyi nga ni madzolonga hi misava leyintshwa, ‘leyi eka yona ku nga ta va ni ku lulama.’ (Nhlavutelo 11:18; 2 Petro 3:10-13) Kutani, eka lava va nga ta pona, “xi ta sula mihloti hinkwayo ematihlweni ya vona, rifu a ri nge he vi kona, hambi ku ri ku kolola, ni xirilo ni xitlhavi a swi nge he vi kona.” (Nhlavutelo 21:1-4) Tinyimpi ni madzolonga a swi nge he tlheli swi va kona hikuva vuprofeta lebyi kumekaka eka Esaya 2:4 byi ta hetiseka hi ku helela: “Va ta fula mabanga ya vona ma va swikomu ni mafumu ya vona ma va swikhutulo. Tiko a ri nge tlakuseli tiko rin’wana banga, naswona a va nge he dyondzi nyimpi.” Na wena u nga va ni vumundzuku lebyi tsakisaka ni lebyi nga heriki loko wo dyondza swo karhi eka leswi endlekeke enkarhini lowu hundzeke.—Yohane 17:3.
[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 27]
Timbhoni ta Yehovha ti dyondzile eka Vakreste va lembe-xidzana ro sungula
[Xifaniso lexi nga eka tluka 24, 25]
Yesu u vule leswaku Mfumo wa yena a hi xiphemu xa misava leyi
[Xifaniso lexi nga eka tluka 26]
Rito ra Xikwembu ri hi tshembisa leswaku hi ta hanya vutomi lebyi hetisekeke, emisaveni leyi nga paradeyisi hilaha ku nga heriki