Ndzima 21

“A Hi Va Misava”

1. (a) Xana Yesu u khongelele vadyondzisiwa vakwe evusikwini bya le mahlweni ka ku fa kakwe mayelana na yini? (b) Ha yini a swi ri swa nkoka ku ‘nga vi wa misava’?

EVUSIKWINI bya le mahlweni ka ku beleriwa ka yena, Yesu u khongelele vadyondzisiwa vakwe hi matimba. Hi ku tiva leswaku a a va ta tshikileriwa swinene hi Sathana, u byele Tata wakwe a ku: “A ndzi kombeli leswaku u va susa emisaveni, kambe hi leswaku u va lwela eka Lowo biha. A hi va misava, tanihi leswi na mina ndzi nga riki wa misava.” (Yoh. 17:15, 16) Ha yini swi ri swa nkoka swonghasi ku tihambanisa ni misava? Hikuva Sathana i mufumi wa yona. Lava va nga xiphemu xa misava va lawuriwa hi yena. (Yoh. 14:30; 1 Yoh. 5:19) Hikwalaho ka leswi, i swa nkoka eka Mukreste un’wana ni un’wana leswaku a twisisa leswi ku ka u ‘nga vi xiphemu xa misava’ swi vulaka swona. Xana Yesu u swi endle njhani leswi?

2. Yesu ‘a nga ri wa misava’ hi tindlela tihi?

² Entiyisweni Yesu a nga kalanga a tihambanisa ni vanhu van’wana. Ku ka a ‘nga vi wa misava’ a swi nga vuli leswaku a a nga va rhandzi van’wana. Ku hambana ni sweswo, u fambe hi muti ni muti a va byela mahungu lamanene ya Mfumo wa Xikwembu. U hanyise vavabyi, a pfula mahlo ya lava nga voniki, a pfuxa vafi, a tlhela a nyikela ni hi vutomi byakwe hikwalaho ka vanhu. Kambe mavonelo lama nga fambisaniki ni Xikwembu a a nga ma rhandzi kun’we ni mintirho yo biha ya vanhu lava a va tele hi moya wa misava. U va tsundzuxe leswaku va fularhela ku navela loko biha, vutomi bya ku rhandza swilo leswi vonakaka ni ku lava xikhundlha xa le henhla hi vutianakanyi. (Mt. 5:27, 28; 6:19-21; Lk. 12:15-21; 20:46, 47) Ematshan’weni yo tekelela mahanyelo ya vanhu lava hambukeke eka Xikwembu, Yesu u fambe etindleleni ta Yehovha. (Yoh. 8:28, 29) Eka minkwetlembetano ya politiki leyi a yi katsa Rhoma ni Vayuda, Yesu a nga yi nghenelanga, hambi leswi a ri Muyuda.

“MFUMO WA MINA A HI WA MISAVA LEYI”

3. (a) Hi xihi xihehlo lexi khumbaka Yesu lexi varhangeri va vukhongeri va Vayuda va xi vuleke eka Pilato, naswona ha yini? (b) I yini lexi kombisaka leswaku Yesu a a nga swi tsakeli ku va hosi ya vanhu?

³ Hambi swi ri tano, varhangeri va vukhongeri va Vayuda, a va vula leswaku Yesu u lwisana ni tiko. Va n’wi khomile kutani va n’wi yisa eka Pontiyo Pilato, mufumi wa le Rhoma. Kahle-kahle va vilerisiwe hi leswi dyondzo ya Yesu a yi funungula vukanganyisi bya vona. Kambe leswaku va hlohlotela mufumi a endla swo karhi, va n’wi hehlile: “Hi kumile munhu loyi a ri karhi a hlohlotela tiko ra hina, a arisa vanhu ku humesela Khezari endzuvo; kutani ú tivula Mesiya, Hosi.” (Lk. 23:2) Ntiyiso wa kona hi leswaku, n’wexemu xa kona loko vanhu va lava ku n’wi endla hosi, Yesu u arile. (Yoh. 6:15) A a swi tiva leswaku a ku fanele ku va ni Hosi ya le tilweni ni leswaku nkarhi wa leswaku a va Hosi a wu nga si fika, naswona a a fanele a vekiwa exiluvelweni, ku nga ri hi endlelo ra xidemokrati kumbe ra ku rhandza ka vanhu, kambe hi Yehovha Xikwembu.

4. Xana mintiyiso yi paluxa yini malunghana ni langutelo ra Yesu emhakeni ya ku ‘hakela swibalo eka Khezari’?

⁴ Malunghana ni ku hakela swibalo, loko ka ha sele masiku manharhu ntsena Yesu a nga si khomiwa, Vafarisi va ringete ku n’wi endla leswaku a vula swo karhi leswi seketelaka mhaka leyi. Kambe loko a hlamula xivutiso xa vona, Yesu u va angule a ku: “Ndzi kombeni denari [xingwece xa le Rhoma]. Yi ni xifaniso xa mani ni vito ra mani ke?” Loko va ku “i swa Khezari,” u va hlamule a ku: “Hikokwalaho, nyikani Khezari leswi nga swa Khezari, ni Xikwembu leswi nga swa Xikwembu.”—Lk. 20:20-25.

5. (a) Hi yihi dyondzo leyi Yesu a yi nyikeke vadyondzisiwa vakwe loko a khomiwile? (b) Xana Yesu u xi hlamusele njhani eka Pilato xivangelo xa leswi a nga swi endla?

⁵ Leswi endlekeke enkarhini wa ku khomiwa ka Yesu swi kombisa leswaku a a nga hlohloteli ku xandzukeriwa ka mfumo wa Rhoma, naswona a a nga lavi leswaku vadyondzisiwa vakwe va endla sweswo. Masocha ya Rhoma kun’we ni Vayuda va tile va ta khoma Yesu, va tamele mabanga ni tinhonga. (Yoh. 18:3, 12; Mar. 14:43) Loko a vona leswi, muapostola Petro u humese banga ivi a ba un’wana wa vavanuna lava, a n’wi tsema ndleve ya le xineneni. Kambe Yesu u tshinye Petro, a ku: “Tlherisela banga ra wena enkotlotweni wa rona, hikuva hinkwavo lava tirhisaka mabanga, va ta dlawa hi mabanga.” (Mt. 26:51, 52) Ni mixo wa siku leri tlhandlameke, loko a ri emahlweni ka Pilato, Yesu u hlamusele xivangelo xa leswi a swi endleke, a ku: “Mfumo wa mina a hi wa misava leyi; loko a wu ri wa misava leyi, malandza ya mina a ma ta lwa leswaku ndzi nga nyiketiwi eka Vayuda; kambe hilaha swi nga hakona, mfumo wa mina a hi wa laha hansi.”—Yoh. 18:36.

6. Vuyelo bya nandzu wolowo byi ve byihi?

⁶ Endzhaku ko kambisisa vumbhoni, Pilato u vule leswaku a nga “kumanga nandzu” eka leswi Yesu a hehliwaka ha swona. Kambe, u landzelele leswi laviwaka hi ntlawa wolowo kutani a endla leswaku Yesu a beleriwa.—Lk. 23:13-15; Yoh. 19:12-16.

VADYONDZISIWA VA LANDZELELA VURHANGERI BYA N’WINI WA VONA

7. Vakreste vo sungula va swi kombise njhani leswaku a va wu papalata moya wa misava, ni leswaku a va rhandza vanhu?

⁷ Rhekhodo ya Vukreste byo sungula, ya le Bibeleni ni ya tibuku tin’wana ta matimu, yi komba leswaku vadyondzisiwa va Yesu a va swi twisisa leswaku ku ka va ‘nga vi va misava’ a swi lava yini eka vona. Va ringete ku papalata moya wa misava. Leswi va fularheleke vuhungasi byo biha ni lebyi thyakeke bya mintlango ya le Rhoma, a va sandziwa, ku vuriwa leswaku va venga vanhu. Hambi swi ri tano, ematshan’weni yo venga vanhu-kulobye, va tinyiketele ku pfuna van’wana leswaku va kuma malunghiselelo ya rirhandzu ya Xikwembu, ya ku ponisiwa.

8. (a) Hikwalaho ka leswi a ‘va nga ri va misava,’ xana vadyondzisiwa volavo vo sungula va humeleriwe hi yini? (b) Xana va va langutisise ku yini vafumi va politiki ni ku hakela swibalo, naswona ha yini?

⁸ Ku kotisa N’wini wa vona, na vona a va xanisiwa swinene, hakanyingi a va xanisiwa hi vatirhela-mfumo lava byeriweke mavunwa. (Yoh. 15:18-20) Kambe hi 56 C.E. muapostola Pawulo u tsalele Vakreste-kulobye va le Rhoma, a tiyisa ndzayo leyi Yesu a yi nyikeleke. Pawulo u va khutaze leswaku ‘va titsongahata eka valawuri lava tlakukeke,’ vafumi va politiki, “hikuva a ku na vuhosi lebyi nga humiki eka Xikwembu.” A swi vuli swona leswaku Yehovha hi yena a tlhomaka tihulumendhe ta tiko, kambe ti pfumeleriwa hi yena leswaku ti fuma. Pawulo u hlamusele leswaku ‘ti vekiwile hi Xikwembu eka swikhundlha swa tona,’ hikuva Xikwembu xi vhumbhe ndlela leyi a ti ta fuma ha yona, ka ha ri emahlweni, hi ku landzelelana ka tona. Hikwalaho ‘valawuri lava tlakukeke’ va yimela ‘lunghiselelo ra Xikwembu’ ra nkarhi wa sweswi, ku fikela loko Mfumo wa Xikwembu lowu nga emavokweni ya Yesu Kreste wu va wona ntsena hulumendhe leyi fumaka vanhu. Kutani Pawulo u tsundzuxe Vakreste leswaku va kombisa xichavo lexi faneleke eka valawuri va tiko ni ku hakela swibalo leswi valawuri va swi lavaka.—Rhom. 13:1-7; Tito 3:1, 2.

9. (a) I yini lexi hi nga fanelangiki hi xi rivala loko hi titsongahata eka ‘valawuri lava tlakukeke’? (b) Xana matimu ma swi kombisisa ku yini leswaku Vakreste vo sungula a va landzela xikombiso xa Yesu hi vukheta?

⁹ Kambe, Pawulo a nga va byelanga swona leswaku va titsongahata hi ku helela va nga ha anakanyi hi Xikwembu, Rito ra Xikwembu ni ripfalo ra vona ra Vukreste. A va swi tiva leswaku Yesu u gandzele Yehovha ntsena ni leswaku Yesu u arile leswaku vanhu va n’wi endla hosi naswona u byele Petro leswaku a tlherisela banga rakwe. Va landzelele vurhangeri bya N’wini wa vona hi vukheta. Buku leyi nge On the Road to Civilization—A World History (hi Heckel na Sigman, matluka 237, 238) ya vika: “Vakreste a va ala ku endla mintirho yin’wana ya vaaki va Rhoma. Vakreste . . . a va teka ku nghenela vusocha tanihi ku lwisana ni ripfumelo ra vona. A va nga xi amukeli xikhundlha xa politiki. A va nga n’wi gandzeli mufumi.”

10. (a) Ha yini Vakreste va le Yerusalema va teke goza leri va ri tekeke hi 66 C.E.? (b) Xana sweswo swi hi nyika xikombiso xa nkoka hi ndlela yihi?

¹⁰ Malunghana ni timhaka ta politiki ni ta nyimpi esikwini ra vona, vadyondzisiwa va Yesu va hlayise vukala-tlhelo lebyikulu. Hi lembe ra 66 C.E., Vayuda va xifundzha xa Rhoma xa Yudiya va pfukele Khezari. Vuthu ra Rhoma ri hatlise ri rhendzelekela Yerusalema. Xana Vakreste va muti wolowo va endle yini? Va tsundzuke ndzayo ya Yesu ya leswaku va hlayisa vukala-tlhelo ni leswaku va huma exikarhi ka mavuthu lama lwaka. Loko vuthu ra Rhoma ri humile swa nkarhinyana, Vakreste va tirhise nkarhi wolowo ivi va baleka va pela Nambu wa Yordani va ya exifundzheni xa tintshava, xa Pela. (Lk. 21:20-24) Hi vukala-tlhelo bya vona va ve xikombiso xo tshembeka eka Vakreste va le ndzhaku ka vona.

VAKRESTE VA VUKALA-TLHELO ENKARHINI WA MAKUMU

11. (a) Hi wihi ntirho lowu Timbhoni ta Yehovha ti khomekeke ha wona, naswona ha yini? (b) Xana vukala-tlhelo va byi hlayisa eka mhaka yihi?

¹¹ Xana rhekhodo ya matimu ya wu kombisa ntlawa wo karhi “emasikwini lawa ya makumu,” ku sukela hi 1914 C.E., lowu landzeleleke ndlela ya vukala-tlhelo bya Vukreste ku fana ni Vakreste volavo vo sungula? Ina, Timbhoni ta Yehovha ti swi endlile sweswo. Emisaveni hinkwayo va tshame va khomekile hi ku chumayela leswaku Mfumo wa Xikwembu hi wona ntsena lowu nga ta tisa ku rhula, ntshamiseko ni ntsako lowu nga heriki, eka varhandzi va ku lulama emisaveni hinkwayo. (Mt. 24:14) Kambe malunghana ni ku lwa loku nga kona exikarhi ka matiko, va hlayise vukala-tlhelo lebyi heleleke.

12. (a) Xana vukala-tlhelo bya Timbhoni byi hambana njhani ni swiendlo swa vafundhisi? (b) Xana vukala-tlhelo malunghana ni tipolitiki byi katsa yini eka Timbhoni ta Yehovha?

¹² Ku hambana na vona, vafundhisi va Vujagana va nghene hi nhloko etimhakeni ta politiki ta misava. Ematikweni man’wana va hisekela ku kuma vaseketeri kumbe va lwela leswaku van’wana va nga seketeriwi. Vafundhisi van’wana hi voxe va ni swikhundlha swa politiki. Van’wana va sindzisa van’watipolitiki leswaku va seketela minongonoko leyi vafundhisi va yi rhandzaka. Kun’wana vafundhisi “lava nga ku laviki ku hundzuka ka swilo” i vanghana lavakulu va vafumi, kasi vaprista ni varhangeri “lava lavaka ku hundzuka ka swilo” va seketela minhlangano leyi lavaka ku wisa mimfumo. Hambi swi ri tano, Timbhoni ta Yehovha a ti ngheni eka tipolitiki, ku nga khathariseki leswaku ti tshama eka tiko rihi. A ti ngheneleli eka leswi van’wana va swi endlaka malunghana ni ku joyina ntlawa wo karhi wa politiki, ku lava ku kuma xikhundlha kumbe ku vhota eka minhlawulo. Kambe, hi laha Yesu a vuleke ha kona leswaku vadyondzisiwa vakwe a va nge ‘vi xiphemu xa misava,’ Timbhoni ta Yehovha a ti ngheni nikatsongo etimhakeni ta politiki.

13. Malunghana ni ku nghenela nyimpi, xana mintiyiso yi kombisa yini hi xiyimo lexi Timbhoni ta Yehovha ti xi tekeke?

¹³ Hi laha Yesu a vhumbheke ha kona, ‘enkarhini lowu wa makumu’ matiko ma nghenele tinyimpi hi ku phindha-phindha, hambi yi ri mintlawa ya tiko rin’we yi lwile. (Mt. 24:3, 6, 7) Kambe eka leswi hinkwaswo, xana Timbhoni ta Yehovha ti teke xiyimo xihi? Vukala-tlhelo bya tona malunghana ni ku lwa ko tano bya tiveka eswiphen’wini hinkwaswo swa misava. Hi ku fambisana ni xiyimo lexi tekiweke hi Yesu Kreste ni lexi endzhaku xi kombisiweke hi vadyondzisiwa vakwe vo sungula, Xihondzo xo Rindza, enkandziyisweni wa xona wa Xinghezi wa November 1, 1939, xi te: “Hinkwavo lava nga etlhelweni ra Hosi va ta hlayisa vukala-tlhelo ematikweni lama lwaka, naswona va ta tinyiketela hi ku helela eka Mufumi lonkulu [Yehovha] ni Hosi yakwe [Yesu Kreste].” Mintiyiso yi komba leswaku Timbhoni ta Yehovha ematikweni hinkwawo ni le ka swiyimo hinkwaswo ti hambeta ti khomelela eka xiyimo lexi. A va pfumelanga leswaku tipolitiki ni tinyimpi ta misava leyi, leswi vangaka ku avana, swi tsema vumakwavo bya vona bya misava hinkwayo tanihi vagandzeri va Yehovha.—Esa. 2:3, 4; ringanisa 2 Vakorinto 10:3, 4.

14. (a) Hikwalaho ka xiyimo xa vona xa vukala-tlhelo, i yini xin’wana lexi Timbhoni ti aleke ku xi endla? (b) Xana va xi hlamusela njhani xivangelo xa leswi?

¹⁴ Nkambisiso wa mintiyiso ya matimu wu kombisa leswaku ku ambala swiambalo swa vusocha ni ku khoma matlharhi a hi swona ntsena leswi Timbhoni ta Yehovha ti swi aleke, kambe, eka hafu ya lembe xidzana leri hundzeke kumbe ku tlula, ti ale ni ku endla mintirho yin’wana leyi yelanaka ni nyimpi kumbe ku amukela mintirho yin’wana leyi endliwaka ematshan’wini ya ntirho wa vusocha. Hikwalaho ka yini? Hikuva ti dyondze swilaveko swa Xikwembu ivi ti endla xiboho xa tona vini, lexi tiyeke. A nga kona loyi a va byeletelaka leswaku va endla yini. Naswona a va ngheneleli eka leswi van’wana va hlawulaka ku swi endla. Loko ti komberiwa ku hlamusela xiyimo xa tona, Timbhoni ta Yehovha ti swi veke erivaleni leswaku, tanihi vanhu lava tinyiketeleke eka Xikwembu, va fanele va tirhisa mimiri ya vona entirhweni wa xona naswona sweswi a va nge yi tirhiseli valawuri va misava lava lwisanaka ni xikongomelo xa Xikwembu.—Rhom. 6:12-14; 12:1, 2; Mik. 4:3.

15. (a) Hikwalaho ka ku tihambanisa ni misava, xana Timbhoni ta Yehovha ti endliwe yini? (b) Hambi loko va khomiwa, xana milawu ya Vukreste yi va kongomise hi ndlela yihi?

¹⁵ Vuyelo bya kona byi fana ni leswi Yesu a swi vuleke: “Leswi mi nga riki va misava, . . . misava ya mi venga.” (Yoh. 15:19) Timbhoni ta Yehovha to tala ti khomiwile hikwalaho ka leswi ti aleke ku tshika vukala-tlhelo bya tona bya Vukreste. Van’wana va khomiwe hi tihanyi, ku fikela eku feni. Van’wana va kombise vukala-tlhelo bya vona emalembeni ya ku khotsiwa. Buku leyi nge Values and Violence in Auschwitz (hi Anna Pawelczynska, tluka 89) ya vika: “Un’wana ni un’wana a a swi tiva leswaku ku hava Mbhoni ya Yehovha ni yin’we [ekampeni ya nxaniso] leyi a yi ta endla ntirho lowu lwisanaka ni ripfumelo ni tidyondzo ta yona ta vukhongeri kumbe xiendlo xihi na xihi lexi endliwaka eka munhu un’wana, hambi loko munhu wa kona a ri mudlayi ni mutirhela-mfumo wa Manazi. Hi hala tlhelo, a nga endla ntirho wun’wana ni wun’wana hi laha a kotaka ha kona, hambi lowu nyangatsaka swinene, ntsendze loko wu n’wi endla a hlayisa vukala-tlhelo.”

16. (a) Xana matiko hinkwawo ma ya kwihi, naswona i yini leswi Timbhoni ta Yehovha ti swi papalataka hi vukheta? (b) Kutani, ha yini swi ri swa nkoka ku tihambanisa ni misava?

¹⁶ Timbhoni ta Yehovha ti xiya leswaku matiko hinkwawo ma ya ‘enyimpini ya siku lerikulu ra Xikwembu xa Matimba Hinkwawo’ eArmagedoni. Tanihi vanhu lava nga ni vun’we, malandza ya Yehovha ma yima ni Mfumo wa Yena wa Vumesiya. Kutani va tivonela leswaku va nga nghenisiwi eka xiyimo lexi lwisanaka ni Mfumo wolowo. (Nhlav. 16:14, 16; 19:11-21) Va twisisa nkoka wa marito ya Yesu ya leswaku valandzeri vakwe va ntiyiso “a hi va misava.” Va swi tiva leswaku misava leyi ya khale yi ta hundza ku nga ri khale, naswona lava endlaka ku rhandza ka Xikwembu hi xiviri va ta tshama hi laha ku nga heriki.—1 Yoh. 2:15-17.

BULO RO PFUXETA

● Xana Yesu u swi kombisise ku yini leswi a swi katseka emhakeni ya ku ‘nga vi wa misava’?

● I yini lexi kombisaka langutelo ra Vakreste vo sungula malunghana ni (1) moya wa misava? (2) vafumi va tiko ni ku hakela swibalo? (3) ntirho wa nyimpi?

● Hi tihi tindlela leti Timbhoni ta Yehovha ti kombiseke vukala-tlhelo bya tona bya Vukreste?