Nyimpi Ya Khale Yo Lwisana Ni Vuhlonga

“Hi leyi nhlamuselo ya vuhlonga: ku xanisiwa kambe u swi tiyiselela, ku khomiwa hi ndlela yo biha hi nkani.”—Euripides, mutsari wa switori wa Mugriki wa lembe-xidzana ra vuntlhanu B.C.E.

VUHLONGA byi ni matimu yo leha naswona hakanyingi a hi manene. Ku sukela loko nhluvuko wu sungula aEgipta ni le Mesopotamiya, matiko lama nga ni matimba ma hundzule matiko-akelana lama nga riki na matimba, ma va mahlonga. Xisweswo, munhu u sungule ku xanisiwa hi ndlela yoleyo.

Exikarhi ka gidi ra vumbirhi ra malembe B.C.E., Egipta ri nghenise rixaka rin’wana evuhlongeni, rixaka ra kona swi nga ha endleka a ri ri ni vaaki va timiliyoni to hlayanyana. (Eksoda 1:13, 14; 12:37) Loko Grikiya ri fuma Mediteraniya, a wu kuma hlonga rin’we emindyangwini yo tala ya Magriki—hilaha ematikweni man’wana u nga kumaka ndyangu lowu yimeke kahle hi timali wu ri ni movha. Aristotle, mutivi wa filosofi ya Magriki, u sase mukhuva lowu hi ku vula leswaku ndyangu wa vanhu wu pandzeke wu va swiphemu swimbirhi, lava nga vini ni lava nga mahlonga nileswaku lava nga vini va ni mfanelo ya ku lerisa, kasi lava nga mahlonga va fanele va yingisa nkarhi hinkwawo.

Varhoma a va rhandza ku va ni mahlonga ku tlula Magriki. Emasikwini ya muapostola Pawulo, swi nga ha endleka leswaku hafu ya vaaki va le mutini wa Rhoma, lava a va endla madzana ya magidi—a va ri mahlonga. Naswona swi vonaka onge Mfumo wa Rhoma a wu teka mahlonga lama endlaka hafu ya miliyoni lembe ni lembe, leswaku ma ta aka maribye ya xitsundzuxo, ma ta tirha emigodini, ma ta rima emasin’wini ni ku tirhela swigwili.a Lava a va khomiwa enyimpini, a va tala ku endliwa mahlonga naswona Rhoma ri ye emahlweni ri lwa tinyimpi hileswi a ri lava mahlonga yo tala.

Hambileswi vuhlonga byi hungutekeke hi mpimo wo karhi endzhaku ka ku wa ka Mfumo wa Rhoma, kambe mukhuva lowu wu ye emahlweni. Hi ku ya hi Domesday Book (1086 C.E.), emalembeni ya le xikarhi, mahlonga a ma endla khume ra tiphesente eka nhlayo ya vatirhi va le Nghilandhi. Naswona loko vanhu va hluriwa enyimpini, a va endliwa mahlonga. Rito ra Xinghezi leri nge “slave [hlonga]” ri huma eka rito leri nge “Slav,” tanihi leswi eMalembeni ya le Xikarhi mahlonga yo tala lawa a ma ri eYuropa a ku ri vanhu va le Slovania.

Kambe, ku sukela enkarhini wa Kreste, a ri kona tiko-nkulu leri ku tekiweke vanhu vo tala va endliwa mahlonga eka rona ku fana ni ra Afrika. Hambiloko Yesu a nga si fika, Vaegipta va khale a va xava ni ku xavisa mahlonga ya le Etiyopiya. Enkarhini wa kwalomu ka malembe ya 1 250, vanhu va le Afrika lava hlayeriwaka eka timiliyoni ta 18 va yisiwe eYuropa ni le Middle East laha a ku laveka mahlonga kona. Loko matiko ya le Amerika ma sungula ku endliwa tikoloni hi lembe-xidzana ra vu-16, ku sungule bindzu lerintshwa ra mahlonga, naswona ku tleketliwa ka mahlonga ma tsemakanya lwandle ra Atlantic, ku hatle ku hundzuka bindzu lerikulu emisaveni. Van’wamatimu va vula leswaku exikarhi ka 1650 na 1850, ku tekiwe mahlonga lama tlulaka 12 wa timiliyoni eAfrika.b Mahlonga yo tala ma xavisiwe evuxaviselweni bya mahlonga.

Ku Lwa Ni Vuhlonga

Hi malembe-xidzana yo tala, vanhu swin’we ni matiko a va lwa leswaku va tintshuxa evuhlongeni. Eka lembe-xidzana ro sungula Kreste a nga si fika, Spartacus u rhangele vuthu ra mahlonga ya le Rhoma lama ringanaka 70 000, leswaku ma lwela ntshunxeko, kambe a ma humelelanga. Nhlunga-vuhosi wa mahlonga ya le Haiti, lowu veke kona eka malembe-xidzana mambirhi lama hundzeke, wu humelerile, leswi endleke leswaku ku simekiwa hulumendhe leyi tifumaka hi 1804.

Ina, vuhlonga byi ye emahlweni nkarhi wo leha swinene eUnited States. A ku ri ni mahlonga lawa a ma lwa hi matimba leswaku wona ni varhandziwa va wona va kuma ntshunxeko. Naswona a ku ri ni vanhu lava nga riki mahlonga, lava va lweke na byona hi matimba ya vona hinkwawo, hi ku khutaza leswaku byi herisiwa kumbe hi ku pfuna mahlonga lama balekeke. Nilokoswiritano, mukhuva wolowo wu ye emahlweni ku fikela hi lembe-xidzana ra vu-19 loko wu yirisiwa etikweni rero hinkwaro. Kambe, swi njhani namuntlha?

Xana Nyimpi Yoleyo Yi Hundzuke Nyuku Wa Mbyana?

Vumbiwa Bya Misava Hinkwayo Bya Timfanelo Ta Vanhu byi ri: “Ku hava munhu loyi a faneleke ku va evuhlongeni kumbe ku tsoniwa ntshunxeko; vuhlonga ni ku xanisiwa hinkwako ka mahlonga ku ta yirisiwa.” Pakani yoleyo, leyi tivisiweke hi nkhinkhi lowukulu hi 1948, a yi ri yinene ngopfu. Vanhu vo tala va timbilu letinene va nyikele hi nkarhi wa vona, hi matimba ya vona ni leswi va nga na swona, leswaku va fikelela pakani yoleyo. Kambe, a swi olovi ku fikelela leswi u swi lavaka.

Hilaha xihloko lexi hundzeke xi kombiseke hakona, vanhu vo tala ngopfu va ha tirhela mahala eswiyin’weni swo biha swinene, naswona vo tala va vona va xaviwile kumbe va xavisiwa hi nkani. Hambileswi ku endliweke matshalatshala lamakulu ya ku herisa vuhlonga ni ku sayiniwa ka maphepha ya mintwanano ya matiko hinkwawo leswaku byi yirisiwa—kambe ntshunxeko wa xiviri eka vanhu hinkwavo wu hundzeke norho ntsena. Ku hlanganisiwa ka ikhonomi ya misava hinkwayo ku nyukise bindzu ra mahlonga leri tumbetiweke. Kutani se swi vonaka onge ku endliwa ka vanhu va va mahlonga swi ya swi nyanya. Xana a wu kona ntshembo wa ku antswisa xiyimo lexi? A hi voneni.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Swifaniso leswi nga eka tluka 20, 21]

Lava va tekiweke eAfrika hi swikepe swa mahlonga (laha henhla) hi vona lava a va tala ku xavisiwa evuxaviselweni bya mahlonga eAmerika

[Swihlovo Swa Kona]

Godo-Foto

Archivo General de las Indias