Ndlela Yo Papalata Mukhuva Wa Ku Cukumeta Swilo

“EKA NTUMBULUKO . . . a wu kona nchumu lowu vuriwaka thyaka.” Hi ku ya hi magazini wa Time, rero i vonelo ra mutivi un’wana la xiximekaka etimhakeni ta ku tirhisiwa nakambe ka swilo swa khale. A a kombetela eka ndlela leyi hlamarisaka leyi ntumbuluko wu swi kotaka ha yona ku tirhisa hambi ku ri swilo leswi nga riki na vutomi kumbe leswi cukumetiweke. Ku vikiwa leswaku mutivi loyi u vona onge “vanhu va nga tekelela eka ndlela leyi ntumbuluko wu kotaka ha yona ku endla leswaku ku nga vi na thyaka, kambe ku ta laveka thekinoloji leyintshwa ni ku cinca lokukulu eka langutelo leri va nga na rona.”

Swi vonaka onge vo tala va hina a hi nge endli nchumu leswaku ku simekiwa thekinoloji leyintshwa. Kambe hi nga swi kota ku lawula langutelo ra hina! Naswona ku va ni langutelo lerinene eka milawu yo karhi ya mahanyelo lamanene ku ta hi pfuna leswaku hi kota ku papalata mukhuva wa ku cukumeta swilo.

Papalata Ku Tlanga Hi Swakudya

Vanhu vo tala emisaveni va etlela hi ndlala. Sweswo swi endla leswaku hi nkhensa swakudya leswi hi nga na swona kutani hi papalata ku tlanga hi swona. Mpatswa lowu tlheleleke eYuropa endzhaku ka malembe ya 28 wu ri entirhweni wa vurhumiwa eAfrika wu vule leswaku nchumu lowu a swi tika swinene ku wu tolovela etikweni ra rikwavo a ku ri “ndlela leyi vanhu va cukumetaka swakudya ha yona.”

Vatswari lava nga ni vuxiyaxiya va dyondzisa vana va vona ku phamela swakudya leswi va nga ta kota ku swi heta. Sweswo swi endla leswaku ku nga lahliwi swakudya swo tala. Swa antswa u rhanga u phamela katsongo kutani u phindha loko u nga xurhanga. Vatswari va fanele va va xikombiso lexinene. Yesu u hi vekele xikombiso lexinene hi ku ma tlangela hi mbilu hinkwayo malunghiselelo ya nyama ni ya moya, lama humaka eka Xikwembu. Bibele yi kombisa leswaku Yesu a nga tlanganga hi swakudya—hambileswi a swi endleke hi ndlela ya hlori!—Yohane 6:11-13.

Nawu lowu tirhaka leswaku ku papalatiwa ku tlanga hi swakudya, wu nga ha tirhisiwa eka swiambalo, fanichara ni le ka michini. Ku hlayisa swilo leswi hi nga na swona swi ri exiyn’weni lexinene ni ku swi tirhisa nkarhi wo leha ku kombisa leswaku ha swi tlangela. A hi fanelanga hi kanganyisiwa hi vanavetisi lava hi tshembisaka swilo leswikulu, swo antswa, leswi hatlisaka ni leswi tiyeke, kutani hi vona onge leswi hi nga na swona a swa ha pfuni nchumu. Ina, loko hi swi lava, hi nga swi cinca swilo leswa ha riki swinene. Kambe, hi nga si endla tano, hi fanele ku kambisisa leswaku i yini lexi hi susumetelaka ku endla tano.

Papalata Makwanga

Loko Vaisrayele va ri endleni leyi yaka eTikweni ra Xitshembiso, va nyikiwe swakudya leswi vuriwaka manna. Hi ku ya hileswi Bibele yi swi vulaka, vanhu a va nyikiwa manna leyi ringaneke. Hambiswiritano, Vaisrayele a va lemukisiwile leswaku va nga vi ni makwanga; a va fanele va teka manna leyi va nga ta yi dya va yi heta hi nkarhi wolowo. Lava va nga yingisangiki va kume leswaku makwanga a ma va vuyerisanga nchumu hikuva manna leyi seleke a yi va ni swivungu naswona yi sungula ku nuha. (Eksoda 16:16-20) Bibele a yi bi mariri emhakeni ya makwanga, yi ma sola hi matimba ni hi ku phindha-phindha.—Vaefesa 5:3.

A hi Bibele ntsena leyi solaka makwanga. Hi xikombiso, Seneca, mutivi wa filosofi tlhelo mutsari wa switori wa lembe-xidzana ro sungula wa le Rhoma u swi xiyile leswaku munhu la nga ni makwanga a nga eneriseki. U te: “Swilo hinkwaswo leswi nga emisaveni a swi nge swi koti ku enerisa munhu la nga ni makwanga.” Erich Fromm, mutivi wa filosofi wa lembe-xidzana ra vu-20, u fikelele makumu lama fanaka: “Makwanga ma fana ni muhocho lowukulu, lowu munhu a endlaka matshalatshala hinkwawo leswaku a wu tata kambe a nga swi koti.” Vanhu vo tala a va lo papalata makwanga ni ku tlanga hi swilo ntsena, kambe va teke magoza yo karhi lamanene.

Dyondza Ku Avelana Ni Van’wana

U nga cukumeti swilo u nga si rhanga u ehleketa leswaku i mani loyi a nga tsakelaka ku swi tirhisa. Hi xikombiso, loko swiambalo swi nga ha va ringani vana va wena, xana u nga hlakatela vana van’wana? Xana u nga endla leswi fanaka hi swilo swin’wana swa risima leswi u nga ha swi tirhisiki ngopfu sweswi? Loko ku ri ni xilo lexi tshameke xi ku tsakisa lexi u nga ha xi laviki sweswi, xi nyike van’wana leswaku na vona va tsaka. Mutsari wa le Amerika, loyi a nga ni misavu Mark Twain u tshame a tsala, a ku: “Leswaku xilo xi ku tsakisa hi ku helela, u fanele u va ni un’wana loyi u nga ta tsaka na yena.” Kumbexana na wena u tshame u swi tokota leswaku ku nyika swi tisa ntsako lowukulu. Phela loko u avelana ni van’wana swilo leswi u nga ha swi tirhisiki, u va u lwa ni mukhuva wa ku cukumetela swilo.

Ku avelana ni van’wana swilo swa wena i mfanelo leyi Bibele yi yi bumabumelaka ngopfu. (Luka 3:11; Varhoma 12:13; 2 Vakorinto 8:14, 15; 1 Timotiya 6:18) Kunene, misava leyi a yi ta va ndhawu leyinene ngopfu loko vanhu hinkwavo lava nga eka yona a va ri ni moya wa ku avelana swilo!

Eneriseka Hi Swilo Swa Xisekelo

Munhu la enerisekaka u tshama a tsakile. Lowu i ntiyiso. Xivuriso xa Xigriki xi ri: “Loko munhu a nga eneriseki hi swilo leswitsongo, a xi kona lexi nga ta n’wi enerisa.” Naswona Majapani ma ri: “Munhu la nga enerisekiki u tshama a ri xisiwana.” Bibele na yona yi kandziyisa yinhla ya leswaku munhu u fanele a eneriseka. Ha hlaya: “Hakunene, ku tinyiketela loku ku nga ni vukwembu swin’we ni ku eneriseka i ndlela leyi pindzurisaka swinene. Hikuva a hi tanga na nchumu emisaveni, naswona a hi nge fambi na nchumu. Kutani, loko hi ri ni swakudya ni swifunengeto, hi ta eneriseka hi swilo leswi.”—1 Timotiya 6:6-8; Vafilipiya 4:11.

Phela, leswaku hi eneriseka hi leswi hi nga na swona, swi ta lava leswaku “hi cinca langutelo ra hina swinene.” Muntshwa la vuriwaka Susanne wa ha ku lemuka leswaku u fanele a cinca langutelo rakwe. U ri: “Ndzi fikelele xiboho xa leswaku ndzi fanele ndzi rhandza swilo leswi ndzi nga na swona, tanihi leswi ndzi nga taka ndzi nga swi kumi hinkwaswo leswi ndzi swi lavaka. Sweswi ndzi tsakile naswona ndzi enerisekile.”

Kunene, loko munhu a eneriseka hi leswi a nga na swona, u tshama a tsakile. Profesa Argir Hadjihristev, mutivi wa le Bulgaria, la nga ni vutivi etimhakeni ta vudyuhari, u ri: “Xihoxo lexikulu lexi munhu a nga xi endlaka, i ku va a nga eneriseki hi swilo leswitsongo leswi a nga na swona.” Loko a kombisa leswaku swa pfuna ku va munhu a eneriseka hi leswi a nga na swona, u engeterile: “Munhu loyi a nga ringetiki ku hanya vutomi lebyi tlulaka bya muakelani wakwe, loyi a nga ringetiki ku va ni swilo swo tala, a nga phikizani na munhu evuton’wini byakwe naswona a nga na ntshikilelo. Sweswo swa n’wi pfuna emianakanyweni.”

Ina, vanhu lava tshamelaka ku cukumeta swilo ni lava va ehleketaka ntsena hi ku cukumeta swilo, a va nge wu kumi ntsako wa xiviri! Swi vonaka onge vanhu vo tala se va yi lemuka mhaka leyi. Xana na wena wa swi lemuka?

[Xifaniso lexi nga eka tluka 9]

Vana va fanele va swi tiva leswaku a va fanelanga va tlanga hi swakudya

[Xifaniso lexi nga eka tluka 9]

Yesu u veke xikombiso lexinene xa ku papalata ku tlanga hi swakudya

[Xifaniso lexi nga eka tluka 10]

Ha yini u nga nyiki van’wana leswi u nga ha swi tirhisiki ematshan’weni ya ku swi cukumeta?