Ku Hanya Ni Vanhu Lava Nga Ni Mukhuva Wa Ku Cukumeta Swilo

VANHU lava tshamaka ematikweni lama hluvukeke va cukumeta swilo swo tala ngopfu. Hi xikombiso, xiya swilo leswi cukumetiwaka hi lembe eUnited States. Ku vuriwe leswaku “mati lama halatiwaka ma nga tata madamu ya 68 000 lama tirhisiwaka eka Tiolimpiki.” Emalembeni lama hundzeke, a ku ringanyetiwa leswaku lembe ni lembe vaaki va le Dorobeni ra New York va cukumeta swilo leswi loko swo lahleriwa eka Paka Leyikulu edorobeni, swi nga yi khubumetaka hi timitara ta mune!a

A swi hlamarisi leswi United States a ri vitaniwa “xikombiso lexi lemukisaka eka misava hinkwayo” loko swi ta emhakeni ya “vanhu lava dyaka ni ku cukumeta swilo.” Kambe a hi rona ntsena ri endlaka sweswo. Ku ringanyetiwe leswaku swilo leswi lahliwaka lembe ni lembe hi vanhu va le Jarimani swi nga tata xitimela xo rhwala nhundzu lexi leheke ku suka entsindza wa kona ku nga Berlin, xi ya fika eribuweni ra Afrika, mpfhuka wa tikhilomitara ta kwalomu ka 1 800. Naswona ku tshame ku ringanyetiwa leswaku le Britain ndyangu lowu tolovelekeke wa vanhu va mune, hi lembe wu lahla maphepha lama nga endliwaka hi mirhi ya tsevu.

Matiko lama ha hluvukaka na wona ma cukumeta swilo swo tala. Magazini wun’wana lowu dumeke wa vika: “Lexi twisaka ku vava hileswaku eka vaaki va misava va tsevu wa magidi ya timiliyoni, vo tala va vona se va sungule ku cukumeta swilo swo tala ku fana ni va le United States ni le matikweni man’wana lama hluvukeke.” Ina, ku nga khathariseki leswaku ha swi xiya kumbe a hi swi xiyi, vo tala va hina namuntlha se hi ni mukhuva wa ku cukumeta swilo.

I ntiyiso leswaku i khale vanhu va ri ni swilo swo karhi leswi va swi cukumetaka. Kambe swakudya leswi hoxiweke eswikoteleni ni leswi taka swi phutseriwile se swa kumeka etindhawini to tala sweswi ku tlula emalembeni lama hundzeke, kutani swilo leswi cukumetiwaka swa ha phutseriwile swi kumeka kun’wana ni kun’wana. Swin’wana leswi cukumetiwaka ngopfu i maphepha-hungu, timagazini, swiphephana swo navetisa ni tibuku.

Tifeme to tala ni swilo swo tala swa sayense naswona swi endle leswaku ku va ni swilo swo tala leswi cukumetiwaka. Phepha-hungu ra le Jarimani leri vuriwaka Die Welt ri vula leswaku “lembe ni lembe kwalomu ka mimovha ya timiliyoni ta kaye ya cukumetiwa eMatikweni ya le Yuropa.” Ku kuma ndhawu yo yi cukumetela eka yona a swi olovi. Xiphiqo lexikulu ngopfu hileswaku, Xana u nga yi kuma kwihi ndhawu yo cukumeta thyaka leri nga ni swilo swa nyutliya ni tikhemikhali, leswaku swi nga vangi khombo? Hi 1991, ku vikiwe leswaku United States a yi ri ni “thyaka ro tala leri nga ni miseve ya tikhemikhali kambe a yi nga ri na ndhawu yo ri lahlela eka yona.” Ku vuriwe leswaku ku hlayisiwe madiramu ya miliyoni lama tameleke chefu, lawa ku vuriwaka leswaku ma vekiwe swa xinkarhana endhawini yo karhi kambe rini na rini “ma nga ha lahleka, ma yiviwa kumbe ma onha mbango loko ma nga khomiwi kahle.” Hi 1999 ntsena, tifeme ta kwalomu ka 20 000 eUnited States ti humese chefu leyi tlulaka 40 wa timiliyoni ta tithani.

Xin’wana lexi nyanyisaka xiphiqo xa ku cukumetiwa ka swilo i nhlayo ya vanhu emisaveni, leyi andzeke hi ndlela leyi hlamarisaka eka lembe-xidzana leri hundzeke. Loko vanhu va ya va andza ni swilo leswi cukumetiwaka swa andza! Naswona vanhu vo tala va rhandza ku xavetela swilo. Ku nga ri khale Worldwatch Institute yi te: “Swilo leswi hi swi tirhiseke ku sukela hi 1950 swi tele ku tlula leswi swi tirhisiweke ku sukela loko munhu a ri kona.”

I ntiyiso leswaku vanhu vo tala lava tshamaka ematikweni lama hluvukeke a va nge swi koti ku hanya va nga ri na swona “swilo sweswo.” Hi xikombiso, vona leswaku swi olova njhani ku ya exitolo u ya xava swilo leswi ana se swi phutseriweke kutani va ku hoxela swona eka tipulasitiki. Loko swilo sweswo swo tshikiwa swi nga ha phutseriwi, vanhu va ta hatla va swi vona leswaku i swa nkoka leswaku va swi xava swi phutseriwile. Naswona ku phutseriwa ka swona ka pfuna hikuva ku endla leswaku swi tshama swi basile kutani hi ndlela yo karhi swi sivela mavabyi.

Kambe, hambileswi swilo sweswo swi pfunaka, xana xi kona xivangelo xa ku karhateka hileswaku vanhu va namuntlha va cukumeta swilo swo tala ngopfu? Ina, xi kona, hambileswi ku endliweke matshalatshala ya ku hunguta thyaka leri vanhu va ri vangaka, kambe ko fana ni kwala. Lexi vilerisaka ngopfu, i langutelo leri vanhu va namuntlha va nga na rona hi ku cukumeta swilo.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 4]

I ntlhontlho ku kuma ndhawu leyi faneleke yo cukumeta thyaka leri nga ni chefu