Ripfumelo Ri Ringiwa Le Slovakia

HI KU VULA KA JÁN BALI

NDZI velekiwe hi December 24, 1910, eximutanini xa Záhor, lexi sweswi xi nga evuxeni bya Slovakia. Hi nkarhi wolowo ximutana xa hina a xi wela ehansi ka Mfumo wa Austria-Hungary. Hi 1913, Manana u fambe na mina eka tatana, loyi a sukeke ku sungula eZáhor a kongoma eUnited States. Endzhaku ka malembe mambirhi mina na Manana hi fikile eGary, le Indiana, ku beburiwe ndzisana ya mina leyi vuriwaka Anna. Kutani Tatana u sungule ku vabya ivi a fa hi 1917.

A ndzi ri xichudeni lexi hisekaka, ngopfu-ngopfu eka timhaka ta vukhongeri. Ekerekeni ya Valandzeri va Calvin laha a ndzi nghena kona xikolo xa Sonto, mudyondzisi wa hina u lemuke ndlela leyi a ndzi rhandza timhaka ta moya ha yona. Leswaku a ndzi pfuna, u ndzi nyike Nkandziyiso wa Bibele ya Holman, leyi a yi ri na 4 000 wa swivutiso ni tinhlamulo. Rungula rero a ri tele swinene eka mina, tanihi leswi a ndza ha ri ni malembe ya 11 hi vukhale.

‘Lowu I Ntiyiso’

Emalembeni wolawo yo sungula, vahlapfa van’wana lava a va huma eSlovakia, lava a va tshama endhawini leyi a hi tshama eka yona, va hundzuke Swichudeni swa Bibele, hilaha Timbhoni ta Yehovha a ti tiviwa hakona hi nkarhi wolowo. Un’wana wa vona a ku ri bava-nkulu wa mina, Michal Bali, loyi a hi chumbuteleke ntiyiso wa Bibele. Kambe hi 1922, Manana u tlhelele na mina ni ndzisana ya mina eZáhor, leyi hi nkarhi wolowo a yi hundzuke xiphemu xa le vuxeni xa Czechoslovakia.

Endzhakunyana ka sweswo, Bava-nkulu Michal u ndzi rhumelele tibuku hinkwato ta Studies in the Scriptures, leti tsariweke hi Charles Taze Russell, xikan’we ni timagazini leti kandziyisiweke hi vuntshwa ta Xihondzo xo Rindza ku sukela enkandziyisweni wo sungula wa July 1, 1879. Ndzi ti hlaye hinkwato, tin’wana ndzi ti phindhe ko talanyana kutani ndzi tiyiseka leswaku ndzi kume ntiyiso wa Bibele lowu a ndzi ri karhi ndzi wu lava.

Hi nkarhi wolowo Swichudeni swa Bibele swin’wana leswi humaka eSlovak swi tlhelele eka rikwavo swi huma eUnited States. Swi sungule vandlha lerintshwa ra Swichudeni swa Bibele leri tirhisaka ririmi ra Xislavic eCzechoslovakia. Mina na manana a hi va kona eka minhlangano yoleyo eximutanini xa ka hina xa le Záhor swin’we ni le tindhawini tin’wana ta le kusuhani.

Minhlangano yoleyo a yi fana ni minhlangano ya Vakreste va lembe-xidzana ro sungula. A hi tala ku hlangana ekaya ra un’wana wa Swichudeni swa Bibele, laha a hi tshama hi rhendzela tafula leri exikarhi ka rona a ku vekiwa rivoni. Leswi a ku ri mina lontsongo eka hinkwavo, a ndzi tshamela endzhaku, ndzi yingisela ndzi ri exinyameni. Hambiswiritano, minkarhi yin’wana a ndzi rhambiwa leswaku ndzi va ni rito. Loko van’wana va nga swi twisisi leswi hlayiwaka hi Xislavic, a va ku: “Ján, xana Xinghezi xi ri yini emhakeni leyi?” A ndzi swi hisekela ku tshinela ekusuhi ni rivoni kutani ndzi hundzuluxela leswi vuriwaka hi nkandziyiso wa Xinghezi ndzi swi yisa eka Xislavic.

Un’wana wa lava va veke Swichudeni swa Bibele eUnited States kutani va tlhelela laha ku veke Czechoslovakia a ku ri Michal Šalata. U tlhelele eximutanini xa le kusuhi xa Sečovce, laha a a tshama kona eku sunguleni naswona u pfunile eku hleriweni ka ntirho wa ku chumayela eCzechoslovakia. Makwerhu Šalata a a famba na mina loko a ya chumayela. Kutani hi 1924, loko ndzi ri ni malembe ya 13, ndzi n’wi kombele leswaku a ndzi khuvula. Hambileswi Manana a a ehleketa leswaku ndza ha ri ntsongo leswaku ndzi nga teka goza lerikulu swonghasi, ndzi n’wi khorwisile leswaku a ndzi nge hundzuki exibohweni xexo. Xisweswo hi n’hweti yoleyo ya July, entsombanweni wa siku rin’we lowu a wu khomeriwe eOndava River, ndzi kombise ku tinyiketela ka mina eka Yehovha hi ku khuvuriwa ematini ya nambu wolowo.

Malunghelo Yo Hlawuleka Ya Ntirho

Loko ndzi ri ni malembe ya 17 ndzi twe hi ta xilahlo lexi a xi ta va kona eximutanini lexi a xi nga ri ekule ngopfu ni laha a ndzi chumayela kona. A ku ri xilahlo xo sungula lexi a xi fambisiwa hi Swichudeni swa Bibele endhawini yoleyo. Loko ndzi fika ndzi phendle ndlela exikarhi ka vanhu lava a va rindze ku vona lexi a xi ta humelela kutani ndzi ya fika laha xivulavuri a xi yime kona. Loko ndzi fika laha a xi yime kona, xi hundzuke xi ndzi languta, kutani xi ku: “Ndzi ta rhanga ndzi vulavula, kutani wena u ta ya emahlweni.”

Nkulumo ya mina a ndzi yi seketele etsalweni ra 1 Petro 4:7, leri nge: “Makumu ya swilo hinkwaswo ma tshinele.” Ndzi pfule Matsalwa lama kombisaka leswaku ku herisiwa ka ku xaniseka ni rifu na kona ku tshinele naswona ndzi hlamusele ntshembo wa ku pfuxiwa ka lava feke. (Yohane 5:28, 29; Mintirho 24:15) Hambileswi a ndzi vonaka onge ndzi ntsongo ngopfu—kumbexana hikwalaho ka sweswo—hinkwavo lava a va ri kwalaho va yingisele hi vurhon’wana.

Mahungu yo tsakisa ma kumeke eka Xihondzo xo Rindza xa September 15, 1931, lexi hlamuseleke leswaku a ha ha lavi ku vitaniwa Swichudeni swa Bibele kumbe hambi ku ri hi vito rihi kambe hi lava ku tiviwa tanihi Timbhoni ta Yehovha. Endzhaku ko hlaya rungula leri, Swichudeni swa Bibele swa le ndhawini ya ka hina swi hlele leswaku ku va ni nhlangano wo hlawuleka. Swichudeni swa Bibele swa kwalomu ka 100 swi hlanganile eximutanini xa Pozdišovce. Kwalaho ndzi ve ni lunghelo ra ku nyikela nkulumo leyi nga ni nhloko-mhaka leyi nge “Vito Lerintshwa” leyi sekeriweke eka xihloko xa Xihondzo xo Rindza lexi boxiweke laha henhla.

Hinkwavo lava a va ri kona va yimise mavoko va tsakile swinene loko va byeriwa leswaku va amukela xihlambanyo lexi endliweke hi vapfumeri-kulobye ematikweni man’wana. Kutani hi rhumele thelegiramu eyindlu-nkulu ya Timbhoni ta Yehovha eBrooklyn, New York, leyi nge: “Hina Timbhoni ta Yehovha leti hlengeletaneke namuntlha ePozdišovce, ha pfumelelana ni nhlamuselo leyi nga eka Xihondzo xo Rindza malunghana ni vito lerintshwa naswona ha ri amukela vito leri lerintshwa leri nge Timbhoni ta Yehovha.”

Ndhawu leyikulu ya le Slovakia ni le Transcarpathia, leyi emahlweni ka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava a yi ri xiphemu xa Czechoslovakia, yi ve ndhawu leyi noneke swinene ya ntirho wa hina wa Vukreste. A hi chumayela endhawini leyi leyikulu hi ri karhi hi famba hi milenge, hi hala tlhelo hi khandziya switimela, mabazi ni swikanyakanya. Hi nkarhi wolowo filimi ya “Photo-Drama of Creation,” ni tislaydi leti a ti fambisana ni nkulumo, a swi kombisiwa emadorobeni yo tala. Endzhaku ka loko swi kombisiwile, a ku tekiwa tiadirese ta vanhu lava tsakelaka. A ndzi nyikiwe tiadirese to tala ta vanhu volavo naswona a ndzi komberiwe ku endla malunghiselelo leswaku Timbhoni ti endzela vanhu lava tsakelaka. Emadorobeni man’wana a hi hirha tiholo laha a ndzi nyikela tinkulumo tin’wana to engetela.

Hi va-1930 ndzi ve ni lunghelo ra ku va mupfhumba emintsombanweni leyikulu leyi a yi khomeriwa entsindza wa Prague. Hi 1932 ku hleriwe ntsombano wo sungula wa matiko hinkwawo eCzechoslovakia. Hi fike hi hlangana eHolweni ya Mintlango ya Varieté. Nhloko-mhaka ya nkulumo leyi leyi a yi ku, “Yuropa Ri Langutane Ni Ndzoviso” yi koke nyingiso wa vanhu vo tala, naswona vanhu va kwalomu ka 1 500 va tile va ta yi yingisa. Ntsombano wun’wana wa matiko hinkwawo wu khomeriwe ePrague hi 1937, naswona ndzi ve ni lunghelo ra ku nyikela nkulumo kwalaho. A ku ri ni vapfhumba lava humaka ematikweni yo tala ya le Yuropa, naswona hinkwerhu ka hina hi kume xikhutazo lexi a hi xi lava leswaku hi ta langutana ni miringo leyi landzeleke hi ku hatlisa endzhaku ka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava.

Vukati Ni Miringo Leyikulu

Endzhaku ka loko hi tlhelele eCzechoslovakia, mina na Manana hi chumayele ni Swichudeni swa Bibele eximutanini xa le kusuhi xa Pozdišovce. Kwalaho ndzi vone nhwana wo saseka la vuriwaka Anna Rohálová. Loko se hi kurilenyana hi swi xiyile leswaku rirhandzu ra hina a ku nga ri ra Vukreste ntsena. Hi tekanile hi 1937. Ku sukela hi nkarhi wolowo, Anna a a ndzi seketela, hambi ku ri hi “nguva ya ku karhateka” leyi a yi ri ekusuhi.—2 Timotiya 4:2.

Endzhakunyana ka loko hi tekanile, swi ve erivaleni leswaku Yuropa a yi lunghiselela Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava. Hi November 1938, swiphemu swa le dzongeni wa Transcarpathia na Slovakia swi tekiwe hi Hungary leyi a yi tirhisana ni Jarimani ra Manazi. Maphorisa ya le Hungary a ma yirise minhlangano ya hina, naswona a hi boheka ku hamba hi ya vonaka le xitichini xa maphorisa.

Endzhaku ka ku tlhekeka ka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava hi September 1939, vo tala va hina lava a va ri eZáhor, vavanuna ni vavasati, hi yisiwe ekhotsweni kutani hi hundziseriwa endlwini yin’wana leyi a yi tshama yi rindziwile le Mukacheve, sweswi ku nga Ukraine. Kwalaho hi kume Timbhoni-kulorhi to tala leti humaka emavandlheni ya le Transcarpathia. Endzhaku ko konanisiwa tin’hweti tinharhu ku ya eka ta mune ni ku biwa ko tala, hi tengisiwe hi huvo yo hlawuleka ya masocha. Hinkwerhu a hi vutisiwa xivutiso xin’we ntsena: “Xana u tiyimisele ku lwa ni tiko ra U.S.S.R. u lwela Hungary?” Tanihi leswi hi aleke, hi gweviwile ivi hi rhumeriwa ekhotsweni leri a ri ri le Budapest, eHungary, le 85 Margit Boulevard.

Vabohiwa hinkwavo a va sika hi ndlala. Ku nga ri kungani mavabyi ma sungule ku andza kutani vabohiwa va sungula ku fa. Mawaku ndlela leyi ndzi tsakeke ha yona loko nsati wa mina a teke riendzo ro leha a ta ndzi vona ku suka le Záhor! Hambileswi a ho vulavula timinete ta ntlhanu ntsena mina ndzi ri hala ndzhaku ka tinsimbi ta khotso, ndzi nkhense Yehovha ku va ni munghana wo tshembeka hi ndlela leyi.a

Ku Suka eKhotsweni Ku Ya eKampeni Ya Nxaniso

Ku suka ekhotsweni ndzi yisiwe eJászberény, le Hungary, laha Timbhoni ta kwalomu ka 160 a ti yisiwe kona. Loko hi ri kwalaho, mutirhela-mfumo wa le Hungary u hi byele leswaku hulumendhe ya le Hungary yi hi tshembisa nchumu wun’we loko hi lava ku pembela: “Loko u swi rhandza ku ya tirha evuthwini ra nyimpi, tana laha mahlweni.” A nga kona loyi a yeke. Mutirhela-mfumo yoloye u te: “Hambileswi ndzi nga pfumelelaniki ni leswi mi swi endlaka, ndza mi xixima hi ku tiyimisela ka n’wina ku hlayisa ripfumelo ra n’wina.”

Endzhaku ka masiku ma nga ri mangani, hi khandziye xikepe eNambyeni wa Danube kutani hi kongoma ekampeni ya nxaniso leyi nga le kusuhi ni doroba ra Bor eYugoslavia. Loko ha ha ri exikepeni, masocha swin’we ni mukongomisi wa wona va ringeke ko tala ku endla leswaku hi landzula ripfumelo ra hina. Mukongomisi wa masocha u ma byele leswaku ma hi hima hi swibalesa, ma hi raha hi majombo ni ku hi xanisa hi tindlela tin’wana.

Loko hi hundziseriwa emahlweni ka Ndhuna ya masocha András Balogh le Bor, u te: “Loko leswi ndzi byeriweke swona ha n’wina ku ri ntiyiso, mi ta fa ku nga ri khale.” Kambe endzhaku ko hlaya rungula leri humaka eka vatirhela-mfumo leri a ri lemiwile, u hi kombise xichavo. Balogh u hi nyike ntshunxekonyana wo karhi naswona u hi pfumelerile leswaku hi tiakela ndhawu leyi hi nga ta tshama eka yona. Hambileswi swakudya a swi kayivela, leswi a hi ri ni khixi ra hina, a swi aviwa kahle.

Hi March 1944, Jarimani ri sungule ku teka Hungary. Hi nkarhi wolowo, mukongomisi wa Manazi loyi a a hiseka Ede Marányi u teke xikhundlha xa Balogh. U veke milawu yo tika, ku fana ni ya le tikampeni ta nxaniso. Kambe, ku nga ri kungani, mavuthu ya le Rhaxiya ma tshinerile, kutani hi humesiwile ekampeni ya le Bor. Hi ku famba ka nkarhi, loko hi ri karhi hi gwirima, hi swi vone hi mahlo loko ku dlayeteriwa Vayuda eCservenka. Swi vonaka onge hi lo ponisiwa hi ndlela ya singita.

Loko hi fika endzilakaneni lowu nga exikarhi ka Hungary na Austria, hi lerisiwe ku cela tindhawu leti swibamu a swi ta vekiwa eka tona. Hi hlamuserile leswaku hi vabohiwa hikuva hi arile ku hlanganyela etimhakeni ta nyimpi. Tanihi leswi a ndzi ri emahlweni ka ntlawa wolowo, phorisa ra le Hungary ri lo vhela ri ku ndzi bvu, kutani ri sungula ku ndzi himetela. Ri huwelele ri ku: “Ndzi ta ku dlaya. Loko u nga tirhi, van’wana va ta landzela xikombiso xa wena xo biha!” Vutomi bya mina byi ponisiwe hi ku nghenelela ka Mbhoni leyi kuleke ku nga András Bartha, loyi a a rhangela entirhweni wo chumayela.b

Endzhaku ka mavhiki ma nga ri mangani, nyimpi yi herile kutani hi nghenele ndlela hi tlhelela ekaya. Vabohiwa van’wana, lava va ntshunxiweke eBor, va vike leswaku hinkwerhu lava yisiweke eCservenka, hi dlayiwile. Kutani, tin’hweti ta kwalomu ka tsevu, nsati wa mina a a titeka a ri noni. U hlamale ngopfu siku rin’wana loko a ndzi vona enyangweni! Mihloti ya ntsako a yi xiririka ematihlweni ya hina loko hi ri karhi hi angarhana endzhaku ka malembe hi hambanile.

Ku Hlela Ntirho Hi Vuntshwa

Endzhaku ka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, Slovakia ri tlhele ri hlanganisiwa ni Czechia leswaku ku vumbiwa Czechoslovakia. Kambe, Transcarpathia, ndhawu leyikulu leyi a yi ri xiphemu xa Czechoslovakia emahlweni ka nyimpi, yi ve xiphemu xa Ukraine eSoviet Union. Hi 1945, mina na Michal Moskal hi ye eBratislava, leyi sweswi yi nga ntsindza wa Slovakia, laha hi hlanganeke ni vamakwerhu lava nga ni vutihlamuleri leswaku hi tlhela hi hlela ntirho wo chumayela. Hambileswi a hi karhele emirini ni le mintlhavekweni, a hi tiyimisele ku ya emahlweni ni ntirho wa hina wa ku chumayela mahungu lamanene ya Mfumo wa Xikwembu.—Matewu 24:14; 28:18-20.

Endzhaku ka nyimpi, mintsombano yi hi khutazile swinene entirhweni wa hina. Hi September 1946, ntsombano wo sungula wa tiko hinkwaro a wu khomeriwe edorobeni ra Brno. A ndzi ri ni lunghelo ro nyikela nkulumo leyi nga ni nhloko-mhaka leyi nge “Ntshovelo, Makumu Ya Misava.”

Hi 1947 ku khomiwe ntsombano wun’wana eBrno. Kwalaho, Nathan H. Knorr, Milton G. Henschel na Hayden C. Covington lava a va endzile ku suka eyindlu-nkulu ya misava hinkwayo ya Timbhoni ta Yehovha eBrooklyn, New York, va nyikele tinkulumo leti khutazaka. Ndzi ve ni lunghelo ra ku toloka tinkulumo ta vona. Hambileswi a ku ri ni vahuweleri va Mfumo va 1 400 hi nkarhi wolowo eCzechoslovakia, nhlayo ya vanhu lava veke kona enkulumeni ya rivala a va ri kwalomu ka 2 300.

Nxaniso eHansi Ka Makhomunisi

Hi 1948, Makhomunisi ma teke tiko, naswona endzhakunyana ka kwalaho, ntirho wa hina wa ku chumayela wu yirisiwile ku ringana malembe ya 40. Hi 1952, vo tala va hina lava vafumi a va hi teka hi ri varhangeri, hi pfaleriwile emajele. Vo tala va hehliwe hi ku xenga mfumo, va nga ri vangani va hina va hehliwe hi ku veka mfumo ekhombyeni. Ndzi khomiwile ivi ndzi konanisiwa tin’hweti ta 18. Loko ndzi vutisa leswaku ndzi muxengi hi ndlela yihi, muavanyisi u te: “A wu vulavula hi Mfumo wa Xikwembu. Naswona u vula leswaku wu ta fuma misava. Leswi swi katsa na Czechoslovakia.”

Ndzi hlamule ndzi ku: “Loko swi ri tano, u fanele u va teka va ri vaxengi hinkwavo lava khongelaka Xikhongelo xa Hosi naswona va kombelaka ‘Mfumo wa Xikwembu leswaku wu ta.’” Nilokoswiritano, ndzi avanyisiwe malembe ya ntlhanu ni hafu naswona ndzi rhumeriwe ekhotsweni ro biha ra Makhomunisi eJáchymov, le Czechoslovakia.

Endzhaku ko guba ejele nkarhi wo leha, ndzi ntshunxiwile. Nkatanga Anna, a a ndzi seketela hi ku tshembeka hi mapapila ni hi ku ndzi endzela, swin’we ni ku khathalela n’wana wa hina, Mária. Eku heteleleni, hi tlhele hi hlangana tanihi ndyangu, naswona hi ye mahlweni ni ntirho wa hina wa Vukreste, lowu a hi wu endla hi ku ngungumela.

Vutomi Lebyi Fuweke Bya Ku Tirhela Yehovha

Emalembeni ya 70 ni ku tlula lama hundzeke, Timbhoni ta Yehovha ta le ndhawini ya ka hina a ti endla vutirheli bya tona ehansi ka swiyimo swo hambana-hambana, minkarhi yo tala ehansi ka mfumo wa Vukhomunisi. Entiyisweni, se ndzi kurile naswona a ndza ha ri na matimba, kambe ndza ha ri nkulu la nga Mukreste eZáhor swin’we ni van’wana vo tshembeka ku fana na Ján Korpa-Ondo, loyi a ha hanyaka naswona a nga ni malembe ya 98.c Nsati wa mina la rhandzekaka, loyi a a ri nyiko leyinene leyi humaka eka Yehovha, u file hi 1996.

Ndza ha xi vona kahle hi mahlo ya miehleketo xivono lexi hlamuseriweke eka matluka 228 ku ya eka 231 ebukwini leyi nge The Way to Paradise, leyi kandziyisiweke hi 1924. Muhlayi u komberiwe ku tiehleketa a ri eParadeyisini a yingisele vanhu vambirhi lava pfuxiweke va ri karhi va dya mabulo. Va ri karhi va tivutisa leswaku va le kwihi. Kutani loyi a poneke eArmagedoni a a ri ni lunghelo ra ku hlamusela lavambirhi leswaku va pfuxeriwe eParadeyisini. (Luka 23:43) Loko Armagedoni yo fika ndza ha hanya, ndzi ta swi tsakela ku chumbutela vanhu lava landzelaka timhaka teto loko va pfuxiwa, ku nga nkatanga, manana ni van’wana lava a ndzi va rhandza. Kambe loko ndzo fa Armagedoni yi nga si fika, ndzi langutele leswaku un’wana emisaveni leyintshwa a ndzi byela hi leswi endlekeke endzhaku ka ku fa ka mina.

Sweswi ndzi ya emahlweni ndzi tlangela lunghelo ro hlawuleka ni lerinene swonghasi ra ku vulavula ni Hosi ya Vuako Hinkwabyo swin’we ni ku kota ku tshinela ekusuhi na yona. Xiboho xa mina i ku ya emahlweni ndzi hanya hi ku landza marito ya muapostola Pawulo lama nga eka Varhoma 14:8: “Loko hi hanya hi hanyela Yehovha, ni loko hi fa, hi fela Yehovha. Hikokwalaho loko hi hanya ni loko hi fa, hi va Yehovha.”

Loko u tsakela ku kuma rungula leri engetelekeke kumbe u lava leswaku un’wana a ku endzela ekaya a ta dyondza na wena Bibele mahala, hi kombela u tsala, u rhumela vito ni adirese leyi kombisaka nomboro ya yindlu ya ka n’wina eka, Timbhoni ta Yehovha, Private Bag X2067, Krugersdorp, 1740, South Africa, kumbe eka adirese leyi faneleke eka leti longoloxiweke eka tluka 5.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 30]

Ndzi ri na Anna endzhaku ka lembe hi tekanile

[Swifaniso leswi nga eka tluka 31]

Ndzi ri na Nathan H. Knorr entsombanweni wa 1947 eBrno