Laha Ndzi Sunguleke Ku Twa Vito Leri Nge Yehovha

Hi ku vula ka Pavol Kovár

Tibomo leti a to na kunene ti endle leswaku swi hi tikela ku ya fika exiyindlwanini lexi a hi tshama eka xona. Loko tibomo ti nyanya ku na naswona xiyindlwana xa hina xi sungula ku ninginika, mubohiwa-kulorhi u huwelerile a khongela a ku: “Yehovha, hi ponise! Hi kombela u hi ponisa hikwalaho ka vito ra wena ro kwetsima!”

A KU ri hi January 8, 1945, naswona a ndzi khomiwe hi valala ndzi ri le Linz, ku nga doroba ra le Austria. Exiyindlwanini xexo a hi ri kwalomu ka 250 naswona hinkwerhu hi ponile ku hlaseriwa hi tibomo. Loko hi humela hala handle hi kume leswaku nchumu wun’wana ni wun’wana a wu onhiwile. Xikhongelo lexi humaka embilwini lexi ndzi xi tweke xi ndzi khumbile hambileswi ndzi nga swi tivangiki leswaku xi endliwe hi mani. Ndzi nga si mi byela leswaku swi tise ku yini leswaku ndzi hetelela ndzi swi tivile leswaku Yehovha i mani, inge ndzi mi chumbutela ndlela leyi ndzi kurisiweke ha yona.

Ndzi velekiwe hi September 28, 1921, endlwini yin’wana ekusuhi ni ximutana xa Krajné, evupela-dyambu bya Slovakia, leyi hi nkarhi wolowo a yi ri xiphemu xa Czechoslovakia. Vatswari va mina a va ri Maprotestente lama hisekelaka vukhongeri bya wona. Manana na hina vana va mune a hi yingiserisisa loko Tatana a hi hlayela Bibele ya kwalaho kaya hi mixo wun’wana ni wun’wana hi Sonto. Kambe, a ndzi tsundzuki ndzi twa Tatana a tirhisa vito leri nge Yehovha. Eximutanini lexi a hi tshama eka xona a ku hanyiwa vutomi byo olova, kambe a hi enerisekile hi swilo switsongo leswi a hi ri na swona.

Loko ku sungula Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava hi 1939, vanhu a va khomiwe hi rhumbyana. Vo tala a va ha ma tsundzuka kahle maxangu lama voniweke hi nkarhi wa Nyimpi yo Sungula ya Misava leyi se a yi ri ni malembe ya kwalomu ka 20 yi lwiwile. Hi 1942, ndzi tsariseriwe vusocha evuthwini ra le Slovakia. Hambileswi tiko ra Slovakia a ri seketela tiko ra Jarimani ximfumo, hi August 1944 ku endliwe matshalatshala yo vuyetela xidimokrati. Loko swi tsandzile, ndzi ve un’wana wa masocha ya magidi ya le Slovakia lama khomiweke ma yisiwa etindhawini leti lawuriwaka hi Majarimani. Ndzi hetelele ndzi ri le Gusen, ku nga kampa yin’wana leyi nga ekusuhi ni kampa ya vakhotsiwa ya Mauthausen, ekusuhi ni le Linz.

Ku Khomiwa Hi Valala

Hi averiwe ku ya tirha efemeni yo endla swihaha-mpfhuka laha a ku nga ri kule ni ximutana xa Sankt Georgen an der Gusen. Ndzi fike ndzi averiwa ku tirha ku tsema timhandzi. A hi nga nyikiwi swakudya swo tala, naswona hi January 1945 swakudya leswi a hi phameriwa swona swi tlhele swi hungutiwa tanihi leswi Manazi a ma hluriwa. Swakudya swo kufumela leswi a hi swi kuma a ku ri murhu wutsongo ntsena. Vatirhi va le kampeni leyikulu ya Mauthausen a va fika mixo wun’wana ni wun’wana. Hakanyingi varindzi a va fumbutela vabohiwa lava a va nga ri na matimba yo tirha, va va dlaya. Endzhaku ka sweswo, vabohiwa lavan’wana a va lahlela mintsumbu exigolonyanini kutani va yi yisa laha yi hisiwaka kona.

Hambileswi a hi dya mbitsi hi xeva hi nhlomulo, a hi tshemba leswaku nyimpi yi ta hela ku nga ri khale. Hi May 5, 1945, endzhaku ka tin’hweti ta mune ku buluke tibomo leti hlamuseriweke le ku sunguleni, ndzi te loko ndzi huma laha a ndzi etlele kona ndzi kuma ku ri ni hasahasa, hiloko ndzi tsutsumela erivaleni. Varindzi a va nga ri kona, swibalesa a swi hlengeletiwile naswona tigede a ti pfuleke ti helela. A hi kota ku vona kampa leyin’wana. Vabohiwa lava a va ntshunxiwile a va huma eka yona onge i tinyoxi leti nga tlhontlhiwa. Loko vabohiwa va ntshunxiwile va tirihisele hi ndlela ya tihanyi. Ndza ha ku tsundzuka kahle ku yayarhelana loku veke kona.

Vabohiwa a va tirihisela hi ku fumbutela vabohiwa lava pfuneke varindzi va khotso, va kala va va dlaya. Hakanyingi vabohiwa lava pfuneke varindzi va khotso a va ri ni tihanyi ku tlula ni varindzi va Manazi. Ndzi tshame ndzi vona mubohiwa un’wana a ri karhi a fumbutela mubohiwa la pfuneke varindzi a kala a fa, a huwelela a ku: “U dlaye tatana. A ndzi ri na tatana laha, naswona wa ha ku n’wi dlaya tolweni!” Nimadyambu madzana ya mintsumbu ya vabohiwa lava pfuneke varindzi ni vabohiwa lavan’wana a yi lo n’walala endhawini leyi a yi ri ni byanyi. Endzhakunyana, loko hi nga si suka ekampeni yoleyo, hi yi valangile kutani hi ya vona swilo leswi vanhu a va dlayiwa ha swona—ngopfu-ngopfu tiyindlu leti nga ni gasi—ni laha a va hiseriwa kona.

Ku Dyondza Hi Ta Xikwembu Xa Ntiyiso

Eku heleni ka May 1945 se a ndzi ri ekaya. Hi nkarhi wolowo, vatswari va mina se a va tiva vito ra Xikwembu, ku nga vito leri ndzi nga ri twa loko ndzi ri exiyindlwanini lexi a hi tumbele eka xona naswona se a va ri Timbhoni ta Yehovha. Loko ndza ha ku vuya, ndzi sungule ku tolovelana na Oľga, nhwanyana loyi a a rhandza Xikwembu, naswona hi tekanile endzhaku ka lembe. Ku hisekela ka yena ntiyiso wa le Bibeleni ku ndzi susumetele ku hambeta ndzi dyondza hi Yehovha. Mina na Oľga ni vanhu van’wana va 50 hi khuvuriwile eNambyeni wa Váh le Piešťany eka yin’wana ya tinhlengeletano ta hina to hetelela loko mfumo lowuntshwa wa Vukhomunisi wu nga si yirisa ntirho wa hina wo chumayela hi 1949. Hi ku famba ka nkarhi, hi ve ni vana vambirhi va vanhwanyana lava hi va thyeke Oľga na Vlasta.

Ján Sebín, Mbhoni leyi pfuneteke leswaku ntirho wo chumayela wu tlhela wu hleriwa endzhaku ka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, a a tala ku hi endzela naswona a ndzi tala ku famba na yena ensin’wini. Hambileswi Makhomunisi a ma nyanya ku hi xanisa, hi hambete hi chumayela. A hi dyondzisa vanhu Bibele hi ri ni vuxiyaxiya, naswona swi nga si ya kwihi se a hi dyondza ni vanhu vo tala Bibele. Loko Ján a famba, mina ni nsati wa mina hi sale hi dyondza ni vanhu volavo. Hi ku famba ka nkarhi, loko hi ri etinhlengeletanwini a hi tala ku hlangana ni vanhu volavo lava rhandzekaka va ri ni vana va vona ni vatukulu va vona. Sweswo swi hi tsakisile swinene!

Ntirho Wo Hlawuleka

Hi 1953 Timbhoni to tala leti a ti rhangela entirhweni wo chumayela ti khomiwile. Hikwalaho ndzi komberiwe ku ya chumayela endhawini leyi a yi ri tikhilomitara ta 150 ku suka ekaya. Endzhaku ka mavhiki man’wana ni man’wana mambirhi, loko ndzi chayisa entirhweni hi Mugqivela nindzhenga, a ndzi khandziya xitimela edorobeni ra Nové Mesto nad Váhom ndzi ya eMartin, en’walungu-xikarhi wa Slovakia. Loko ndzi fika kwalaho ndzi dyondzise vanhu Bibele kukondza ku va vusiku ivi ndzi tlhela ndzi va dyondzisa hi siku hinkwaro ra Sonto. Hi Sonto nimadyambu a ndzi khandziya xitimela ndzi tlhelela eNové Mesto. A ndzi tala ku fika exikarhi ka vusiku kutani a ndzi fika ndzi etlela endlwini ya mpatswa wun’wana lowu dyuhaleke lowu minkarhi hinkwayo a wu ndzi khoma kahle. Kutani nimixo a ndzi namba ndzi kongoma entirhweni ivi ndzi ya fika ekaya ka mina le ximutanini xa Krajné hi Musumbhunuku nivusiku. Hi mahelo-vhiki loko ndzi nga ri kona ekaya, Oľga a a khathalela vana va hina.

Kutani hi 1956, ndzi komberiwe ku va mulanguteri wa xifundzha, ku nga ntirho lowu a wu katsa ku endzela mavandlha lama nga le ndhawini ya ka hina ndzi ma tiyisa hi tlhelo ra moya. Tanihi leswi vo tala lava a va ri valanguteri va xifundzha a va khomiwile, ndzi vone swi fanerile ku amukela vutihlamuleri lebyi. Mina ni nsati wa mina a hi tiyiseka leswaku Yehovha u ta pfuna ndyangu wa hina.

Hi ku ya hi nawu wa Makhomunisi, vaaka-tiko hinkwavo a va fanele va tirha ntirho wo tihanyisa. Hulumendhe a yi teka vanhu lava nga tirhiki va ri lava nga pfuniki nchumu kutani a yi va khoma. Hikwalaho ndzi hambete ndzi tirha ntirho wo tihanyisa. N’hweti yin’wana ni yin’wana a ndzi heta mahelo-vhiki mambirhi ndzi ri ni ndyangu wa mina hi endla mintirho ya Xikwembu ni mintirho yin’wana hi ri swin’we; kambe hi mahelo-vhiki laman’wana mambirhi, a ndzi endzela rin’wana ra mavandlha ya tsevu ya le kusuhi exifundzheni lexi a ndzi averiwe xona.

Hi Hambeta Hi Kandziyisa Tibuku Hambiloko Hi Yirisiwile

Valanguteri va xifundzha a va ri ni vutihlamuleri byo hlela leswaku vandlha rin’wana ni rin’wana exifundzheni xa vona ri kuma tibuku leti sekeriweke eBibeleni. Eku sunguleni, timagazini ngopfu-ngopfu a ti kopiwa kunene hi voko kumbe ti tsariwa hi muchini. Hi ku famba ka nkarhi a hi kota ku teka Xihondzo xo Rindza hi khamera kutani hi rhumela tifilimi ta kona emavandlheni. Endzhaku ka sweswo a ku endliwa tikopi ta Xihondzo xo Rindza hi tifilimi toleto. Leswi ku xava maphepha yo tala yo kopela eka wona a swi ta endla leswaku hi nga tshembiwi, lava va ma xavaka a va fanele va va ni xivindzi ni vuxiyaxiya.

Štefan Hučko a a wu hisekela ntirho lowu naswona a a wu endla hi vutshila. Hi xikombiso: Siku rin’wana Štefan u tlhelele exitolo lexi xavisaka maphepha edorobeni rin’wana ra le kule ni laha a tshamaka kona leswaku a ya xava maphepha, kambe a a ri kusuhi ni ku famba hikuva a ma nga ri kona. Hambiswiritano, u vone mutirhi wa le xitolo loyi a a ri ni xinghana loyi a a tshembise leswaku u ta n’wi odela maphepha wolawo. Loko Štefan a a ha lava ku vulavula na yena, u vone phorisa ri nghena exitolo xexo. Hi nkarhi wolowo, mutirhi wa le xitolo u vone Štefan kutani a vula a tsakile a ku: “Nkulukumba, u na nkateko. Maphepha lawa a wu ma lava se ma fikile.”

Štefan u dye mabyongo hi ku hatlisa, ivi a ku: “Manana, ndza tshemba leswaku u ndzi fanisa ni munhu un’wana. Mina ndzi lava filimi yin’we ntsena.”

Loko a tlhelele emovheni, Štefan u tibyerile leswaku a nge fambi a nga ma kumanga maphepha lawa a a tele wona. Endzhaku ka loko a hluvule jazi ra yena ni xihuku xa yena leswaku va nga n’wi xiyi, u tlhelele exitolo kutani a ya hi ku kongoma eka mutirhi wa le xitolo. U te: “Vhiki leri nga hela a ndzi ri kwala, kutani mi ndzi tshembise leswaku mi ta ndzi odela maphepha. Xana ma kona?”

Mutirhi loyi u te: “Ina ma kona. Phela wa tiva timinete ti nga ri tingani a ku ri ni wanuna un’wana laha xitolo wo fana na wena. Swa hlamarisa—onge hiloko mi ri mahahlwa!” Štefan u hatle a xava maphepha yo tala lawa a ma lava ivi a famba, a nkhensa Yehovha hileswi a endleke leswaku a ma kuma.

Hi va-1980 hi sungule ku tirhisa michini yo endla tikopi ni michini leyitsongo yo kandziyisa leswaku hi kandziyisa tibuku leti sekeriweke eBibeleni emakamareni ya le hansi ni le tindhawini tin’wana leti swi nga oloviki ku ti kuma. Hi ku famba ka nkarhi, nhlayo ya tikopi ta timagazini swin’we ni nhlayo ya tibuku ni swibukwana yi kale yi tlula ni nhlayo ya Timbhoni.

Maendzo Lama Nga Amukelekiki

Siku rin’wana hi va-1960, ndzi lerisiwe ku ya endzawulweni ya masocha ya khamphani leyi a ndzi tirhela yona. Vavanuna vanharhu lava nga ambalangiki yunifomo va ndzi vutisile va ku: “Se u ni nkarhi wo tanihi kwihi u ri karhi u hlanganyela ni Timbhoni ta Yehovha? Naswona i vamani lava u hlanganyelaka na vona?” Leswi ndzi nga boxangiki ni vito rin’we, ndzi byeriwe leswaku va ta tlhela va ndzi vitana. A ku ri ro sungula ndzi hlangana ni vanhu va Ndzawulo ya Vuhlayiseki, ku nga maphorisa ya le xihundleni.

Endzhakunyana ka sweswo, ndzi landziwe entirhweni ndzi yisiwa exitichini xa maphorisa. Ku vekiwe phepha leri nga tsariwangiki nchumu emahlweni ka mina, ivi ndzi komberiwa leswaku ndzi tsala mavito ya Timbhoni letin’wana eka rona. Loko wanuna loyi a vekeke phepha rolero emahlweni ka mina a vuya endzhakunyana ka awara, u kume ndzi nga tsalanga nchumu eka rona kutani ndzi n’wi hlamuserile leswaku a ndzi nge boxi ni vito ni rin’we. Eka vhiki leri landzeleke ku tlhele ku humelela nchumu lowu fanaka. Kambe ndzi bukuteriwile, kutani ndzi te loko ndzi ku ndza famba, hiloko ndzi raheteriwa ephacisini hinkwayo.

Endzhaku ka sweswo, ndzi tshikiwe lembe hinkwaro ndzi nga karhatiwi. Kutani maphorisa ma rhumele wanuna un’wana leswaku a ndzi endzela. Wanuna yoloye a a ndzi pfaleriwe na yena le kampeni ya vakhotsiwa ya Manazi. U te: “Hi fanele hi cinca ndlela leyi hi ringetaka ku mi lawula ha yona. Loko hi khoma Mbhoni yin’we, ku humelela ntlhanu wa tona.” Leswi mfumo a wu lava ku swi endla a ku ri ku lawula ntirho wa hina. Hambiswiritano, a a ndzi nga tiyimiselanga ku va nyika hambi ri ri rungula ritsongo leri a ri ta endla leswaku va kota ku lawula ntirho wa hina.

A ndzi ri un’wana wa lava a va pfa va vitaniwa hi maphorisa ya le xihundleni ku ringana malembe yo tala. Minkarhi yin’wana a va nga hi karhati, kambe minkarhi yin’wana a va khoma un’wana wa hina va ya n’wi pfalela ekhotsweni. Nkateko wa kona, a ndzi si tshama ndzi pfaleriwa, kambe maphorisa wolawo ma ve na hina exitikini ku fikela hi 1989, ku nga lembe leri mfumo wa Vukhomunisi wu weke ha rona le Czechoslovakia.

Endzhaku ka mavhiki ma nga ri mangani mfumo wolowo wu wile, ndhuna ya Ndzawulo ya Vuhlayiseki ya le Bratislava yi ndzi endzerile. Yi kombele ku rivaleriwa yi ku: “Loko a swi ya hi mina a hi ta va hi nga mi karhatanga.” Kutani yi humese minkwama yimbirhi ya mihandzu yo swekiwa emovheni wa yona ivi yi ndzi nyika.

Yehovha I Xihondzo Lexi Tiyeke

Hambileswi malembe ya mina yo sungula ya 40 ndzi ri Mbhoni ya Yehovha ndzi ma heteke ndzi tirhela Yehovha kambe hi yirisiwile, ndzi tiphine hi vutomi lebyi tsakisaka ni lebyi enerisaka. Swilo leswi hi humeleleke emalembeni wolawo swi endle leswaku hina malandza ya Yehovha lama tshembekaka hi rhandzana. Vunghana byolebyo a hi byi teka byi ri bya risima naswona a hi titshege hi ku tshembana.

Hi March 2003, ndzi feriwe hi Oľga, nsati wa mina la rhandzekaka. U ve munghana wa mina wa vukati la tshembekaka vutomi byakwe hinkwabyo. A a hi tirha swin’we hi ku hiseka ensin’wini malembe wolawo hinkwawo. Sweswi ndza ha ri nkulu la nga Mukreste evandlheni ra hina naswona ndza ha lavisisa lava tsakelaka ku dyondza Bibele. Vito leri nge Yehovha, leri ndzi ri tweke ro sungula loko hi tumberile hi nkarhi wa Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, ri ve xihondzo lexi tiyeke eka mina.a—Swivuriso 18:10.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 12]

Hi 1942 loko ndzi ri evuthwini ra le Slovakia

[Xifaniso lexi nga eka tluka 12]

A ndzi pfaleriwe ekampeni ya Gusen (leyi kombisiweke hala ndzhaku)

[Xihlovo Xa Kona]

© ČTK

[Xifaniso lexi nga eka tluka 12]

Tatana a a hi hlayela Bibele mixo wun’wana ni wun’wana hi Sonto

[Xifaniso lexi nga eka tluka 13]

Siku leri hi nga tekana ha rona hi 1946

[Xifaniso lexi nga eka tluka 15]

Ndzi ri na Oľga loko a nga si fa