Yehovha U Ndzi Tiyisile Le Khotsweni Ra Le Mananga

HI KU VULA KA ISAIAH MNWE

A ndzi nga si tengisiwa, naswona a ndzi nga dyohanga nchumu. Kambe, ndzi nyikiwe ntirho wo tika ekhotsweni exikarhi ka Mananga lama vavulelaka ya Sahara le Afrika. Lexi a xi nyanyisa swilo, a ku ri hava na un’we wa vanghana va mina loyi a a tiva leswaku ndzi kwihi. Leswi swi humelele kwalomu ka malembe ya nhungu lama hundzeke, hi ximumu xa 1984. U nge ndzi hlamusela leswaku i yini lexi nga ndzi endla ndzi va eka xiyimo xo tano lexi vavisaka.

HI 1958, loko ndza ha ri na malembe ya 12, makwerhu lonkulu wa xinuna u ve un’wana wa Timbhoni ta Yehovha. Hambi swi ri tano, tatana na manana va ye emahlweni va gandzela swikwembu swa rixaka swa Tiko ra Abia, Nigeria, laha a hi tshama kona.

Hi 1968, ndzi joyine vuthu ra le Biafra. Loko ndzi ri le xivandleni xa nyimpi, ndzi anakanye hi xiyimo xa vukala-tlhelo xa Timbhoni ta Yehovha, ivi ndzi khongela leswaku Xikwembu xi ndzi pfuna. Ndzi xi tshembise leswaku loko xi ndzi pfumelela ndzi pona enyimpini, a ndzi ta va un’wana wa Timbhoni ta xona.

Endzhaku ka nyimpi ndzi hatlise ndzi hetisisa xitshembiso xa mina. Ndzi khuvuriwe hi July 1970 ivi hi ku hatlisa ndzi nghenela vutirheli bya nkarhi hinkwawo tanihi phayona. Hi ku famba ka nkarhi ndzi hlawuriwe tanihi nkulu evandlheni ra Vukreste. Hi ku hatlisa ndzi kume xirhambo lexi a xi huma ehofisini ya rhavi ra Nigeria leswaku ndzi amukela xiavelo xa vurhumiwa etikweni rin’wana ra le kusuhi laha ntirho wa Timbhoni ta Yehovha a wu nga si tsarisiwa enawini. Ndzi pfumerile, ivi hi January 1975, ndzi va endleleni, ndzi khome papila ro kota ku nghena ematikweni mambe.

Ndzi Khomiwa

Hi 1978 a ndzi averiwe ku endzela Timbhoni etikweni hinkwaro. Tanihi leswi a va nga talanga, ndzi fambe mimpfhuka yo leha, ndzi endzela madoroba-nkulu hinkwawo laha a ku nga ri na mavandlha, xikan’we ni le tindhawini leti a ti ri ni vanhu lava tsakelaka. Minkarhi yin’wana maphorisa a ya ndzi konanisa etindhawini to secha. Hi makhamba mambirhi, eka masiku hinkwawo ya mune, va ndzi khome va ndzi vutisa hi ta ntirho wa hina.

Kutani hi June 1984, loko hi ri karhi hi lunghiselela ku ya evutirhelini bya nsimu hi Sonto yin’wana, mulawuri un’wana wa xinghana u hi tivise leswaku maphorisa a ya lava ku khoma Timbhoni ta Yehovha. Endzhaku ka vhiki mina na Djagli Koffivi, loyi a humaka le Togo, hi khomiwile. Hi yisiwe le xiticini-nkulu xa maphorisa ivi hi lerisiwa ku vula mavito ya Timbhoni ta Yehovha hinkwato emutini wolowo. Va te, “A hi nge mi tshiki, loko mi nga hi byeli mavito.”

Ndzi hlamurile, “Hi n’wina maphorisa. I ntirho wa n’wina ku kuma vanhu lava mi va lavaka. A ndzi mutirheli wa n’wina.” Hi phikizanile 30 wa timinete, ivi maphorisa ma hi xungeta hi ku hi ba. Hambi swi ri tano, a hi va byelanga mavito ya vamakwerhu va Vakreste. Kutani va kunguhate ku teka layiburari ya mina ya tibuku ta Bibele.

Loko Ndzi Ri Le Khotsweni

Endzhaku ka loko hi tlhelele exiticini xa maphorisa hi ri na tibuku, mina na Djagli hi ti chichile. Loko hi ri karhi hi ti chicha, ku we phepha eBibeleni ya mina ya tinhlanga letikulu. A ku ri xiyimiso xa ntsombano wa muganga laha a ndzi tsale mavito hinkwawo ya vakulu va Vakreste etikweni. Ndzi xi rholele hi ku hatlisa ivi ndzi xi hlohlela exikwameni xa mina. Hambi swi ri tano, un’wana wa maphorisa u ndzi vonile ivi a ndzi lerisa leswaku ndzi n’wi nyika rona. A ndzi karhateke swinene.

Phepha leriya ri vekiwe etafuleni ra kamara leyi mina na Djagli a hi tisa tibuku kona. Loko ndzi tisa ndzhwalo wa mina lowu landzeleke, ndzi ye etafuleni ndzi ri teka, ndzi ri funya exikhwameni xa mina. Kutani ndzi te ndzi lava ku tintshunxa. Phorisa ri ndzi helekete exiyindlwanini. Loko ndzi nghenile ndzi pfala rivanti, ndzi handzule phepha leriya ri va swiphemu-phemu ivi ndzi ri fambisa ni mati.

Loko maphorisa ma tive leswi nga humelela, a va hlundzukile. Kambe a va chava ku endla nchumu hi swona, hikuva valawuri va vona a va ta va va va veke nandzu wa ku nga khathali ka vona lerova ndzi kuma nkarhi wa ku lahla phepha leriya. Endzhaku ko hi hlayisa masiku ya 17, mulanguteri wa maphorisa u hi byele leswaku hi hlengeleta swilo swa hina hikuva a hi rhurhiseriwa kun’wana. Hi hoxe tinguvu enkwameni wa pulasitiki, ivi le hansi ndzi veka Bibele leyitsongo leyi muendzi a nga hi nghenisela yona hi ku yiva.

Hi swi kotile ku tivisa Timbhoni leswaku a hi rhurhisiwa, kambe a hi nga swi tivi leswaku hi ya kwihi. Mixo lowu landzeleke, hi July 4, 1984, mulanguteri wa maphorisa u hi pfuxile. U hi sechile, ivi a hi byela leswaku hi humesa swiambalo enkwameni hi swi hayeka emavokweni ya hina. Kambe loko ndzi fika eka hembe yo hetelela, a ku ndzi nga tlherisela swiambalo enkwameni, kutani Bibele a yi kumiwanga.

Khotso Ra Le Mananga

Maphorisa ya hi yise le timbaleni ta swihaha-mpfhuka, laha hi nga khandziya xihaha-mpfhuka xa nyimpi. Endzhaku ka tiawara to karhi hi fike edorobeni leri nga ni vanhu va kwalomu ka 2 000, laha ku nga ni khotso ekusuhi. Ku suka kona i tikhilomitara ta 650 hi gondzo ku ya edorobeni ra le kusuhi. Hi humesiwe endzeni ka xihaha-mpfhuka hi ya ekhotsweni ivi hi yisiwa eka mulanguteri wa khotso. A ku nga ri na munhu eka mindyangu ya hina loyi a a tiva laha hi nga yisiwa kona.

Doroba leri hi nga yisiwa eka rona i nhlangasi-mananga (oasis) le Sahara. Ku na swimidyana, mirhi yi nga ri yingani ni miako ya makhumbi lama phamiweke. U nga kuma mati hi ku cela mitara kumbe mitara ni hafu u ya ehansi. Muaki wa kwalaho hi ndhavuko wa malembe ya 31 hi vukhale, u hi byele leswaku a nga si tshama a vona mpfula yi na kan’we evuton’wini bya yena! Naswona ndhawu leyi a yi hisa ku tlurisa. Mubohiwa un’wana u te xipima-ku-hisa le miakweni ya vabohiwa xi tshame xi komba 60 degrees Celsius! Moya wu tshama wu ri ku hungeni, wu rhwala sava leri n’wayisaka ni ku tlunya.

Mani na mani loyi a fikaka endhawini yoleyo a ta swi xiya leswaku a ri exivandleni xa tiko xa ku xanisa loku tlurisaka. Khotso a ri rhendzeriwe hi makhumbi lamakulu lama a ma hi sirhelela eka moya ni dyambu. Hambi swi ri tano, makhumbi a ma nga laveki leswaku ya sivela ku baleka, tanihi leswi a ku nga ri na laha u nga yaka kona. Le makumu ka nhlangasi-mananga, a ku nga ri na murhi, ku lo basa paa, ku nga ri na xo tumbeta munhu loko a lava ku baleka.

Loko hi nga si nghena, mulanguteri wa khotso u hi sechile. U hi byele leswaku hi humesa xin’wana na xin’wana eminkwameni ya hina. Ndzi sungule ku tlakusela tihembe ta hina ehenhla ha yin’we-yin’we. Loko se ku sale hembe yin’we leyi nga phutsela Bibele, ndzi n’wi kombe nkwama ndzi n’wi komba hembe leyi nga endzeni, ndzi ku: “Hi swona leswi ntsena leswi va nga hi pfumelela leswaku hi swi teka.” Hi ku eneriseka, u hi rhumele le rivaleni ra khotso. Bibele a ko va yona buku yi ri yoxe leyi a hi ri na yona.

Vutomi Bya Le Khotsweni

Vabohiwa hinkwavo loko va hlanganile a va ri 34. A ku ri swigevenga leswi tivekaka ni leswi nga ni khombo swinene etikweni. Vo tala a va ri vadlayi lava a va langutiwa tanihi lava nga ta ka va nga hundzuki. Hinkwerhu a hi etlela emakhotsweni mambirhi lamakulu lama hambanisiweke hi kamara ro hlambela leri pfulekeke. Kamara lero hlambela a ri ri ni mphongolo lowu nga pfariwangiki lowu a hi wu tirhisa tanihi xihambukelo. Hambi leswi a wu halatiwa mpundzu wun’wana ni wun’wana, a swi vonaka onge tinhongana ta mananga lawaya hinkwawo a ti ta ti ta tiphyuphyisela kwale ni ku tiphina hi thyaka ra mphongolo wolowo.

Swakudya leswi a hi ri na swona a ko va maxalana ntsena. A ya gayiwa hi vabohiwa, ya virisiwa ivi ya phameriwa etindyelweni, ivi ti tekiwa ti phakeriwa, ku vekiwa yin’we ehenhla ka sangu ra mubohiwa un’wana ni un’wana. Swakudya a swi nga funengetiwi. Hi nkarhi lowu a hi vuya ha wona le ntirhweni, tinhongana ta madzana a ti va ti funengete ndyelo yin’wana ni yin’wana ya maxalana. Loko hi teka tindyelo ta hina, tinhongana a ti haha ti suka. Eka masiku mambirhi yo sungula, a hi dyanga nchumu. Eku heteleleni, hi siku ra vunharhu, endzhaku ko susa tinhongana ivi hi susa vukoko lebyi omeke bya le henhla, hi sungule ku dya maxalana lawa. Hi khongelele leswaku Yehovha a sirheleta rihanyo ra hina.

A hi tirha emun’wini, hi faya makhumbi ya rivala ra khotso ra khale ivi hi aka makhumbi lamantshwa. A ku ri ntirho wo tika. A hi tirha hi nga wisi ku sukela hi 6:00 ni mpundzu ku fika ninhlikanhi, ivi hi dya, hi tlhelela entirhweni ku kondza ku va 6:00 ni madyambu. A ku nga ri na masiku yo wisa. A hi nga dlayiwi hi dyambu ntsena kambe hi xixika a hi dlayiwa hi xirhami. Nakambe a hi karhatiwa hi varindzi va tihanyi.

Ku Hambeta Hi Tiyile eMoyeni

Mina na Djagli a hi hlaya Bibele exihundleni, hi vulavula hi leswi hi swi dyondzeke. A hi nga swi koti ku yi hlaya hi voniwa hikuva a hi ta tekeriwa Bibele hi tlhela hi xupuriwa. Mubohiwa loyi ndzi sunguleke dyondzo ya Bibele na yena a ri na rivoni ra pharafini leri a hi ri tirhisa swin’we. Minkarhi yin’wana a ndzi pfuka hi mahlamba-ndlopfu hi awara ya n’we kumbe ya mbirhi ivi ndzi hlaya ku kondza ku va kwalomu ka awara ya ntlhanu. Hi ndlela yoleyo ndzi swi kotile ku hlaya Bibele hinkwayo.

Hi chumayele eka vabohiwa van’wana, ivi un’wana a byela ndhuna ya varindzi hi leswi hi swi endlaka. Handle ko swi anakanya, murindzi u nyike mubohiwa loyi magazini wa Xalamuka! lowu a ri na wona, ivi mubohiwa loyi a hi nyika wona. Ndzi wu hlaye hi ku phindha-phindha. Ku hlaya ni ku chumayela ka hina ku hi pfunile leswaku hi tshama hi tiyile emoyeni.

Ku Vulavurisana Ni Vanghana Va Hina

A hi nga pfumeleriwi ku tsala kumbe ku rhumela mapapila. Hambi swi ri tano, munhu un’wana loyi a ri ni xinghana eka hina u te a nga ndzi pfuna. Hi August 20, kwalomu ka mavhiki ya tsevu endzhaku ka loko ndzi fikile, ndzi tsale mapapila mambirhi exihundleni, rin’wana ri ya eka yindlu ya vayimeri va Nigeria lerin’wana ri ya eka vanghana van’wana va Timbhoni. Ndzi ma celele esaveni ndzi fungha hi ribye lerikulu. Endzhakunyana munghana luya wa hina u te a ta ma cela a ma humesa.

Ku hundze mavhiki, naswona a ndzi twanga nchumu. Hakatsongo-tsongo ndzi lahlekeriwe hi ntshembo wa leswaku xana mapapila lawaya ya fikile ke. Kambe a ya fikile, naswona Timbhoni-kulorhi ti lwe hi matimba leswaku hi ta ntshunxiwa. Ndzawulo ya Nigeria ya Timhaka ta Matiko Mambe na yona yi langutisise mhaka leyi ivi yi vutisa hulumendhe ya tiko leswaku ndzi khotsiwile etikweni rihi ni leswaku ha yini ndzi yisiwe ekhotsweni ra muxaka lowu.

Hi nkarhi lowu fanaka, hi November 15, 1984, ni mpundzu va hi yise eku basiseni. Varindzi va ndzi yise eswihambukelweni swa xikolo xa sekondari leswi vanhu a va swi tirhisa hi mavhiki yo tala hambi leswi mati a ma nga ha tirhi kahle. A swi tele hi thyaka ra vanhu. Varindzi va vule leswaku ntirho wa mina, a ku ri ku swi basisa. Switirho leswi a ndzi ri na swona a ku ri mavoko ya mina. Loko ndza ha hlamarile leswaku ndzi ta wu endlisa ku yini ntirho lowu wo chavisa, ndhuna ya varindzi yi tile ivi yi vula leswaku mulanguteri wa xifundzha xa ndhawu yoleyo a a lava ku ndzi vona.

Loko ndzi fika mulanguteri wa xifundzha u te wa ha ku vulavula ni muungameri wa tiko, loyi a nga twa hi ku karhateka ka mina. Muungameri u hlamusele leswaku loko a ndzo vula mavito ya Timbhoni ta Yehovha leti nga etikweni, a ndzi ta ntshunxiwa hi ku hatlisa naswona a ndzi ta famba hi xihaha-mpfhuka lexi landzelaka. Nakambe ndzi va byele leswaku loko va lava Timbhoni ta Yehovha, a ku ri ntirho wa vona maphorisa ku tikumela vona. Mulanguteri wa xifundzha u ndzi byele leswaku a ndzi fanele ndzi xiyisisa xikombelo xa vona swinene. A a ta ndzi nyika masiku ya mune kumbe ntlhanu leswaku ndzi anakanyisisa ha swona. Kutani va ndzi byele leswaku ndzi famba, ivi valanguteri va ndzi tlherisela le khotsweni, naswona ndza tlangela, hikuva a va ndzi yisanga le swihambukelweni!

Endzhaku ka ntlhanu wa masiku mulanguteri wa xifundzha u ndzi vitanile a ndzi vutisa leswaku ndzi anakanye yini. Ndzi n’wi byele leswaku xivangelo xa ku va ndzi ri ekhotsweni a ku ri leswi a ndzi vula vumbhoni bya Xikwembu xa ntiyiso ni leswaku a ndzi nga dyohanga nchumu. Ndzi hlamusele leswaku a ndzi ri na maphepha ya le nawini ya ku nghena etikweni ni ya ku tshama. Maphepha ya mina hinkwawo a ma lulamile, naswona kwihi na kwihi laha a ndzi ya kona edorobeni-nkulu, a ndzi hamba ndzi vutisa maphorisa leswaku ndzi tiyiseka leswaku hinkwaswo a swi famba hi nawu. Tanihi leswi a ndzi nga dyohanga nchumu, ndzi vutisile: “Ha yini ndzi xupuriwa? Loko a ndzi nga laviwi etikweni, ha yini va nga ndzi hlongolanga? Ha yini a ndzi pfaleriwe endhawini ya muxaka lowu?”

Ndzi vulavule timinete ta 15. Loko ndzi hetile, ndzi komberiwe ku tsala leswi a ndza ha ku swi vula, ivi ndzi byeriwa leswaku tinhlamuselo ta mina ti ta rhumeriwa eka muungameri. Ndzi nyikiwe phepha, ivi ndzi tsala mune wa maphepha.

Ndzi Tshunxiwa Eku Heteleleni!

A ndza ha twanga nchumu hi ta mhaka leyi ku kondza ku fika January 1985, kwalomu ka tin’hweti ta nkombo endzhaku ka loko ndzi khomiwile. Eka khamba rolero, ndhuna ya valanguteri va khotso yi tile yi ta ndzi vutisa loko ndzi tsalele yindlu ya vayimeri va Nigeria papila. Ndzi hlamurile ndzi ku “Ina.”

U ndzi vutisile: “A wu endlela yini? Ha yini u nga ndzi tivisanga?”

Ndzi n’wi byele leswaku mhaka leyi a yi nga n’wi khumbi. Kambe ndzi n’wi tiyisekise leswaku a ndzi nga tsalanga nchumu xa ku n’wi hehla, tanihi leswi a a nga ta endla nchumu hi ta ku tisiwa ka mina ekhotsweni. Ndzi te: “Hambi ku ri mana wa mina a nga ku tivi laha ndzi nga kona.” Kutani u lave ku tiva leswaku ndzi ri rhumerise ku yini papila, kambe ndzi arile ku n’wi byela.

Siku leri landzeleke varindzi va kambele Land-Rover ivi va hi byela leswaku mina na Djagli ha rhurhisiwa. Va hi humesele ehandle, va hi hluvurisa ivi va hi secha. Bibele ya mina a ndzi yi nyike mubohiwa luya a ndzi dyondza na yena hikuva a ndzi swi tiva leswaku varindzi va ta yi teka loko va ndzi kuma ndzi ri na yona. Wanuna loyi u hi byele leswaku loko a ntshunxiwa, u ta va un’wana wa Timbhoni ta Yehovha. Hi khongelele leswaku a va yona.

Hi ku hatlisa endzhaku ka sweswo, ndzi hlongoleriwe le Nigeria, naswona hi February 1985 ndzi sungule ntirho wa mina nakambe tanihi mulanguteri la famba-fambaka etikweni rolero. Ku sukela hi 1990, ndzi tirhe tanihi mulanguteri wa xifundzha le Nigeria. Djagli sweswi u tirha tanihi Mbhoni yo tshembeka le Côte d’Ivoire.

Hikwalaho ka ntokoto lowu, ndzi swi vone hi mahlo leswaku Yehovha Xikwembu a nga hi seketela hambi loko hi ri hansi ka ntshikilelo lowukulu. Hi ku phindha-phindha hi vone voko ra yena ri hi sirheleta ekhotsweni. Ku ntshunxiwa ka hina ku ndzi dyondzise leswaku Yehovha a ngo tiva ntsena leswaku malandza ya yena ya le kwihi ni leswaku ya xanisekisa ku yini, kambe u tiva ni leswaku a nga ma ponisa njhani endzingweni.—2 Petro 2:9.