“Vugevenga Lebyikulu”

MARIAa u ve nghwavava loko a ri ni malembe ya 14. U nghenele vutomi lebyi bya vudlakuta hi ku susumetiwa hi mana wakwe, la vuleke leswaku i mbhuri naswona vavanuna a va nga ta tiya loko va n’wi vona. Tlhandlakambirhi, a a ta kuma mali yo tala. Nimadyambu mana wa Maria a a famba na yena ehotela laha a va fika va hlangana ni vavanuna. Mana wakwe a nga fambeli kule leswaku a ta kuma mali leyi va yi hakelaka. Madyambu man’wana ni man’wana Maria a a etlela ni vavanuna va nharhu kumbe va mune.

Ekusuhi ni le ka va Maria, ku na Carina la nga ni malembe ya 13 la sindzisiweke ku va nghwavava. Ku fana ni mindyangu yo tala leyi a yi tirha emoveni, ndyangu wa ka va Carina wu n’wi xavise leswaku a va nghwavava leswaku wu kuma mali yin’wana ku tlhandlekela eka muholo lowu a wu nga nyawuli. Emugangeni wun’wana Estela u tshike xikolo a ha ri ntsongo, a nga si swi tiva ku hlaya ni ku tsala kutani a sungula ku va nghwavava. Daisy a a ri ni malembe ya tsevu loko a pfinyiwa hi makwavo—endzhaku ka sweswo maxaka man’wana na wona ma etlele na yena. U ve nghwavava loko a ri ni malembe ya 14.

Ematikweni yo tala ya misava, swa chavisa ku vona leswaku ku ni vana vo tala lava nga tinghwavava. Sweswo swi va ni vuyelo byo biha swinene. Hakanyingi vana lava hanyaka hi vunghwavava kumbe lava byi endlaka minkarhi yin’wana, va tlhela va hlanganyela eka vugevenga ni le ka swidzidzirisi. Vo tala va vona va titwa va pfilunganyekile ni ku tivona va ri swikamba ntsena, loko va languta vumundzuku, va vona papa ra ntima, va ri hava ntshembo wa ku phunyuka evuton’wini bya vona bya maxangu.

Vanhu lava xiximekaka va swi xiya leswaku vunghwavava bya vana byi ni vuyelo byo biha swinene. Khale ka Muungameri wa le Brazil Fernando Henrique Cardoso u swi veke kahle loko a ku: “Ku endla vana va va tinghwavava i vugevenga lebyikulu.” Phepha-hungu ra le Brazil ri boxe ntiyiso lowu wo vava malunghana ni vana lava vaka tinghwavava: “Ematikweni lama swi tolovelekeke, swi pfumeleriwaka naswona swi amukeriwaka ku endla mhaka leyi, naswona swi kala swi khutaziwa hikwalaho ka [mali] leyi va yi kumaka, ma langutana ni makhombo lama vangiwaka hi mukhuva lowu. Handle ko kanakana mpindzulo lowu kumekaka hi vunghwavava a wu pfuni nchumu tanihi leswi munhu yoloye, ndyangu wolowo kumbe tiko rero swi hetelelaka swi wele khombyeni.”

Hambileswi ku nga ni vanhu lava va nga ni swikongomelo leswinene swo herisa mukhuva lowu, kambe wa ha ya emahlweni. I yini lexi vangaka xiyimo lexi xo biha swonghasi? Ha yini vanhu vo tala swonghasi va amukela ni ku khutaza vugevenga byo tano?

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 3]

“Ku endla vana va va tinghwavava i vugevenga lebyikulu.”—KHALE KA MUUNGAMERI WA LE BRAZIL FERNANDO HENRIQUE CARDOSO

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 4]

“Ku hlasela munhu hi ndlela hambi yi ri yihi hi tlhelo ra rimbewu a swi fambisani ni xindzhuti xa vumunhu, xisweswo swi lwisana ni timfanelo ta nkoka ta vumunhu, ku nga khathariseki leswaku munhu wa kona u ni malembe mangani, i wanuna kumbe i wansati, i wa rixaka rihi, u huma kwihi kumbe xiyimo xakwe etikweni.”—UNESCO SOURCES