Vuvabyi Bya Chukele—“Madlaya A Te Whii”
LOKO a ri ni malembe ya 21 hi vukhale, Ken u sungule ku va ni torha ro hlamarisa, leri nga heriki. Nakambe nkarhi ni nkarhi a a nga heli hala xihambukelweni, ku ya halata mati—hi ku famba ka nkarhi a a ya exihambukelweni a ya halata mati endzhaku ka timinete tin’wana ni tin’wana ta 20. Ku nga ri kungani, swirho swa Ken swi sungule ku n’wi tikela. A a tshama a lo lakahla hi ku karhala, naswona a nga ha voni kahle.
Timhaka ti cince loko Ken a khomiwa hi mukhuhlwana. Loko Ken a ye eka dokodela ku kumiwe leswaku a nga lo khomiwa hi mukhuhlwana ntsena—kambe u ni vuvabyi bya chukele lebyi vuriwaka Type 1. Ku pfilunganyeka ka tikhemikhali ku kavanyeta vuswikoti bya miri byo tirhisa swiaka-miri swin’wana swo kota chukele leri nga engatini leri vuriwaka glucose. Ken u hete tin’hweti ta tsevu exibedlhele ku ri kona chukele leri nga engatini yakwe ri vuyelaka exiyin’weni lexinene.
Sweswo swi endleke emalembeni lama tlulaka 50 lama hundzeke, naswona vutshunguri se byi antswisiwile swinene emalembeni ya 50 lama hundzeke. Nilokoswiritano, Ken wa ha karhatiwa hi vuvabyi bya chukele naswona a hi yena ntsena. Ku ringanyetiwa leswaku emisaveni hinkwayo ku ni vanhu lava tlulaka 140 wa timiliyoni lava nga ni vuvabyi lebyi naswona hi ku ya hi Vandla ra Rihanyo ra Misava Hinkwayo, nhlayo yoleyo yi ta phindheka kambirhi hi lembe ra 2025. Kutani, swa twisiseka leswaku ha yini vatshila va karhatekile hi ku andza ka vuvabyi bya chukele. Dok. Robin S. Goland, mukongomisi-nkulu wa ndhawu ya vutshunguri eUnited States, u ri: “Hi ku landza tinhlayo, se ha swi vona leswaku vuvabyi lebyi byi nga ha hundzuka ntungu.”
Xiya xiviko lexi xo koma xa misava hinkwayo:
AUSTRALIA: Hi ku ya hi Vandla ra Misava Hinkwayo ra Vuvabyi bya Chukele ra le Australia, “vuvabyi bya chukele byi tisa wun’wana wa mintlhontlho leyikulu eka swiphiqo swa rihanyo swa lembe-xidzana ra vu-21.”
INDIYA: Vanhu va kwalomu ka 30 wa timiliyoni va ni vuvabyi bya chukele. Dokodela un’wana u ri: “Emalembeni ya 15 lama hundzeke a hi nga ri na vavabyi lava nga ehansi ka malembe ya 40. Namuntlha muvabyi un’wana ni un’wana wa vumbirhi u le hansi ka malembe ya 40.”
SINGAPORE: Vaaka-tiko lava endlaka kwalomu ka n’we-xa-nharhu lava nga emalembeni ya 30 ku ya eka 69 va ni vuvabyi bya chukele. Vana vo tala—van’wana lava nga ni malembe ya khume ntsena—va kumiwe va ri ni vuvabyi lebyi.
UNITED STATES: Vanhu va kwalomu ka timiliyoni ta 16 va khomiwe hi vuvabyi lebyi naswona lembe ha rin’we ku kumeka van’wana lava bya ha ku va khomaka va kwalomu ka 800 000. Vanhu van’wana va timiliyoni va ni vuvabyi lebyi kambe a va si swi tiva.
Ku tshungula vuvabyi bya chukele swa tika hikuva swi teka nkarhi leswaku ku kumiwa leswaku munhu u khomiwe hi vuvabyi lebyi. Magazini wa Asiaweek wu ri: “Hikwalaho ka leswi swikombiso swa vuvabyi lebyi swi nga vonakiki kahle, hakanyingi ku hundza nkarhi byi nga si xiyiwa.” Hikokwalaho ka sweswo, vuvabyi bya chukele byi tekiwa byi ri madlaya a te whii!
Hikwalaho ka ku andza ka vuvabyi lebyi, swihloko leswi landzelaka swi ta tlhuvutsa swivutiso leswi:
● I yini lexi vangaka vuvabyi bya chukele?
● Xana lava va nga ni vuvabyi lebyi va nga langutana njhani na byona?
[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 4, 5]
Xivangelo Xo Chiwa Vito Leri
Vito leri nge “vuvabyi bya chukele” ri huma eka rito ra Xigriki leri vulaka “ku koka” ni ra Xilatini leri vulaka “ku tsokombela ku fana ni vulombe.” Marito lawa ma byi hlamusela kahle vuvabyi lebyi, hikuva mati ma hundza endzeni ka munhu la nga ni vuvabyi bya chukele onge hiloko ma kokiwa ku sukela enon’wini, ma ya hundza efambiselweni ra mitsakamiso kutani ma humela ehandle. Ku tlula kwalaho, mitsakamiso ya kona ya tsokombela hikuva yi ni chukele. Entiyisweni, loko ku nga si kumiwa tindlela ta thekiniki leti kongomeke to kambela, ndlela yo kambela munhu la nga ni vuvabyi bya chukele a ku ri ku chulula mitsakamiso ya muvabyi ekusuhi ni xidulu xa vusokoti. Loko vusokoti byo tsutsumela kona, sweswo a swi kombisa leswaku ku ni chukele.