Xana Swilo Swi Ta Kala Swi Antswa?

MANGUVA LAWA, Vandla ra Rihanyo ra Misava Hinkwayo ni mintlawa yin’wana leyi karhatekeke yi kambisisa mavabyi lawa ni tindlela ta ku ma sivela. Minhlangano yo hambana-hambana yi hangalasa rungula ni ku khutaza leswaku ku endliwa vulavisisi mayelana ni mirhi leyintshwa ni tindlela letintshwa ta ku lawula mavabyi, yi endla matshalatshala lawa hinkwawo leswaku yi lawula xiphiqo lexi andzaka xa mavabyi lama vangiwaka hi switsotswana. Un’wana ni un’wana wa hina swin’we ni miganga hi nga endla swo tala leswaku hi kuma rungula ha swona ni ku tisirhelela. Nilokoswiritano, ku sirhelela vanhu vo karhi a swi fani ni ku sirhelela misava hinkwayo.

Vativi vo tala va kholwa leswaku ntirhisano wa matiko ya misava ni ku tshembana swi nga pfuna leswaku ku hluriwa mavabyi. Laurie Garrett, muviki la wineke Sagwadi ra Pulitzer, The Coming Plague—Newly Emerging Diseases in a World out of Balance u ri: “Ntirhisano wa misava wu lava leswaku vanhu va misava hinkwayo va nga khathali ntsena hi miganga ya ka vona, swifundzha, matiko kumbe tindhawu. Tibakteriya ni switsongwatsongwana a swi na mhaka ni mindzilakana leyi endliweke hi munhu.” Loko ku tlhekeka ntungu etikweni ro karhi, a wo khumba matiko lama akelaneke na rona ntsena, kambe wu khumba misava hinkwayo.

Tihulumendhe ni vanhu van’wana a va swi rhandzi leswaku matiko man’wana ma nghenelela-nghenelela ematikweni ya vona—hambi ku ri etimhakeni ta vutshunguri. Tlhandlakambirhi, leswi van’watipolitiki va ehleketa hi swa sweswi ntsena swin’we ni makwanga ya van’wamabindzu, hi swona leswi hakanyingi swi herisaka matshalatshala ya vun’we bya matiko. Xana mavabyi ma ta hlula eka nyimpi leyi munhu a yi ngheneleke yo lwa ni switsongwatsongwana? Mutsari Eugene Linden, loyi a ehleketaka leswaku ma ta hlula, u ri: “Va siyiwe hi nkarhi.”

Xivangelo Xo Va Ni Ntshembo

Nhluvuko wa sayense ni thekinoloji wu salele endzhaku loko swi ta emhakeni yo lwisana ni mavabyi. Phela, xiphiqo xa mavabyi lama vangiwaka hi switsotswana xo va xin’wana xa swiphiqo swo tala swa rihanyo leswi vanhu va langutaneke na swona. Kambe ku ni xivangelo xo va ni ntshembo. Vativi va sayense se va swi lemuka leswaku misava yi ni matimba ya ku tipfuxeta, hambileswi va ha riki emasungulweni ya ku twisisa ntirhisano lowu rharhanganeke lowu nga kona exikarhi ka swilo leswi hanyaka. Pulanete ya hina yi ni fambiselo ra ntumbuluko ro tipfuxeta. Hi xikombiso, hakanyingi makhwati ma tlhela ma tlhuma, naswona byi nga tlhela byi va kona vuxaka exikarhi ka tibakteriya, switsotswana ni swiharhi.

Xa nkoka ngopfu, xivumbeko lexi rharhanganeke xa ntumbuluko xi kombisa leswaku ku ni Muvumbi, ku nga Xikwembu lexi sunguleke ndlela leyi misava yi tirhaka ha yona. Vativi va sayense vo tala va pfumela leswaku ku ni xivumbiwa xo tlhariha ngopfu lexi vumbeke misava. Ina, vanhu vo tlhariha a va nge landzuli leswaku Xikwembu xi kona. Bibele yi vulavula hi Yehovha Xikwembu, tanihi Muvumbi wa matimba hinkwawo naswona a nga ni rirhandzu. U swi rhandza hi mbilu hinkwayo leswaku hi tsaka.

Bibele yi tlhela yi hlamusela leswaku hikwalaho ka xidyoho lexi munhu wo sungula a xi endleke hi vomu, vanhu va kume ku nga hetiseki, mavabyi ni rifu tanihi ndzhaka. Xana leswi swi vula leswaku hi ta xaniseka hilaha ku nga heriki? Doo! Xikongomelo xa Xikwembu i ku endla misava yi va paradeyisi laha vanhu va nga ta tshama hi ku rhula ni swivumbiwa swin’wana, leswikulu ni leswitsongo. Bibele yi vulavula hi misava leyi eka yona ku nga taka ku nga ha vi na swiharhi kumbe switsotswana leswi nga ta vavisa vanhu.—Esaya 11:6-9.

Ina, vanhu va ta hoxa xandla eku hlayiseni ka swiyimo swo tano—etikweni ni le ka mbango. Xikwembu xi lerise munhu leswaku a “khathalela” misava. (Genesa 2:15) Eparadeyisini leyi taka, vanhu va ta endla ntirho wolowo hi ku yingisa nkongomiso wa Muvumbi hi byakwe. Hikwalaho, hi nga langutela siku rero laha ku nga ta va ku nga ri na “munhu la tshamaka kona la nga ta ku: ‘Ndza vabya.’”—Esaya 33:24.