Xana U Titwa U Lahlekeriwile Hikwalaho ka Ku Cinca Ka Mahanyelo?

“XANA hi xihi xiphiqo lexikulu ngopfu lexi tiko ri langutaneke na xona?” Loko va tlhandlekiwa xivutiso lexi, vanhu lava ku buriweke na vona eUnited States va vula leswaku xin’wana xa swilo leswi va karhataka ngopfu i ku hohloka ka mindyangu ni ka mahanyelo. A hi vona ntsena va titwisaka xileswi.

Hi xikombiso, phepha-hungu ra siku ni siku ra le Paris ra International Herald Tribune ri te: “Vanhu, ngopfu-ngopfu vantshwa, va navela ngopfu ku va ni langutelo leri fanaka, leri nga va pfunaka ku tlhantlha ni ku lawula xiphiqo xa makwanga, vutianakanyi, ku hela ka moya wa ntirhisano, leswi swi vonakaka swi lawula misava. . . . Njhekanjhekisano lowu wu kandziyisaka xilaveko xa mahanyelo lamanene wu kombisa leswaku ku ni leswi fambaka ximatsi.”

Xana u vona onge tihulumendhe ni varhangeri va misava, ku katsa ni varhangeri eka ta mabindzu, va ni mahanyelo lamanene lama lavekaka lama nga ta hi pfuna leswaku hi kuma ntsako, hi titwa hi hlayisekile swin’we ni ku va ni vumundzuku lebyinene? Xana u vona onge u lahlekeriwile, hi mpimo wo karhi, hikwalaho ka ku cinca ka mahanyelo loku u ku vonaka laha u nga kona?

Nchumu wun’wana lowu nga ha ku karhataka ngopfu i mhaka ya vuhlayiseki bya wena n’wini. Xana u tshama endhawini leyi swi sirhelelekeke eka yona ku siya yindlu ya wena u nga yi lotlelanga? Xana u titwa u ntshunxekile nivusiku loko u famba eswitarateni swa laha u tshamaka kona? Loko u ri ni nkateko wo tshama endhawini leyi nga riki na nyimpi, mpfilumpfilu wa tinxaka kumbe tinyimpi ta mintlawa ya tinsula-voya, swi nga ha endleka u chava ku hlaseriwa, ku gevengiwa, ku hlaseriwa ekaya kumbe ku yiveriwa. Leswi swi nga ha ku tshikilela ni ku ku endla u titwa u lahlekeriwile.

Tlhandlakambirhi, swi nga ha endleka u lahlekeriwile—kumbexana hi mpimo wo karhi—hi ntshembo lowu a wu ri na wona eka vanhu lava a wu va tshemba. Kumbexana loko u ri entirhweni kumbe u nga ri entirhweni, ana se u swi lemukile leswaku vanhu va ni mboyamelo wa ku ku dyelela loko sweswo swi va vuyerisa, hambiloko vo vuyeriwa katsongo.

Ku Laveka Xikombiso Xa Hulumendhe

Ematin’wini hinkwawo, swi xiyiwile leswaku ndlela leyi hulumendhe yi tikhomaka ha yona, yi tala ku va ndlela leyi ni vaaki va tikhomaka ha yona. Calvin Coolidge, loyi hi ku famba ka nkarhi a veke muungameri wa le United States, u te: “Vanhu va vulavula hi timfanelo ta vona ta ntumbuluko, kambe ndzi rhamba hambi ku ri mani leswaku a ta ndzi kombisa leswaku hi kwihi eka ntumbuluko laha ku tshameke ku va ni timfanelo kumbe ti tekeriweke enhlokweni ku nga si simekiwa nawu lowu wu ti tivisaka ximfumo.”

Entiyisweni, i hulumendhe leyi fumaka—ku nga khathariseki leswaku hulumendhe yoleyo yi wu kumise ku yini mfumo—leyi nga simekaka kumbe ku kavanyeta timfanelo ta vanhu to kota ntshunxeko wa ku vulavula, wa ku hlangana, wa vukhongeri ni wa ku vulavula erivaleni, leswaku vanhu va nga khomiwi kumbe ku kayakayisiwa swi nga ri enawini nileswaku va tengisiwa hi ndlela leyi nga ni vululami.

Abraham Lincoln, loyi hi ku famba ka nkarhi a veke muungameri wa le United States, u tshame a ku: “Ntirho wa hulumendhe i ku endlela vanhu xin’wana ni xin’wana lexi va lavaka ku endleriwa xona, kambe lexi vona va nga taka va nga tiendleli xona kumbe va nga taka va nga xi endli kahle—loko va ri swavo.” Loko tihulumendhe ti endla swilo swo tano leswinene, vanhu va va tshemba vafumi.

Kambe, namuntlha swi vonaka onge vanhu a va ha va tshembi vafumi. Ndzavisiso wun’wana lowa ha ku endliwaka eUnited States wu vike leswaku 68 wa tiphesente ta vanhu lava vutisiweke va vule leswaku mahanyelo ya vafumi ma le xiringanisweni kumbe a hi manene. Ematikweni yo tala, vatirhela-mfumo va hulumendhe va tiviwa hi ku rhandza ku fumbarherisiwa. Leswi hi swona leswi endlaka leswaku vanhu vo tala va titwa va lahlekeriwile.

Xikombiso Lexinene Xa Hosi Solomoni

Xikombiso xin’wana xa khale xi kombisa ndlela leyi mahanyelo ya vafumi ma va khumbaka ha yona vanhu. Hosi Solomoni a a fuma tinxaka ta Israyele ta 12 ku sukela hi 1037 ku ya eka 998 B.C.E. Tata wa yena, Hosi Davhida, a a ri un’wana wa tihosi letinene ta Israyele. Bibele yi vula leswaku Davhida a a rhandza ntiyiso ni vululami, ku tlula hinkwaswo, a a ri wanuna la tshembelaka hi ku helela eka Xikwembu xakwe, Yehovha. Davhida u dyondzise Solomoni mahanyelo lama fanaka.

Xikwembu xa Matimba Hinkwawo xi humelele eka Solomoni kutani xi ku: “Kombela! Xana ndzi ku nyika yini?” (2 Tikronika 1:7) Ematshan’weni yo kombela rifuwo ro tala, ku dzuneka kumbe ku hlula hi tlhelo ra tipolitiki, Solomoni u paluxe timfanelo leti a a tirhandza hi ku kombela vutlhari, ku twisisa ni mbilu leyi yingisaka, leswaku a ta swi kota ku ri fuma kahle rixaka ra Israyele.

Xana mfumo wa Solomoni a wu va khumba njhani vanhu? Xikwembu xi n’wi katekise hi vutlhari, ku dzuneka ni rifuwo—ntsena loko a namarhele timfanelo letinene ta moya etikweni. Leswi kumiweke loko ku yimburiwa swi kombisa kahle leswaku Solomoni a a ri ni rifuwo hi nkarhi wa ku fuma kakwe. Buku leyi nge The Archaeology of the Land of Israel yi ri: “Rifuwo leri a ri ta ehubyeni ya vuhosi ri huma ematlhelo hinkwawo ni ku nyuka ka bindzu . . . swi tise ku cinca ka xihatla ni lokukulu emhakeni ya rifuwo.”

Ina, mfumo lowunene wa Solomoni wu tise ku rhula, nsirhelelo ni ntsako eka vanhu lava a a va fuma. “Yuda na Israyele va tshama va sirhelelekile, un’wana ni un’wana ehansi ka murhi wakwe wa vhinya ni le hansi ka nkuwa wakwe, ku suka eDani ku ya eBera-xeba, emasikwini hinkwawo ya Solomoni.”—1 Tihosi 4:20, 25.

Xikombiso Xo Biha Xa Hosi Solomoni

Khombo ra kona, ku fana ni varhangeri vo tala namuntlha, mahanyelo lamanene ya Solomoni ma cincile. Rungula ra Bibele ri ri: “A va ni vasati va 700 lava a va ri tihosana ta xisati, ni vasati lavatsongo va 300; hakatsongo-tsongo vasati vakwe va voyamisa mbilu yakwe. Loko Solomoni a dyuhele, vasati vakwe va voyamisa mbilu yakwe leswaku yi landzela swikwembu swin’wana; mbilu yakwe a yi nga ha hetisekanga eka Yehovha Xikwembu xakwe, ku hambana ni mbilu ya Davhida tata wakwe.”—1 Tihosi 11:3, 4.

Xana ku cinca ka Hosi Solomoni ku va khumbe njhani vanhu vakwe? Hambileswi a a ri ni vuswikoti lebyikulu ni vutlhari, Solomoni u ve mufumi wa tihanyi hi ku famba ka nkarhi. Mali yo tala leyi a yi tirhisiwa hi hulumendhe yakwe yi koxe mali yo tala ya tiko. Vanhu lava a va tirha a va nga eneriseki. Lava a va lwa ni vuhosi va kanete hosi naswona va ringeta ku teka mfumo. Tiko ri heleriwe hi vun’we. Swa hlamarisa leswi Solomoni hi byakwe a tsaleke a ku: “Loko lavo lulama va tala, vanhu va tsaka; kambe loko lowo homboloka a fuma, vanhu va va ni nhlomulo.”—Swivuriso 29:2.

Endzhakunyana ka ku fa ka Solomoni, nkitsikitsi wa tipolitiki ni ku nga tshembani swi endle leswaku tiko ri pandzeka hi le xikarhi ivi ku landzela minkarhi yo tika, ya ku pfumaleka ka vun’we ni swiyimo swo biha. Vaisrayele va titwe va lahlekeriwile swinene. Hulumendhe a yi cince tipakani ta yona, yi rivele hi leswi vanhu va swi lavaka. Xihoxo lexikulu hileswi varhangeri va vona a va honise Yehovha ni milawu yakwe. Hikwalaho ka sweswo, tiko hinkwaro ri xanisekile.

Ku Andza Ka Ku Nga Tshembani Namuntlha

Eka hulumendhe, ebindzwini ni le vukhongerini namuntlha, van’wana a va yi tekelanga enhlokweni mhaka ya ku hlayisa mahanyelo lamanene. Leswi swi endle leswaku vanhu va titwa va lahlekeriwile emianakanyweni ni le timbilwini. Tihulumendhe ni varhangeri van’wana va ya va tsandzeka ngopfu ku tlhantlha swiphiqo leswikulu swa matiko ya vona.

Hi xikombiso, va tsandzekile ku herisa nyimpi kumbe ku hunguta mintsengo leyi tlakukeke ya rihanyo kumbe mimbuyelo yo biha ya bindzu ra swidzidzirisi leswi nga riki enawini. Naswona fambiselo ra dyondzo ra hohloka. Tihulumendhe to hlayanyana ti seketela hambi ku ri ku gembula loku hlelekeke. Mabindzu yo tala ni varhangeri va vukhongeri va hi tseme nhlana hikwalaho ka swiendlo swa vona swo biha. A swi hlamarisi leswi vanhu va nga ha va tshembiki varhangeri va vona.

Xana swi nga koteka leswaku hulumendhe hambi yi ri yihi yi sirhelela hambi ku ri ku rhangela eku khutazeni mahanyelo lamanene ni timfanelo ta xisekelo ta vanhu? Ina, swa koteka. Xihloko xa hina xo hetelela xi ta hlamusela xivangelo xa kona.

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 7]

‘Makwanga, vutianakanyi, ku hela ka moya wa ntirhisano, swi vonaka swi lawula misava.’—INTERNATIONAL HERALD TRIBUNE

[Swifaniso leswi nga eka tluka 8]

Loko Hosi Solomoni a yingisa milawu ya Xikwembu, a a dyondzisa vanhu lava a a va fuma mahanyelo lamanene