Xihalaki Xa Risima eVuton’wini—Mati

EKA wansati wa Musamariya loyi a a ka mati exihlobyeni, Yesu u vulavule hi mati lama pfelelaka lama nyikaka vutomi lebyi nga heriki. (Yohane 4:14) Hambileswi mati lawa a a vulavula ha wona a ku ri yo fanekisela, hi ku kongoma, mati i ya nkoka evuton’wini, ku sungula okisijini ku landzela mati. Munhu a nga ha hanya mavhiki yo hlayanyana a nga dyanga nchumu, kambe a nga hanya masiku ya ntlhanu ntsena loko a nga ri na mati!

Tiphesente leti endlaka 75 ta miri wa hina i mati. Hi xikombiso, byongo byi na mati lama sukelaka eka 75 ku ya eka 85 wa tiphesente, naswona eka tinyama i 70 wa tiphesente. Mati ma hi pfuna ku gayela ni ku tswonga swakudya, ma rhwala swiaki ma swi yisa eka tisele. Ma humesa chefu ni thyaka, ma tsakamisa mahlangano ni rhumbu lerikulu, ni ku lawula mahiselo ni matitimelelo ya miri. Kambe, xana a wu swi tiva leswaku ku nwa mati lama ringaneke swa pfuna ni le ku hunguteni ka miri?

Ku Hunguta Miri Hi Ku Nwa Mati

Xo sungula, mati a ma na tona tikhilojuli, a ma na mafurha hambi ku ri kholestrali, naswona sodium ya kona a yi talanga. Xa vumbirhi, ma endla leswaku munhu a nga naveli ngopfu swakudya. Xa vunharhu, mati ma pfuna munhu leswaku a tirhisa mafurha lama tshameke. Njhani? Phela, loko tinso ti nga ri na mati lama ringaneke, a ti swi koti ku tirha kahle. Kutani xivindzi xi sungula ku pfuna, kambe loko xi endla tano, xa kavanyeteka, a xi swi koti ku tirhisa mafurha hi mfanelo. Kutani mafurha ma tshama emirini, xisweswo u sungula ku nyuhela. Kutani Dok. Donald Robertson wa Ndzawulo leyi Tshungulaka ku Nyuhela ya le Southwest le Arizona, eU.S.A., u ri, “ku nwa mati hi mfanelo swa pfuna eku hunguteni ka miri. Loko vanhu lava ringetaka ku hunguta miri va nga nwi mati lama ringaneke, miri a wu nge swi koti ku tirhisa mafurha hi mfanelo.”

I ntiyiso leswaku mati lama fikaka ma tshama emirini hakanyingi hi wona lama endlaka leswaku munhu a nyuhela. Kutani, vo tala lava nga ni xiphiqo xa leswaku mati ma tshama emimirini ya vona va nga ha ehleketa leswaku ndlela yo tlhantlha xiphiqo lexi i ku hunguta mati lawa va ma nwaka. Kambe a swi tano. Loko miri wu nga ri na mati lama ringaneke, wu ringeta ku hlayisa mati lawa wu nga na wona hi ku ma veka emikondzweni, emavokweni ni le milengeni. Hikwalaho vativi va timhaka ta ku wundleka ka miri va vula leswaku hi fanele hi nyika miri leswi wu swi lavaka—mati lama ringaneke. Nakambe tsundzuka, loko u dya munyu wo tala, u fanele u nwa mati yo tala leswaku u wu heta matimba.

Tshama U Ri Karhi U Nwa Mati

Hi xiringaniso, siku ni siku miri wa wena wu lahlekeriwa hi tilitara timbirhi ta mati, ma huma hi nhlonge, hi mahahu ni tinso. Siku ni siku hi lahlekeriwa hi hafu ya litara ya mati hi ku hefemula ntsena. Loko hi nga nwi man’wana mati, hi ta heleriwa hi mati emirini. Swin’wana leswi kombisaka leswaku munhu u kayivela mati i ku pandziwa hi nhloko, matshimbi, ku pandza ka misiha, mitsakamiso yo thyaka, ku tsandzeka ku tiyiselela ku hisa, milomu ni matihlo yo oma.

Kutani, hi fanele hi nwa mati yo tanihi kwihi? Dok. Howard Flaks, mutivi wa timhaka ta ku nyuhela, u ri: “Munhu la hanyeke kahle u fanele a nwa tinghilazi ta mati ta nhungu ku ya eka ta khume ta mpimo wa ti-ounce ta nhungu [250 ml] hi siku. U fanele u nwa mati yo tlula lawa loko u endla vutiolori ngopfu kumbe u tshama endhawini leyi hisaka. Munhu la nyuheleke ngopfu u fanele a tlhandlekela nghilazi ya mati yin’we eka mpimo wun’wana ni wun’wana wa 25 wa ti-pound [10 kg] lowu nga ehenhla ka lowu faneleke.” Kambe, van’wana va vula leswaku swi ringene ku nwa mati ntsena loko u omile, kambe u kuma leswaku loko se u ome ngopfu, u va ana se u kayivela mati emirini.

Xana munhu a nga tirhisa swakunwa swin’wana ematshan’weni ya mati? Hambileswi swakunwa swa mihandzu kumbe swa matsavu leswi cheriweke mati swi nga swinene, kambe swi ni tikhilojuli. Nakambe, swakunwa leswi nga ni chukele ni ntswamba swi endla leswaku miri wu lava mati yo tala, tanihi leswi ku lavekaka mati leswaku swi gayeriwa. Swakunwa leswi nga ni xihoko ni khafeyini swo kota kofi ni tiya swi tala ku endla leswaku munhu a tshamela ku ya eku tsakamiseni, leswi koxaka leswaku a nwa mati yo tala ku siva lama a ma humeseke. Entiyisweni, ku hava lexi nga sivaka xihalaki xexo xa risima, ku nga mati. Kutani, ha yini u nga vheli u nwa nghilazi ya mati hi nomu lowu?

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 13]

Lexi Nga Ku Pfunaka Ku Nwa Mati Yo Tala

● Tshama u ri ni bodlela ra mati.

● Nwana nghilazi ya mati nkarhi ni nkarhi loko u dya.

● Nwana mati u nga si endla vutiolori, loko u ri karhi u endla vutiolori niloko u heta vutiolori.

● Loko u koka moya, nwana mati ku nga ri kofi.

● Leswaku mati lama humaka ephayiphini ma ku nandzihela, chela swiri kumbe u ma hluta hi muchini.

[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 12]

Photo: www.comstock.com