Va Lava Ku Cinca

HI MUTSARI WA XALAMUKA! EJARIMANI

“Loko a ndza ha ri ntsongo, a ndzi ta sungula vandla leri nga ta tisa ku cinca!” ku vula Anna, xikoxa xa malembe ya 80 xa le Jarimani. “A wu ta cinca yini?” ku vutisa Robert. “Hinkwaswo!” ku hlamula Anna.

VO TALA va pfumelelana na Anna. Nkambisiso lowu endliweke eJarimani exikarhi ka va-1990 wu kombise leswaku vanhu vambirhi eka vanharhu lava ku buriweke na vona, va vona onge ku laveka ‘ku cinca lokukulu ni ka nkoka swinene etikweni.’ Kumbexana swi tano ni le tikweni leri u tshamaka eka rona.

Loko vanhu va lava leswaku ku va ni ku cinca, va tshembisiwa leswaku ku ta va ni ku cinca ko karhi. Emhakeni ya ku cinca eka dyondzo, Frederick Hess, xandla xa profesa wa dyondzo ni hulumendhe, u tsale a ku: “Ku cinca ko va nchumu lowu tshembisiwaka ntsena hi nomu leswaku va rhulisa vanhu lava helaka mbilu.” Hi hlaya maphepha-hungu lama tivisaka hi makungu ya ku cinca etimhakeni ta mali, ta rihanyo, ta mbango ni ta nawu. Hi twa hi ta ku cinca loku va lavaka ku ku endla eka dyondzo, vutomi ni ndlela leyi vatluri va nawu va faneleke va xupuriwa ha yona.a Hi tlhela hi hlaya hi ta swirho swa tikereke tin’wana leswi sindzisaka leswaku ku cinciwa tidyondzo ta kereke.

Lava Lavaka Ku Cinca Ni Lava Va Nga Ku Laviki

I yini lexi endlaka leswaku vanhu va lava ku cinca? Nkarhi ni nkarhi vanhu va lava ku cinca ndlela leyi va hanyaka ha yona. Va ringete sweswo hi ku hlawula varhangeri lavantshwa, hi ku cinca mali leyi va yi tirhisaka, hi milawu kumbe hi ku tirhisa matimba swinene. Leswi swi vangiwa hi leswi munhu a swi lavaka hi mbilu yakwe hinkwayo ku antswisa ndlela leyi a hanyaka ha yona, kumbe ku endlela vana vakwe vumundzuku lebyinene, kumbe ku endla leswaku vanhu va va ni vutomi, mahanyelo ni vululami lebyi va ehleketaka leswaku i byinene ngopfu. Loko ku ri ni vanhu lava honisiwaka, lava vabyaka, lava nga evuswetini ni lava hlaseriweke hi ndlala, vanhu va ta hambeta va lava leswaku ku va ni ku cinca.

Hambileswi vo tala va lavaka leswaku ku va ni ku cinca, kambe van’wana a va voni swi fanerile leswaku ku va ni ku cinca naswona a va swi twisisi swikongomelo swa lava va lavaka leswaku ku va ni ku cinca. Van’wana va lava ku hanya hi ndlela leyi va hanyaka ha yona sweswi. Va vona onge vanhu lava lavaka ku tisa ku cinca va lava ku endla leswi tiviwaka hi tinhloko ta vona ntsena kambe leswi nga riki swa xiviri. Handbuch der deutschen Reformbewegungen 1880-1933 (Buku Ya Vandla Ra Ndzhundzhunuko Ra Le Jarimani 1880-1933) yi vula leswaku vanhu lava lavaka ku tisa ku cinca “va tala ku soriwa, ku drowiwa swifaniso swa van’watipolitiki laha u kumaka va endliwe swinghunghumani.” Molière, mutsari wa swirungulwana wa le Furwa u tshame a ku: “Eka vuphukuphuku hinkwabyo, a byi kona lebyi fanaka ni bya ku lava ku cinca misava leyi yi va ndhawu yo antswa.”

U ehleketa yini? Xana misava leyi yi nga cinciwa yi va ndhawu yo antswa? Kumbe, xana lava lavaka ku tisa ku cinca vo tijamukela ni ku lorha? Ku vuriwa yini hi ku cinca loku veke kona enkarhini lowu hundzeke? Xana lava a va tisa ku cinca koloko va ti fikelerile tipakani ta vona? Swihloko leswi landzelaka swi ta bula hi timhaka leti.

[Nhlamuselo ya le hansi]