Vantshwa Va Vutisa . . .

Ndzi Nga Swi Papalata Njhani Ku Hlanganyela Rimbewu eMahlweni Ka Vukati?

“Loko ndzi ri ni malembe ya 19, ndzi etlele ni mufana loyi a ndzi nghena na yena xikolo. Swi ndzi khomise tingana ngopfu. Endzhaku ka sweswo ndzi titwe ndzi ri xikamba ntsena.”—Laci.a

“BALEKELANI vumbhisa,” ku lerisa Bibele. (1 Vakorinto 6:18) Hambiswiritano, vantshwa vo hlayanyana namuntlha va vonaka va lava ku yingisa marito ya Bibele hi ku papalata rimbewu kukondza va nghenela vukati. Van’wana ku fana na Laci, va hluriwe hi ku navela ka vona kutani va kume vuyelo lebyi vavisaka naswona va karhatiwe hi ripfalo.

I ntiyiso leswaku a swi olovi ku lawula ku navela ka rimbewu. Hilaha buku leyi nge Adolescent Development yi hlamuselaka hakona, ku cinca ka tihomoni emalembeni ya thugamama ku endla leswaku “ku navela ka rimbewu ku kula ngopfu.” Paul u ri, “Minkarhi yin’wana ndzi tikuma ndzi ri karhi ndzi anakanya hi timhaka ta rimbewu ku nga ri na xivangelo.”

Kambe, Howard Kulin, profesa la nga ni vutshila bya vutshunguri bya vana u ri: “I xihoxo lexikulu ku vula leswaku loko vantshwa va nga tikhomi kahle swi vangiwa hi tihomoni ntsena.” U vula leswaku vanhu lava munhu a tshamaka na vona va nga ha va ni nkucetelo wo karhi. Ina, nkucetelo wa tintangha wu nga ha va wukulu swinene.

Mutsari Patricia Hersch, ebukwini ya yena leyi nge A Tribe Apart u vula leswaku “vantshwa va hanya bya vona. . . . A vo tivumba va va ntlawa ntsena, kambe va tihambanisa [eka vanhu lavakulu] naswona va ni milawu ni mahanyelo ya vona.” Hambiswiritano, “milawu” ni “mahanyelo” ya vantshwa vo tala namuntlha swi tala ku va khutaza ku hlanganyela rimbewu, ku nga ri ku tikhoma. Xisweswo vo tala va nga ha titwa va boheka ku hlanganyela rimbewu emahlweni ka vukati.

Hambiswiritano, vantshwa lava nga Vakreste va tiyimisele ku papalata mixaka hinkwayo ya vumbhisa, hi ku tiva leswaku Xikwembu xa byi venga, xi byi teka tanihi yin’wana ya “mintirho ya nyama.”b (Vagalatiya 5:19) Kambe, u nga tshama njhani u tengile loko u langutane ni ntshikilelo lowukulu?

Lava Vanghana Vo Tlhariha

Hambileswi vanhu lava u tshamaka na vona va nga ku kucetelaka ku endla swilo swo biha, kambe vanghana lavanene va nga ku khutaza ku endla leswinene. Kunene Bibele ya vurisa loko yi ku: “Loyi a fambaka ni vanhu vo tlhariha u ta tlhariha.” (Swivuriso 13:20; 1 Vakorinto 15:33) Xiviko lexi humaka eka Vandla ra Rihanyo ra Misava Hinkwayo (WHO) xi vule leswaku “vana va kondlo-a-ndzi-dyi lava nga ni vuxaka lebyinene ni vatswari, vanhu van’wana lava kuleke ni tintangha” naswona “lava vekeriwaka milawu ni swipimelo . . . a va tali ku sungula timhaka ta rimbewu.”

Ku va ni vuxaka lebyinene ni vatswari va wena swi nga ku pfuna swinene. Joseph u ri, “Vatswari va mina va ndzi pfunile swinene leswaku ndzi nga hlanganyeli rimbewu.” Hakunene, vatswari lava chavaka Xikwembu va nga ku vekela milawu ni swipimelo leswi sekeriweke eRitweni ra Xikwembu. (Vaefesa 6:2, 3) Va nga ku seketela eka matshalatshala ya wena ya ku tshama u tengile.

Ina, ku vulavula na vona hi timhaka ta rimbewu swi nga ha tika eku sunguleni. Kambe u nga ha hlamala ku vona ndlela leyi va swi twisisaka ha yona leswi u titwisaka xiswona. Phela, na vona va tshame va va vantshwa. Hikwalaho, Sonja u tsundzuxa vantshwa van’wana, “Yana eka vatswari va wena, u nga khomiwi hi tingana ku vulavula na vona hi timhaka ta rimbewu.”

Ku vuriwa yini loko vatswari va wena va nga wu landzeli nkongomiso wa Bibele? Hambileswi u faneleke ku tshama u ri karhi u va xixima, u nga ha boheka ku lava nkongomiso eka vanhu van’wana. Paul, la tshahiweke eku sunguleni u ri, “Ndzi kuma mpfuno emhakeni leyi eka mpatswa lowu tekaneke lowu nga Vakreste lava wupfeke.” Kenji, xinhwanyatana lexi mana wa xona a nga riki mupfumeri, na yena hilaha ku fanaka u ri, “Switsundzuxo ndzi swi kombela eka vanhu lava wupfeke lava akaka hi tlhelo ra moya.” Kambe wa lemukisa, “Ndzi papalata lava nga riki na mahanyelo lamanene hambiloko va vula leswaku na vona va ni ripfumelo leri fanaka ni ra mina.”

Minkarhi yin’wana, swi nga lava leswaku u va ni vukheta leswaku u tihlanganisa na vamani evandlheni ra Vukreste. Bibele ya hi tsundzuxa leswaku laha ku nga ni ntlawa lowukulu, hakanyingi ku ta va ni lava nga tikhomiki hi mfanelo. (2 Timotiya 2:20) Xana u nga endla yini loko u kuma leswaku vantshwa van’wana evandlheni ra ka n’wina, entiyisweni va ‘fihla leswi va nga swona’? (Pisalema 26:4) Papalata ku endla vunghana bya le kusuhi ni vanhu vo tano, kutani u lava vanghana lava nga ta seketela ku tiyimisela ka wena ku tshama u basile emahanyelweni.

Papalata Vuxisi

U fanele u teka magoza yo tisirhelela eka swifaniso swo tala swa rimbewu ni le ka swilo leswi fambisanaka na byona leswi kumekaka eka tibuku, timagazini, tivhidiyo ta vuyimbeleri, mintlango ya tivhidiyo, tifilimi ni Internet. Swihaxa-mahungu swi kombisa rimbewu ku ri nchumu wa kahle, wo tsakisa ni lowu nga riki na khombo. Xana ku ve ni vuyelo byihi? Kenji, la tshahiweke eku sunguleni, u ri: “Ndzi langute nongonoko lowu kombiseke rimbewu tanihi nchumu wo tlanga naswona a ku nghenisiwanyana ni vusodoma. Hikwalaho ka sweswo, ndzi sungule ku rivala ndlela leyi Yehovha a swi vengaka ha yona sweswo.”

Ntiyiso hileswaku, hakanyingi vuhungasi lebyi dumeke byi ma tumbeta hi vutlhari makhombo lama fambisanaka ni ku hlanganyela rimbewu emahlweni ka vukati—makhwiri lama nga laviwiki, ku nghenela vukati u nga si wupfa ni mavabyi lama tluletiwaka hi vuxaka bya rimbewu. Hikwalaho u nga xisiwi hi lava “vulaka leswaku leswinene swi bihile nileswaku leswo biha i swinene.”—Esaya 5:20.

Tsundzuka marito ya Swivuriso 14:15: “Un’wana ni un’wana la nga riki na ntokoto u pfumela rito rin’wana ni rin’wana, kambe lowo tlhariha u xiyisisa magoza yakwe.” Loko u hlangana ni swilo leswi bulaka hi timhaka ta rimbewu kumbe swifaniso leswi pfuxaka nyanyuko wa rimbewu loko u ri karhi u hlaya, u ri eka Internet kumbe u hlalela TV, teka goza hi ku hatlisa! Pfala buku yoleyo, tima khompyuta ya wena kumbe cinca xitichi xa kona! Kutani u yisa mianakanyo ya wena eka swilo swin’wana—swilo leswinene. (Vafilipiya 4:8) Hi ku endla tano, u nga sivela ku navela ko biha ku nga si kula.—Yakobo 1:14, 15.

Xiya Swiyimo Leswi Nga Ku Petaka eKhombyeni

Xana u gangisana ni un’wana? Loko swi ri tano, hi kona laha u faneleke u xalamuka. Bibele ya hi lemukisa: “Mbilu yi kanganyisa ngopfu ku tlula hinkwaswo naswona yi ni khombo.” (Yeremiya 17:9) Swa olova ku kombisana rirhandzu hi ndlela leyi hundzeletiweke leyi nga endlaka leswaku mi hetelela mi tikhome hi ndlela yo biha hi tlhelo ra rimbewu. Teka magoza lama faneleke yo tisirhelela, ku fana ni ku va ni munhu un’wana kumbe ku va exikarhi ka ntlawa wun’wana wa vanhu lavanene lava gangisanaka. Papalatani ku va swenu eka swiyimo leswi ringaka.

Kumbexana se mi tshembisane ku tekana naswona mi vona onge ku kombisana rirhandzu swi nga va swi fanerile. Hambiswiritano, xiviko xa WHO xa lemukisa: “Vavasati vo tala hakanyingi va hlanganyela rimbewu loko va ri ekusuhi ni ku nghenela vukati, hambi ku ri ematikweni lawa swi nga pfumeleriwiki.”c Hikwalaho, tivekeleni swipimelo emhakeni yo kombisana rirhandzu, xisweswo mi ta va mi tisirhelela, a mi nge tivavisi swi nga fanelanga.

Swi nga ha ku hlamarisa leswaku vantshwa vo tala—ngopfu-ngopfu vanhwanyana—va sindzisiwa kumbe va chavisiwa leswaku va hlanganyela rimbewu. Hi ku ya hi nkambisiso wun’wana, “60 wa tiphesente ta vanhwanyana va le United States lava nga emalembeni ya thugamama lava hlanganyeleke rimbewu va nga si va ni malembe ya 15 va endle sweswo hi ku sindzisiwa.” Hakanyingi vo va pfinya. (Eklesiasta 4:1) Hi xikombiso, Bibele yi hi byela leswaku Amnon n’wana Hosi Davhida u ‘rhandze’ makwavo Tamari naswona hi vukanganyisi u n’wi sindzise ku etlela na yena.—2 Samuwele 13:1, 10-16.

Leswi a swi vuli swona leswaku a swi koteki ku sivela ku pfinyiwa kumbe ku sindzisiwa ku hlanganyela rimbewu. Hi ku tshama u xalamukele khombo, u papalata swiyimo leswi nga ku petaka ekhombyeni naswona u teka goza hi ku hatlisa loko ku ri ni nxungeto, u nga swi kota ku tisirhelela.d

Endla Mbilu Ya Wena Yi Va Ni “Vun’we”

Hi tshemba leswaku swiringanyeto leswi hi vulavuleke ha swona laha swi ta ku pfuna enyimpini ya wena yo tshama u tengile. Kambe eku heteleleni, leswi nga embilwini ya wena hi swona leswi lawulaka ndlela leyi u tikhomaka ha yona. Yesu u vule leswaku “embilwini ku huma . . . vumbhisa.” (Matewu 15:19) Hikwalaho, u fanele u lwisana ni mboyamelo wo va ni “mbilu leyi nga hetisekangiki” (ku ka u nga swi tekeli enhlokweni) kumbe “timbilu timbirhi” (ku kanganyisa) emhakeni leyi ya nkoka swinene.—Pisalema 12:2; 119:113.

Loko u kanakana kumbe u twa onge u tsanile emhakeni leyi, khongela ku fana na Davhida loyi a kombeleke a ku: “Endla mbilu ya mina yi va ni vun’we leswaku yi chava vito ra wena.” (Pisalema 86:11) Endzhaku ka sweswo, endla hi ku pfumelelana ni xikhongelo xa wena hi ku hlaya Bibele ni tibuku leti sekeriweke eBibeleni ni ku tirhisa leswi u swi dyondzeke. (Yakobo 1:22) Lydia u ri, “Lexi ndzi khutazaka leswaku ndzi lwa ni miringo ya rimbewu i ku tshama ndzi ri karhi ndzi tsundzuka leswaku ‘ku hava mbhisa kumbe munhu loyi a nga basangiki la nga ni ndzhaka emfun’weni wa Xikwembu.’ ”—Vaefesa 5:5.

Ku papalata ku hlanganyela rimbewu emahlweni ka vukati a swi olovi. Kambe hi ku pfuniwa hi Yehovha, u nga tshama u tengile naswona wena ni van’wana, a mi nge ngheni ekhombyeni.—Swivuriso 5:8-12.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 29]

Ku vulavurisana ni vatswari va wena hi ndlela leyi u titwaka ha yona swi nga ku pfuna leswaku u tshama u tengile

[Xifaniso lexi nga eka tluka 30]

Ku gangisana mi ri ntlawa lowunene swi nga mi sirhelela