Ku Velekiwa Ka Vana Vo Tala Hikwalaho Ka Thekinoloji Ya Ku Pfuna Ku Veleka

Hi July 25, 1978, le Oldham, eNghilandhi, ku velekiwe n’wana hi ndlela yo hlamarisa la vuriwaka Louise Joy Brown. Louise a a ri n’wana wo sungula la velekiweke hi ndlela yo hlanganisa mbewu ya vununa ni tandza ehandle ka mbeleko.

ETIN’HWETINI ta kaye leti hundzeke, mbewu ni tandza leswi Louise a humeke eka swona a swi hlanganisiwe elaboratori (in vitro fertilization [IVF]). Hi ku tirhisa endlelo leri, tandza leri tekiweke eka mana wakwe ri hlanganisiwe ni mbewu ya vununa enghilazini. Endzhaku ka masiku mambirhi ni hafu, loko sele ya tandza se yi pandzekile kutani yi va tisele letitsongo ngopfu ta nhungu, tisele leti nga xijumba, ti cheriwe exivelekweni xa mana wakwe leswaku ti kula hi ndlela ya ntumbuluko. Ku velekiwa ka Louise ku sungule endlelo lerintshwa ro pfuna timhika.

IVF yi pfunile eku sunguriweni ka leswi sweswi swi vitaniwaka thekinoloji ya ku pfuna ku veleka (assisted reproductive technology [ART]), leyi katsaka tindlela to hambana-hambana ta xiyimo xa le henhla to pfuna timhika. Xiya swikombiso swin’wana. Hi 1984 wansati un’wana wa le California, eU.S.A., u veleke n’wana loyi a n’wi tikeke hi ku va a nyikiwe tandza hi nsati un’wana. Hi lembe rero, le Australia, ku velekiwe n’wana la endliweke hi tandza leri a ri ghwitsirisiwile. Hi 1994, wansati la nga ni malembe ya 62 wa le Italiya u kume n’wana, a tirhisa matandza lama nyikeriweke ni mbewu ya nuna wakwe.

Tiko A Xi Etleli

Sweswi, emalembeni ya kwalomu ka 25 hi mpfhuka ku velekiwa Louise Joy Brown, valavisisi va hlengelete mirhi yo hambana-hambana ni maendlelo ya xiyimo xa le henhla swinene lama xi hluleke hi ku helela xiphiqo lexi xa ku nga veleki. (Vona bokisi leri nge “Mixaka Yin’wana Ya Ku Tshungula Swiphiqo Swa Ku Veleka” ni leri nge “Hi Wahi Makhombo Ya Kona?”) Nhluvuko wolowo wu endle leswaku ku va ni vana vo tala lava velekiwaka hi ndlela leyi. Hi xikombiso, hi 1999, endlelo ra ART ri endle leswaku ku velekiwa vana lava tlulaka 30 000 eUnited States ntsena. Ematikweni man’wana ya le Scandinavia, tiphesente timbirhi kumbe tinharhu ta vana lava velekiwaka, va va va endliwe hi ku tirhisa endlelo leri. Emisaveni hinkwayo, eka vana va kwalomu ka 100 000 lava velekiwaka lembe ni lembe, ku va ku tirhisiwe endlelo leri ra IVF. Ku ringanyetiwa leswaku ku velekiwe vana va kwalomu ka miliyoni hi ku tirhisa endlelo leri ku sukela hi 1978.

ART yi tirhisiwa ngopfu ematikweni lama hluvukeke. Ku endla leswi swi koxa mali yo tala swinene, naswona swibedlhele swa mfumo, mindzindza-khombo leyi hakeriwaka hi vathori ni leyi munhu a yi joyineke etlhelo a yi tali ku hakelela endlelo leri. Magazini wa Time wu vule leswaku “wansati wa malembe ya 45 la tirhiseke endlelo leri ra IVF ka nkombo a nga ha tirhisa $100,000 [R675 000].” Nilokoswiritano, endlelo leri ra ku pfuna munhu ku kuma n’wana ri pfune mimpatswa yo tala leyi a yi nga kumi vana, leyi a yi va kuma ntsena hi ku va xava kunene. Sweswi, ku ni tindlela to hambana-hambana leti kotaka ku hlula xiphiqo lexi xa ku tsandzeka ku veleka eka vavasati ni vavanuna.a

Ha Yini Endlelo Leri Ri Rhandziwa Swonghasi?

Xin’wana lexi endlaka leswaku ri rhandziwa ngopfu i mahanyelo ya manguva lawa. Xiviko lexi kandziyisiweke hi Sosayiti ya Mirhi ya ku Tswala ya le Amerika xi ri: “Emalembeni ya 30 lama hundzeke, vavasati vo tala va tshike ku tekiwa hi nkarhi lowu tolovelekeke leswaku va ta ya emahlweni ni dyondzo ya le henhla, kutani sweswo swi endle leswaku va tekiwa se va kurile. Hi nkarhi lowu fanaka, vavasati vo tala lava velekiweke hi nkarhi wa ‘Ku Velekiwa Ka Vana Vo Tala’ (1946 ku eka 1964) va hundze malembe ya vona ya ku bebula, leswi endleke leswaku vavasati vo tala lava nga emalembeni lawa va lava ku pfuniwa emhakeni ya ku tswala.”

Vavasati van’wana swi nga ha endleka va nga yi xiyi ndlela leyi matimba ya vona ya ku veleka ma helaka ha yona hi ku hatlisa loko va ri karhi va kula. Hi ku ya hi Vandla ra le United States ra ku Lawula ni ku Sivela Mavabyi, loko wansati a fika eka malembe ya 42, wu ya wu hela ntshembo wa leswaku a nga kuma n’wana hi ku tirhisa tandza rakwe. Xisweswo ku tala ku tirhisiwa matandza lama nyikeriweke leswaku vavasati lava kuleke va pfuniwa ku veleka vana hi ku tirhisa endlelo ra ART.

Hikwalaho ka makhombo lama nga ha vaka kona, mimpatswa yin’wana leyi nga tswariki yi hlawule ku “teka” xitumbulukwana, lexi seleke loko ku pfuniwa mpatswa wun’wana lowu na wona wu nga tswariki. Ku ringanyetiwa leswaku eUnited States ntsena, ku gwitsirisiwa switumbulukwana swa kwalomu ka 200 000. Xiviko xa mahungu ya CBS xa ha ku vula xi ku: “I khale ku ri karhi ku nyikeriwa hi switumbulukwana kambe vanhu vo tala a va swi tivi.”

A swi hlamarisi leswi minhluvuko leyi endliweke eka ku pfuna vanhu leswaku va bebula yi pfuxeke swivutiso swo tala. Xana ku veleka n’wana hi ndlela leyi ku fanele ku tekiwa njhani? Hi rihi langutelo ra Bibele emhakeni leyi? Swivutiso leswi ni swin’wana swi ta tlhuvutsiwa exihlokweni lexi landzelaka.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 20]

MIXAKA YIN’WANA YA KU PFUNA VANHU KU VELEKA

AI (KU NGHENISA MBEWU HI NDLELA LEYI NGA RIKI YA NTUMBULUKO [ARTIFICIAL INSEMINATION]). Endlelo leri mbewu yi nghenisiwaka eka wansati hi ndlela leyi nga riki ya ntumbuluko. Al i endlelo leri ringetiwaka ku sungula ku nga si endliwa swin’wana leswi hlamuseriwaka laha hansi.

GIFT (KU NGHENISIWA KA MATANDZA NI MBEWU EKA FALOPIYA [GAMETE INTRAFALLOPIAN TRANSFER]). Endlelo leri katsaka ku humesiwa ka matandza eka xivelekelo xa wansati, ma hlanganisiwa ni mbewu ya vununa, kutani ku tirhisiwa laparoscope (nchumu lowu tirhisiwaka ku kambela khwiri) ku nghenisa eka thumbu ra Falopiya hi ku endla vuhandzuri lebyitsongo ekhwirini rakwe, hi nkarhi wolowo n’wana u va a nga si sungula ku vumbeka.

ICSI (KU NGHENISIWA KA MBEWU YA VUNUNA HI KU TIRHISA NJHEKIXENI [INTRACYTOPLASMIC SPERM INJECTION]). (Xi kurisiwile leswaku xi vonaka kahle eximatsini) Mbewu yin’we yi nghenisiwa hi ku kongoma etandzeni.

IVF (KU NONISIWA KA TANDZA HI MBEWU YA VUNUNA EHANDLE KA MIRI [IN VITRO FERTILIZATION]). Ku humesiwa matandza ekhwirini ra wansati kutani ma hlanganisiwa ni mbewu ya vununa ehandle ka miri. Kutani xitumbulukwana lexi vaka kona xi tlheriseriwa exivelekweni.

ZIFT (KU NGHENISIWA KA TANDZA NI MBEWU YA VUNUNA LESWI SUNGULEKE KU VUMBA N’WANA ENDZENI KA FALOPIYA [ZYGOTE INTRAFALLOPIAN TRANSFER]). Matandza ma tekiwa eka wansati kutani ma hlanganisiwa ni mbewu ya vununa ehandle ka miri. Endzhaku ka sweswo tandza rero ri nghenisiwa eka thumbu ra Falopiya hi ku endla vuhandzuri lebyitsongo ekhwirini.

[Swihlovo Swa Kona]

Bokisi leri ri sekeriwe eka Rungula ra ku Veleka ra Vandla ra le United States ra ku Lawula ni ku Sivela Mavabyi.

Courtesy of the University of Utah Andrology and IVF Laboratories

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 21]

HI WAHI MAKHOMBO YA KONA?

XIHOXO XA MUNHU. Le United States, Netherlands ni le Great Britain, titliliniki ta ku pfuna vanhu ku tswala ti hlanganise timbewu ta vununa, ni switumbulukwana hi xihoxo. Exiyin’weni xin’wana, mpatswa wu kume mahahlwa ya rixaka rin’wana, exiyin’weni xin’wanyana wansati u veleke mahahlwa ya tinxaka timbirhi.

KU VELEKIWA KA VANA VO TALA. Minkambisiso yi kombise leswaku ku velekiwa ka vana vo tala hikwalaho ka ku va ku nghenisiwe switumbulukwa swo tala embelekweni, ku endla leswaku munhu a va ekhombyeni lerikulu ro bebula nkarhi wu nga si fika, a bebula n’wana la nga riki na ntiko lowu ringaneke, a veleka n’wana a file ni ku kuma n’wana la nga ni vugono lebyi nga tshamaka nkarhi wo leha.

SWIPHIQO SWA KU VELEKA. Hi ku ya hi nkambisiso wun’wana, vana lava tikiwaka hi ku tirhisiwa ka endlelo ra in vitro fertilization va va ekhombyeni ra ku velekiwa va ri ni swiphiqo swo fana ni ku karhatiwa hi mbilu kumbe tinso, ku pandzeka ka malaka ni marhanga ya vununa lama tshameke ehenhlanyana ka laha a ma fanele ma ri kona.

RIHANYO RA MANANA. Swiphiqo leswi vaka kona loko ku tshunguriwa tihomoni kumbe loko ku ri ni timbungu to tala swi hoxa vutomi bya manana ekhombyeni.