Vanghana Lavanene—Vanghana Vo Biha

NHWANYANA un’wana loyi hi nga ta n’wi vitana Sarah u tiphofurile hi mbilu yo vava. Ku kumeke leswaku wanuna loyi a a n’wi teka tanihi munghana, i mudlayi. U vutisile: ‘Loko munhu loyi a ndzi n’wi tshemba a endle swilo swo fana ni leswi, xana u kona loyi ndzi nga ha n’wi tshembaka?’ Wanuna loyi a a n’wi yingiserile u vutise Sarah leswaku a a ma tiva mahanyelo ya nuna wa kona. Sarah u vutise a ku, “Xana u vula yini?” Sarah a a nga swi tivi leswaku rito “mahanyelo” ri vula yini. Ku vuriwa yini hi wena? Xana wa ma tiva mahanyelo ya vanghana va wena?

Nhlamulo ya xivutiso xexo yi nga vula vutomi kumbe rifu, hilaha ntokoto wa Sarah wu kombisaka hakona. Xivuriso xin’wana xa Bibele xi swi vekisa xileswi: “Loyi a fambaka ni vanhu vo tlhariha u ta tlhariha, kambe loyi a tirhisanaka ni lavo hunguka, a swi nge n’wi fambeli kahle.” (Swivuriso 13:20) Hambiswiritano, ku fana na Sarah, vanhu vo tala va hlawula vanghana ntsena hi ku ya hileswaku va “hanyisana kahle” na vona kumbe e-e—ndlela leyi va titwaka ha yona loko va ri na vona. Hi ntumbuluko, hi tsakela ku va ni vanhu lava va hi endlaka hi tsaka. Kambe loko hi tirhisa sweswo ntsena ku hlawula vanghana, naswona hi nga byi tivi vumunhu bya munhu wa kona, hi nga ha tisola ngopfu hi ku famba ka nkarhi. Xana u nga swi tivisa ku yini leswaku munhu u ni mahanyelo lamanene?

Mahanyelo Lamanene I Ya Nkoka

Xo sungula, hina hi fanele hi va ni mahanyelo lamanene. Hi fanele hi tiva leswinene ni leswi nga riki swinene, swa kahle ni leswi nga riki kahle, naswona hi khomelela swinene eka mahanyelo lamanene nkarhi hinkwawo. Xivuriso xin’wana xa Bibele xi ri: “Nsimbi yi lotiwa hi nsimbi. Hi ndlela leyi fanaka munhu u lota xikandza xa un’wana.” (Swivuriso 27:17) Loko vanghana vambirhi va ri ni mimpimanyeto leyinene ya mahanyelo, va nga pfunana leswaku va wupfa naswona vunghana bya vona byi ta tiya.

Pacôme, wa le Furwa, u ri, “Eka mina, munghana wa ntiyiso hi loyi a ndzi yingisaka naswona a vulavulaka na mina kahle a tlhela a ndzi tshinya loko ndzi endla swin’wana swo huma endleleni.” Ina, vanghana va hina lavakulu—hambi i vatsongo kumbe i vakulu hi malembe—hi lava va hi pfunaka ku hambeta hi endla leswinene ni lava va hi lulamisaka loko hi lava ku endla swilo swa vuphukuphuku. Bibele yi ri: “Timbanga leti endliwaka hi munghana i tinene.” (Swivuriso 27:6, King James Version) Leswaku hi swi kota ku va ni mahanyelo lamanene naswona hi tiya hi tlhelo ra moya, hi fanele hi hanya ni vanhu lava na vona va rhandzaka Xikwembu ni misinya ya xona ya milawu. Céline, wa le Furwa, u ri: “Loko ku nga ri na Mukreste-kulorhi kumbe loyi hi nga ni ripfumelo rin’we exikolweni, ndzi xiye leswaku i swa nkoka ku va ni vanghana va ntiyiso evandlheni ra Vukreste. Va ndzi pfunile swinene leswaku ndzi ringanisela.”

Ku Kambisisa Lava Nga Vaka Vanghana

Loko u tsakela ku endla vunghana ni un’wana loyi u hlanganeke na yena, u fanele u tivutisa, ‘I vamani vanghana vakwe?’ U ta swi vona leswaku i munhu wa njhani hi ku ya hi vanghana lava a nga na vona. Nakambe, xana vanhu lava wupfeke ni lava xiximiwaka va le ndhawini ya kwalaho va ri yini hi yena? Ku tlula kwalaho, i vutlhari ku ka hi nga languti ntsena ndlela leyi vanghana va hina va hi khomaka ha yona kambe ni ndlela leyi va khomaka van’wana ha yona, ngopfu-ngopfu vanhu lava nga ta ka va nga va pfuni ha nchumu. Handle ka loko munhu a kombisa timfanelo letinene—to fana ni ku tshembeka, ku lehisa mbilu ni ku anakanyela—nkarhi hinkwawo ni le ka vanhu hinkwavo, i yini lexi nga ku tiyisekisaka leswaku wena u ta hambeta a ku khoma hi ndlela leyinene?

Ku tiva munhu un’wana kahle swi lava ku lehisa mbilu ni vutshila swin’we ni nkarhi leswaku u xiyisisa ndlela leyi a hanyaka ha yona. Bibele yi ri: “Xitsundzuxo lexi nga embilwini ya munhu xi fana ni mati yo enta, kambe munhu wa ku twisisa hi loyi a nga ta xi humesa.” (Swivuriso 20:5) Hi fanele hi vulavula ni lava hi lavaka ku endla vunghana na vona hi timhaka ta nkoka—timhaka leti nga ta endla leswaku vumunhu bya vona byi paluxeka, swikongomelo swa vona, ina, ni mahanyelo ya vona. Xana i vanhu va njhani? Xana va ni musa kumbe a va na mhaka na wena? Xana va tshamela ku vulavula hi swilo leswi akaka, va tsakile kumbe va tshamela ku xopa-xopa swihoxo? Xana va ni vutianakanyi kumbe a va na byona? Xana va tshembekile kumbe a va tshembekanga? Loko munhu a vulavula ku biha hi van’wana eka wena, i yini lexi nga n’wi sivelaka ku vulavula ku biha hi wena loko u nga ri kona? Yesu u te: “Nomu wu vulavula leswi mbilu yi taleke swona.” (Matewu 12:34) Hi fanele hi swi tekela enhlokweni leswi vanhu va hi byelaka swona.

Swilo Swa Nkoka Leswi Mi Faneleke Mi Fana Eka Swona

Van’wana va anakanya leswaku vanghana va vona va fanele va tsakela leswi na vona va swi tsakelaka. Mufana un’wana u te, “A ndzi nge vi munghana wa munhu loyi a nga rhandziki khekhe leri ndzi ri rhandzaka.” I ntiyiso leswaku vanghana va fanele va rhandza swilo swo fana leswaku va ta kota ku twisisana kambe i swa nkoka ngopfu loko va ri ni mahanyelo ni mimpimanyeto ya swilo swa moya leyi fanaka. Kambe a swi bohi leswaku va va ni vumunhu lebyi fanaka kumbe va kule hi ndlela yo fana. Entiyisweni, ku hambana ka vumunhu bya n’wina swi nga kurisa vunghana bya n’wina.

Swikombiso swimbirhi swa le Bibeleni swa vanghana leswi nga hundzeriwiki hi nkarhi—i xa Yonathani na Davhida ni xa Rhuti na Nawomi—lava vunghana bya vona a byi titshege hi ku tinyiketela ka vona eka Xikwembu ni ku rhandza misinya ya milawu ya xona.a Kahle-kahle, eka swikombiso leswi haswimbirhi vanghana lava a va nga ringani hi malembe naswona a va huma eka mindhavuko yo hambana. Xisweswo, va hi dyondzisa swin’wana hi vunghana: Lontsongo ni lonkulu va nga pfunana swinene tanihi vanghana.

Ku Pfuneka Eka Vanghana Lava Nga Ringaniki Na Wena

Ku va ni vanghana lavakulu kumbe lavatsongo swi nga mi vuyerisa havumbirhi bya n’wina. Xiya marito lama landzelaka lama humaka eka vantshwa lama sekeriweke eka leswi va swi tokoteke.

Manuela (Italiya): “Ndzi endle vunghana ni mpatswa wun’wana khale. A ndzi va fihleli nchumu, naswona lexi ndzi tsakisaka hileswaku na vona a va ndzi fihleli nchumu. A va nga ndzi tekeli ehansi ntsena hileswi a ndzi ri ntsongo. Leswi swi endle leswaku ndzi va tolovela. Ku va ni vunghana na vona swa ndzi pfuna swinene loko ndzi ri ni swiphiqo. Ndzi kume leswaku loko ndzi vulavurisana ni tintangha ta mina hi swiphiqo swa mina, minkarhi yin’wana swinhwanyetana leswi ndzi ringanaka na swona swi ndzi nyika switsundzuxo leswi nga riki swinene. Kambe vanghana va mina lava kuleke va ni ntokoto, va twisisa naswona va ringanisela, ku nga leswi hina lavantshwa hi nga swi kotiki. Hi ku pfuniwa hi vona ndza swi kota ku endla swiboho leswinene.”

Zuleica (Italiya): “Loko hi hlanganile hi tihungasa ni tintangha ta hina ni vanhu lavakulu. Mina ndzi xiye leswaku loko lavakulu ni lavatsongo va hlanganile, hinkwerhu hi titwa hi khutazekile madyambu wolawo. Ha tsaka hikuva hinkwerhu a hi voni swilo ku fana.”

Lavakulu, na n’wina mi nga kombisa ku tsakela lavatsongo. Hilaha swi kombisiweke hakona eka tinhlamuselo leti hundzeke, vantshwa vo tala va yi tsakela swinene mintokoto ya n’wina naswona va tsakela ku va na n’wina. Amelia, loyi a nga noni leyi nga ni malembe ya kwalomu ka va-80, u ri: “Hi mina ndzi tekaka goza ku sungula ro tolovelana ni vantshwa. Ndza tsaka loko va ri karhi va tlula-tlula!” Xikhutazo xo tano xa vanghana xi nga vuyerisa swinene. Vanhu vo tala lava kulekenyana va vula leswaku va pfuniwe hi vanghana va vona lavakulu lava veke swikombiso leswinene eka vona naswona va va nyikeke switsundzuxo leswinene.

Ku Antswisa Vunghana Bya N’wina

Leswaku u va ni vanghana lavanene, a swi kali swi lava leswaku u va ni vanghana lavantshwa. Loko se u ri na vona vanghana lavanene, ha yini u nga endli swin’wana leswaku u kurisa vunghana bya n’wina? Vanghana va khale i xuma xa nkoka swinene naswona hi fanele hi va khoma kahle. U nga ku tekeli ehansi ku tshembeka ka vona.

Ku tlula kwalaho, tsundzuka leswaku ntsako wa xiviri—ni vunghana bya ntiyiso—swi va kona loko u tinyikela, u nyikela hi nkarhi ni leswi u nga na swona. U ta vuyeriwa swinene. Hambiswiritano, loko u anakanya hi wena ntsena loko u hlawula vanghana, u nge humeleli. Kutani, loko u anakanya hi ku va ni vanghana, u nga lavi ntsena lava u va navelaka kumbe lava u nga kumaka xa nchumu eka vona. Yana eka vanhu lava van’wana va nga ha vaka va va tekela ehansi kumbe lava swi va tikelaka ku endla vunghana. Gaëlle, wa le Furwa, u ri: “Loko hi ri ntlawa lowu lavaka ku endla xo karhi naswona hi tiva vantshwa van’wana lava nga ni xivundza, ha va rhamba. Hi ri: ‘A mi swi lavi ku tshamela ku sala ekaya mi ri n’wexe. Hi endzeleni. A hi tivaneni.’”—Luka 14:12-14.

Hi hala tlhelo, loko vanhu lavanene va lava ku va vanghana va wena, u nga hatliseli ku va bakanya. Elisa, wa le Italiya, u ri: “Kumbexana u nga ha titwa u lava ku rihisela loko u anakanya leswaku va tshame va ku honisa. U nga ha tibyela u ku, ‘Phela, vanghana a hi va nkoka eka mina.’ Xisweswo u va honisa, u tiendla nconge yin’we naswona u anakanya hi wena n’wini ntsena. Ematshan’weni yo endla vunghana, u chuveka rihlampfu.” Ematshan’weni yo pfumelela vutianakanyi byi ku endla leswaku u papalata ku endla vanghana lavantshwa, vulavula ni van’wana. Hi fanele hi tlangela swinene loko vanhu va khathala hi hina naswona va lava ku va vanghana va hina.

U Nga Va Ni Vanghana Va Ntiyiso

Leswaku u va ni vanghana va ntiyiso, a swi lavi u swi navela ntsena, kambe u fanele u rindza ni ku hlaya swihloko swo fana ni leswi. Ku dyondza ku va ni vanghana swi fana ni ku dyondza ku gada xikanyakanya. A hi nge swi dyondzi ntsena ebukwini ku gada xikanyakanya kumbe ku va ni vanghana. Hi fanele hi huma hi ya titoloveta, hambiloko hi ta wa ko talanyana. Bibele yi kombisa leswaku vunghana lebyi tiyeke swinene byi titshege hi ku va ni vuxaka lebyikulu ni Xikwembu. Kambe Xikwembu a xi nge hi pfuni loko hi nga endli matshalatshala. Xana u tiyimisele ku va ni vanghana va ntiyiso? U nga heli mbilu! Khongela u kombela mpfuno eka Xikwembu, vana wo sungula ku teka goza ro endla vunghana naswona u va munghana wa vona.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 27]

Eka Vatswari

Ku fana ni tidyondzo tin’wana, ku dyondza hi vunghana swi sungula ekaya. Entiyisweni, loko n’wana a kulela endyangwini lowu nga ni vatswari havambirhi a nga swi kota ku kuma nkhathalelo lowu a wu lavaka. Hambi ku ri eka swiyimo swo tano, ndlela leyi n’wana a anakanyaka ha yona, ndlela leyi a titwaka ha yona ni ndlela leyi a hanyaka ha yona yi khumbiwa swinene hi ku va a hlangana ni van’wana. Hi xikombiso, vona ndlela leyi vana vo tala lava humaka ematikweni mambe va hatlaka va dyondza ririmi lerintshwa ha yona hi ku va va tihlanganisa ni vana van’wana.

N’wina vatswari, mi ni lunghelo ro pfuna vana va n’wina leswaku va hlawula vanghana hi ndlela ya vutlhari. Vana lavatsongo ni vana va kondlo-a-ndzi-dyi a va si va ni vuswikoti byo tiendlela swiboho handle ka ku kongomisiwa hi vatswari. Hambiswiritano, ku ni xiphiqo. Vantshwa vo tala va titwa va ri ni vuxaka lebyikulu ni vanghana va vona ku tlula vatswari va vona kumbe vanhu van’wana lavakulu.

Swidyondzi swin’wana swi kholwa leswaku nchumu wun’wana lowu endlaka leswaku vana va kondlo-a-ndzi-dyi va ya eka tintangha ta vona ku ya lava switsundzuxo ematshan’weni yo ya eka vatswari va vona, hileswi vatswari va nga tiyisekiki leswaku va va dyondzisa leswi faneleke. Vatswari va fanele va byarha vutihlamuleri bya vona lebyi Xikwembu xi va nyikeke byona byo nyika vana va vona nkongomiso ni ku va khathalela. (Vaefesa 6:1-4) Njhani? Mutivi wa miehleketo Dok. Ron Taffel u vulavurisane ni vatswari vo tala lava nga swi tiviki leswaku va fanele va tirhisana njhani ni vana va vona va kondlo-a-ndzi-dyi. U tsale leswaku vo tala “va landzelela tindlela ta manguva lawa to kurisa vana leti navetisiwaka hi va mahungu” ematshan’weni yo endla ntirho wa vona wa vutswari. Ha yini va endla tano? “A va va tivi kahle vana va vona lerova va nga endla vunghana lebyikulu na vona.”

A swi fanelanga swi va tano. Vatswari va fanele va swi tiva leswaku vana va vona va ta lava nkongomiso eka vanghana va vona loko va nga swi kumi leswi va swi lavaka ekaya. Xana va lava yini? Taffel u ri: “Va lava leswi vantshwa va swi lavaka nkarhi hinkwawo: nkhathalelo, ku rhandziwa, nsirhelelo ni ku hlamuseriwa kahle leswi languteriweke eka vona ni ku titwa va ri swirho swa ndyangu. Khombo leri nga kona eminkarhini ya hina hileswaku vanhu lavakulu va tsandzeka ku fikelela swilaveko leswi swa vantshwa vo tala, xisweswo a va titwi va ‘amukelekile’ emindyangwini ya ka vona.”

Xana u nga va pfuna njhani vana va wena leswaku va va ni vanghana lavanene? Xo sungula, u fanele u languta ndlela leyi u hanyaka ha yona ni vanghana va wena. Xana tipakani ni ndlela leyi wena ni vanghana va wena mi hanyaka ha yona i yinene naswona a yi na vutianakanyi? Xana mi rhangisa swilo swa moya ku nga ri leswi vonakaka? Douglas, nkulu la nga Mukreste tlhelo tatana u ri: “Vana va tekelela leswi u swi endlaka, naswona vana va wena va ta xiya langutelo ni swiendlo swa wena ni swa vanghana va wena swin’we ni swa vana va vanghana va wena.”

Hi ntumbuluko hambi ku ri swiharhi swo tala swa lwa leswaku swi sirhelela vana va swona eka swiharhi leswi nga ni khombo. Mutivi un’wana wa tibere u ri: “Tibere leta tintswele ti dume hi ku sirhelela vana va tona eka swilo hinkwaswo leswi vonakaka swi xungeta vana va tona.” Vatswari na vona va fanele va endla leswi fanaka! Ruben, wa le Italiya u ri: “Vatswari va mina a va vulavurisana na mina hi Matsalwa. Va ndzi pfune ku twisisa leswaku i swinene leswaku ndzi papalata ku tihlanganisa ni vanhu vo karhi. Eku sunguleni ndzi te: ‘Mina leswi a ndzi nge swi koti! Swi vula leswaku a ndzi nge pfuki ndzi ve ni vanghana!’ Kambe eku heteleleni ndzi swi xiyile leswaku a va tiyisile naswona ndza va nkhensa hikwalaho ko ndzi lehisela mbilu, ndzi sirhelelekile.”

Nakambe, hlanganisa vana va wena ni vanhu lava nga swikombiso leswinene ni lava nga ta va pfuna leswaku va tivekela tipakani letinene. Muntshwa un’wana loyi swi n’wi fambeleke kahle la vuriwaka Francis u ri: “Manana u swi xiyile leswaku hina vana a hi rhandza ku tshama hi ri swerhu, kutani u hi pfunile hi ku rhamba vanghana lava hisekaka evutirhelini bya Vukreste bya nkarhi hinkwawo. Hi ndlela yoleyo hi swi kotile ku va tiva ni ku endla vunghana na vona hi titshamele ekaya.” Hi ku endla matshalatshala yo tano, kaya ra wena ri nga va ndhawu yo kuma vanghana lavanene.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 25]

Xiya ndlela leyi vanhu lava u lavaka ku va vanghana va vona va hanyaka ha yona

[Xifaniso lexi nga eka tluka 26]

Vunghana lebyi nga riki na vutianakanyi byi famba kahle hambi eka vanhu lava nga ringaniki ni lava nga riki na ndhavuko wo fana