Ku Enerisa Xilaveko Xa Hina Xo Va Ni Vanghana

BUKU leyi nge In Search of Intimacy yi ri: “Xivundza a hi vuvabyi, xivundza i ndlala leyi faneleke . . . , i xikombiso xa ntumbuluko xa leswaku hi pfumala vanghana.” Ku fana nileswi ndlala yi hi susumetelaka leswaku hi dya swakudya leswinene, mintlhaveko ya ku va ni xivundza yi fanele yi hi susumetela leswaku hi lava vanghana lavanene.

Kambe, hilaha Yaël, nhwanyana wa le Furwa a vulaka hakona, “vanhu van’wana a va lavi no vona vanhu-kulobye.” Kambe ku tiendla nconge yin’we, ku nga khathariseki xivangelo xa kona, a swi pfuni nchumu, a swi xi tlhantlhi xiphiqo xa hina naswona swi hi nyanyisela xivundza ku tlula eku sunguleni. Xivuriso xa Bibele xi ri: “Loyi a tihambanisaka ni van’wana u tilavela swa yena ntsena; u ta hambana ni vutlhari hinkwabyo lebyi pfunaka.” (Swivuriso 18:1) Xo sungula, hi fanele hi xiya xilaveko xa hina xo va ni vanghana kutani hi tiyimisela ku endla swo karhi hi mhaka leyi.

Teka Goza Ro Endla Vanghana

Ematshan’weni yo titwela vusiwana kumbe ku vondzoka van’wana lava nga ni vanghana vo tala kumbe vo antswa, ha yini u nga vi na langutelo lerinene, u endla hilaha Manuela wa le Italiya a endleke hakona? U ri: “Ngopfu-ngopfu leswi ndzi nga muntshwa, a ndzi titwa onge ndzi biwa hi makatla. Leswaku ndzi hlula ndzingo lowu, ndzi xiyisise vanhu lava nga ni vanghana lavanene. Kutani ndzi ringete ku hlakulela timfanelo letinene leti va nga na tona leswaku ndzi va munhu lonene.”

Goza rin’wana leri pfunaka i ku tikhathalela emirini ni le mianakanyweni. Ku dya swakudya leswi akaka miri, ku wisa nkarhi lowu ringaneke ni vutiolori lebyi eneleke swi ta ku pfuna leswaku u languteka kahle. Ku tshama u hlelekile naswona u basile, u tilunghise kahle a swi endli ntsena leswaku u languteka kahle evanhwini kambe swi endla nileswaku u va ni xindzhuti. Hambiswiritano, u nga weli entlhan’wini wa ku karhateka ngopfu hi ku languteka ka le handle. Gaëlle wa le Furwa wa hlamusela: “Ku ambala swiambalo swa fexeni a hi swona swi endlaka leswaku u kuma vanghana va xiviri. Vanhu lavanene va languta munhu wa le ndzeni.”

Phela, mianakanyo ni mintlhaveko ya hina swi khumba ndlela leyi hi vulavulaka ha yona ni leyi hi langutekaka ha yona. Xana wa byi tsakela vutomi? Sweswo swi ta ku pfuna leswaku u va ni xikandza lexi tsakeke. Ku n’wayitela ka xiviri hi kona loku munhu a faneleke a ku ambala naswona mutivi etimhakeni ta ndlela leyi vanhu va vulavulaka ha yona, Roger E. Axtell wa hlamusela, “ku n’wayitela ka xiviri i ka mani na mani” naswona “ka twisiseka minkarhi yo tala.”a Loko u va ni misavu, vanhu va ta ta eka wena va nga vitaniwanga.

Tsundzuka leswaku timfanelo teto letinene ti huma eka munhu wa le ndzeni. Kutani hisekela ku tata mianakanyo ni mbilu ya wena hi swilo leswinene. Hlaya tinhloko-mhaka leti tsakisaka ni leti pfunaka—swiendlakalo leswa ha ku humelelaka, mindhavuko yo hambana-hambana ni swilo swo hlamarisa swa ntumbuluko. Yingisela vuyimbeleri lebyi akaka. Kambe papalata ku godzomberiwa hi TV, tifilimi ni swibukwana ni mijamujamu. Vuxaka lebyi kombisiwaka eka tifilimi a hi bya xiviri, a hi vanghana va xiviri kambe i nchumu lowu munhu a tianakanyelaka wona ntsena.

Tshembeka!

Zuleica la tshamaka eItaliya, u ri: “Loko ndza ha ri ntsongo, a ndzi ri ni tingana naswona a swi ndzi tikela ku va ni vanghana. Kambe a ndzi swi tiva leswaku loko hi lava ku va ni vanghana hi fanele ku teka goza ku sungula, hi titivisa eka van’wana naswona hi tiyimisela ku tiva vanhu van’wana.” Ina, leswaku hi va ni vanghana va xiviri, hi fanele hi tshembeka eka van’wana—hi endla leswaku va hi tiva ku antswa. Ku vulavurisana ni vanhu van’wana ni ku boxa ndlela leyi hi titwaka ha yona i ka nkoka swinene eka vanghana va ntiyiso ku tlula ku languteka kahle ni ku va ni ndhuma. Mutsundzuxi Dok. Alan Loy McGinnis, u ri: “Vanhu lava nga ni xinghana lexikulu, lexi nga heriki swi nga ha endleka ku ri vanhu lava nga ni tingana, vanhu lava nghenekaka hi ku olova, va ri vantshwa kumbe va dyuharile, va nga tlharihanga kumbe va tlharihile, va languteka kahle; kambe va ri vanhu lava minkarhi hinkwayo va tiyimiseleke ku phofula leswi nga eswifuveni swa vona. Va pfumelela leswaku vanhu va vona leswi nga etimbilwini ta vona.”

Sweswo a swi vuli swona leswaku u fanele u phofulela un’wana ni un’wana ta le mbilwini ya wena kumbe loyi u vonaka u nga ntshunxeki ku n’wi byela. Kambe swi vula leswaku u ta hlawula leswaku u byela mani naswona hakatsongo-tsongo u ta phofulela vanhu van’wana ta le mbilwini ya wena ni ndlela leyi u titwaka ha yona. Michela, wa le Italiya u ri: “Eku sunguleni a ndzi ri ni xiphiqo xo fihla mintlhaveko ya mina. A ndzi boheka ku cinca, ndzi ringeta ku kombisa mintlhaveko ya mina leswaku vanghana va mina va ta kota ku twisisa ndlela leyi ndzi titwaka ha yona.”

Hambiloko u ri ni xinghana hi ntumbuluko, kambe swi lava nkarhi ni ku bula swin’we leswaku u ta tshembana ni munghana wa wena. Hi nkarhi wolowo, ringeta ku ka u nga karhateki ngopfu hileswi van’wana va swi ehleketaka ha wena. Elisa wa le Italiya u ri: “A ndzi ri ni xiphiqo, nkarhi hinkwawo a ndzi chava leswaku ndzi nga endla xihoxo loko ndzo vula swo karhi. Kutani a ndzi ehleketa leswaku, ‘Loko vanhu lava hakunene va ri vanghana va mina, va ta swi twisisa.’ Kutani loko ndzi endle xihoxo loko ndzi vulavula, a ndzo tihleka kutani hinkwavo va hleka na mina.”

Hikwalaho, horisa moya! Vana leswi u nga swona. Ku ticinca a swi nge ku pfuni nchumu. F. Alexander Magoun la nga mutsundzuxi etimhakeni ta mindyangu u tsarile: “A nga kona la nga ku kokaka-mahlo loko o ticinca leswi a nga swona.” Vanhu lava tsakeke hakunene a va tiendli leswi va nga riki swona. Hi nga swi kota ku va ni vunghana bya xiviri loko hi tshama hi ri leswi hi nga swona. Hilaha ku fanaka, hi fanele ku tshika van’wana leswaku va va leswi va nga swona. Vanhu lava tsakeke va amukela leswi vanhu van’wana va nga xiswona ematshan’weni yo hlundzukisiwa hi swihoxo leswitsongo. A va xi voni xilaveko xo sindzisa vanghana va vona leswaku va hundzuka va fana na vona. Tikarhatele ku va munhu la tsakeke ni la nga xopa-xopiki.

Leswaku U Va Ni Munghana Vana Ni Xinghana

Hambiswiritano, ku ni mhaka yin’wana leyi nga ya nkoka ngopfu eyinhleni leyi. Emalembeni ya kwalomu ka 2 000 lama hundzeke, Yesu u kombise leswaku xilotlelo xo endla xinghana ni vanhu hinkwavo i ku va ni rirhandzu ro pfumala vutianakanyi. U dyondzise a ku: “Leswi mi lavaka vanhu va swi endla eka n’wina, swi endleni eka vona hilaha ku fanaka.” (Luka 6:31) Dyondzo leyi yi tiviwa tanihi Nawu-nsinya. Ina, ndlela ya nkoka ya ku va ni vanghana i ku va munghana la pfumalaka vutianakanyi, u teka goza ro endla vunghana. Hi marito man’wana, leswaku u va ni munghana, vana ni xinghana. Leswaku vunghana byi tiya, munhu u fanele ku nyika ematshan’weni yo lava ku amukela ntsena. Hi fanele hi tiyimisela ku rhangisa swilaveko swa vanghana va hina eka swa hina.

Manuela la boxiweke eku sunguleni, u ri: “Hilaha Yesu a vuleke hakona, ntsako wa xiviri wu tisiwa hi ku nyika. Munhu la amukelaka wa tsaka kambe munyiki u tsaka ngopfu. Hi nga ha nyika ntsena hi ku vutisa swi huma embilwini leswaku byi famba njhani vutomi bya vanghana va hina, hi ringeta ku twisisa swiphiqo swa vona ni ku endla leswi nga ematimbeni ya hina leswaku hi va pfuna va nga hi kombelanga.” Kutani kombisa van’wana leswaku wa khathala hi vona, ku katsa ni lava ana se va nga vanghana va wena. Tiyisa vunghana bya wena. U nga onhi vunghana bya wena ni van’wana hi ku tirhisa nkarhi wa wena wo tala eka swilo leswi nga pfuniki nchumu. Vanghana va lava ku nyikiwa nkarhi ni ku khathaleriwa. Ruben wa le Italiya u ri: “Ku tinyika nkarhi i swa nkoka leswaku u va ni vunghana ni ku byi hlayisa. Xo sungula, swi teka nkarhi ku va muyingiseri lonene. Hinkwerhu hi nga antswisa eku yingiseni ka hina ni ku kombisa ku tsakela leswi van’wana va swi vulaka handle ko va kavanyeta.”

Xixima Vanhu Van’wana

Xilotlelo xin’wana xa ntsako ni vunghana bya nkarhi wo leha i ku xiximana ka vanghana. Leswi swi katsa ku anakanyela mintlhaveko ya van’wana. Wa swi lava leswaku vanghana va wena va va ni vuxiya-xiya ni vutlhari loko mavonelo ya vona ma hambana ni ya wena, a swi tano ke? Xisweswo na wena u fanele u va khoma hi ndlela leyi fanaka!—Varhoma 12:10.

Ndlela yin’wana yo xixima vanghana va hina i ku ka hi nga va tikiseli. Vunghana bya xiviri a byi na mavondzo kumbe a byi susumeteli munhu ku lawula vanghana vakwe. Eka 1 Vakorinto 13:4 Bibele yi ri: “Rirhandzu a ri na mavondzo.” Hikwalaho, xiya leswaku a wu endli xihoxo xa leswaku vanghana va wena va va vanghana va wena ntsena. Loko va tiphofula eka van’wana, u nga khunguvanyeki hambi ku ri ku va papalata. Xiya leswaku hinkwerhu hi fanele hi ndlandlamuka eka vunghana bya hina. Tshika vanghana va wena va va ni vanghana van’wana.

Nakambe, tsundzuka leswaku vanghana va wena na vona va swi lava ku va voxe. Munhu un’wana ni un’wana hambi ku ri mimpatswa leyi tekaneke yi lava nkarhi wo va yoxe. Hambiloko u tsandzeka ku aka vunghana, ringanisela ni ku anakanyela naswona u nga heti nkarhi wo leha ngopfu ni vanghana va wena lerova u kala u va phirha. Bibele ya tsundzuxa: “U nga tati nenge endlwini ya munhu-kuloni, lerova u nga n’wi phirhwi kutani a ku venga.”—Swivuriso 25:17.

U Nga Languteli Ku Hetiseka

Ina, loko vanhu va sungula ku tolovelana, va swi vona kahle swihoxo ni timfanelo letinene ta vanhu lava tolovelaneke na vona. Hambiswiritano, a hi fanelanga hi pfumelela sweswo swi hi sivela ku endla vanghana. Pacôme, wa le Furwa, u ri: “Van’wana va langutele leswikulu eka lava va nga vaka vanghana va vona. Va lava leswaku va va ni timfanelo letinene ntsena, kambe sweswo a swi koteki.” Hinkwerhu a hi hetisekanga naswona a hi fanelanga hi langutela leswaku van’wana va hetiseka. Ha tshemba leswaku vanghana va hina va ta hi amukela hambileswi hi nga hetisekangiki. Xana na hina a hi fanelanga hi swi honisa swihoxo swa van’wana, hi ku ka hi nga swi cheli munyu kumbe ku swi nyanyisa? Dennis Prager la nga mutsari wa hi tsundzuxa: “I swifuwo swa le ndlwini leswi nga endliki swihoxo leswi nga vaka vanghana vo tano (hi xikombiso, lava nga riki na swivilelo, va kombisaka rirhandzu minkarhi hinkwayo, va nga riki na swipfukela, va hi khathalelaka swinene naswona va nga hi khomisiki tingana).” Loko hi nga lavi leswaku ku va swifuwo swa le ndlwini ntsena leswi vaka vanghana va hina, hi fanele hi yingisa ndzayo ya muapostola Petro ya ku pfumelela “rirhandzu ri funengeta swidyoho swo tala.”—1 Petro 4:8.

Ku vuriwa leswaku vunghana byi andzisa ntsako wa hina naswona byi hunguta mabibi ya mbilu. Hambiswiritano, leswaku hi va ni ntsako a hi fanelanga hi langutela leswaku vanghana va hina va enerisa swilaveko swa hina hinkwaswo kumbe ku tlhantlha swiphiqo swa hina hinkwaswo. Sweswo i langutelo ra vutianakanyi.

Ku Va Vanghana eMaxangwini Ni Le Ntsakweni

Loko hi kuma munghana, a hi fanelanga hi tekela vunghana bya hina na yena ehansi. Loko vanghana va ri ekule, va tsundzukana naswona va khongelelana. Hambiloko vo hambana swa xinkarhana, va nga swi kota ku tlhela va byi pfuxelela hi xihatla vunghana bya vona. I swa nkoka leswaku hi titshineta ekusuhi ni vanghana va hina ngopfu-ngopfu eminkarhini ya maxangu. Hakanyingi, a hi fanelanga hi fambela ekule loko vanghana va hina va ri ni swiphiqo. Hi wona nkarhi lowu swi nga ha endlekaka va hi lava ngopfu. “Nakulorhi wa ntiyiso u ni rirhandzu nkarhi hinkwawo, naswona i makwerhu la velekiweke loko ku ri ni maxangu.” (Swivuriso 17:17) Nakambe loko vanghana va tlulana milenge, va hatla va rivalelana. Vanghana va xiviri a va hambani loko ku va ni swiphiqo.

Loko u pfumala vutianakanyi naswona u ri ni langutelo lerinene hi van’wana, u nga va kuma vanghana. Kambe i swa nkoka leswaku u ni vanghana va njhani. Xana u va hlawula njhani vanghana lavanene? Xihloko lexi landzelaka xi ta tlhuvutsa xivutiso lexi.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Bokisi/Swifaniso leswi nga eka tluka 22, 23]

Xana Wanuna Ni Wansati Va Nga Va “Vanghana Ntsena”?

Xana vavanuna ni vavasati lava nga tekanangiki va nga va vanghana? Sweswo swi titshege hi nhlamuselo ya hina ya rito leri nge “munghana.” Yesu a a ri munghana lonkulu wa Mariya na Marta va le Betaniya—havumbirhi a va nga tekiwanga. (Yohane 11:1, 5) Muapostola Pawulo a a ri munghana wa Prisila swin’we ni nuna wa yena Akhwila. (Mintirho 18:2, 3) Ha tiyiseka leswaku vanhu lava a va rhandzana swinene. Hi hala tlhelo, Yesu kumbe Pawulo a va nga ta byi pfumelela vunghana bya vona leswaku byi hundzuka rirhandzu leri vaka kona exikarhi ka wanuna ni wansati.

Mahanyelo ya manguva lawa ma endla leswaku vavanuna ni vavasati va tirha swin’we ku tlula hambi ku ri rini eku sunguleni naswona sweswo swi koxa leswaku vavanuna ni vavasati va tiva ndlela leyi faneleke yo va vanghana. Mimpatswa ya vuyeriwa hi ku va ni xinghana lexinene ni mimpatswa yin’wana swin’we ni vanhu lava nga nghenelangiki vukati.

Magazini lowu nge Psychology Today wa lemukisa: “Swi nga tika swinene ku hambanisa vunghana bya xiviri ni vunghana lebyi fambisanaka ni vunghana bya rirhandzu ni rimbewu. Ku ni khombo ra leswaku vanghana va xinuna ni va xisati va nga ha sungula ku rhandzana. Ku vukarha munhu hi ndlela ya vunghana ku nga cinca hi ku copeta ka tihlo ku hundzuka ku navela ka rimbewu.”

Eka mimpatswa leyi tekaneke, i swa nkoka leswaku yi papalata swilo leswi nga yi hoxaka ekhombyeni. Mutsari Dennis Prager ebukwini yakwe leyi nge Happiness Is a Serious Problem, u tsale a ku: “Ku tolovelana ngopfu ni vanhu lava u nga tekanangiki na vona swi nga xungeta vukati. A hi vuxaka bya rimbewu ntsena lebyi nga endlaka leswaku u va munghana lonkulu ni van’wana, nsati wa wena u ni lunghelo ro langutela leswaku ku va yena ntsena munghana wa wena lonkulu eka va xisati.” Yesu u vule leswaku munhu u fanele a lawula mbilu yakwe leswaku a ta tshama a basile emahanyelweni. (Matewu 5:28) Hikokwalaho, vana ni xinghana, kambe rindza mbilu ya wena naswona papalata swiyimo leswi nga ku susumetelaka ku anakanya swilo swo biha, leswi nga pfuxaka mintlhaveko yo biha kumbe swiendlo leswi nga fanelangiki eka munhu wa rimbewu leri hambaneke ni ra wena.

[Swifaniso leswi nga eka tluka 23]

Ku khathalela miri ni mianakanyo ya wena hi swona swi endlaka leswaku u rhandzeka

[Xifaniso lexi nga eka tluka 24]

Vanghana va phofulelana ta le mbilwini