Young People Ask . . .

Ha Yini Ndzi Tsandzeka Ku Va Ni Vunghana Lebyi Khomelelaka?

“Mina ni munghana wa mina a hi tsakela swilo swo tala leswi fanaka naswona a hi endla swilo leswi fanaka; a hi rhandza ku heta nkarhi swin’we. Kambe hi xitshuketa vunghana bya hina byi sungule ku hola hakatsongo-tsongo. Leswi swi ndzi tisele gome hakunene.”—Maria.

EKU heteleleni u tikumele munghana, munhu loyi a ku twisisaka naswona a nga ku soli. Kutani, xikan’we-kan’we vunghana bya n’wina byi sungula ku hela. U ringeta ku byi vuyetela, kambe ko fana ni kwala.

Munghana la tshembekaka i nchumu wa risima. (Swivuriso 18:24) Naswona ku lahlekeriwa hi yena swi vava ngopfu. Bibele yi hi byela leswaku loko Yobo a lahliwe hi vanghana vakwe, u ririle: “V̌arikweru v̌a tiṭhamele tlhelo, lav̌a ngi v̌a ri v̌anakulori la’v̌anene v̌a nḍi ṭhikile.” (Yobo 19:14) U nga ha titwa u hele matimba hi ndlela leyi fanaka loko na wena wa ha ku vona vunghana bya n’wina byi hela. Hilaha Patrick lontsongo a swi vekaka ha kona, “swi twala onge hiloko un’wana loyi u n’wi rhandzaka a lo fa.” Kambe ku vuriwa yini hiloko kahle-kahle vunghana hinkwabyo lebyi u veke na byona byi hetelele hi ku fa?

Vunghana Lebyi Nga Tiyangiki

Buku leyi nge Adolescence ya Eastwood Atwater yi hlamusela leswaku vunghana bya vana va kondlo-a-ndzi-dyi “byi ni mboyamelo wo hisa ivi byi tlhela byi titimela swinene, byi hundzuka hi mpimo lowukulu, naswona hi xihatla kutani sweswo swi vanga ku vaviseka ka mintlhaveko loko vunghana byi fa.” I yini lexi endlaka vunghana bya vana va kondlo-a-ndzi-dyi byi nga tiyi hi ndlela leyi? Xivangelo xin’wana hileswaku loko u ri karhi u kula, mintlhaveko, mavonelo, tipakani ni leswi u swi tsakelaka swi sungula ku hundzuka. (Ringanisa 1 Vakorinto 13:11.) U nga ha tikuma u ri emahlweni—kumbe u sele ndzhaku—eka tintangha ta wena etimhakeni to karhi.

Hikwalaho, loko vanghana va kula, minkarhi yin’wana va sungula ku hambana—ku nga ri hileswaku a va ha rhandzani, kambe hikwalaho ka leswi va sungulaka ku va ni tipakani leti hambaneke, ku tsakela leswi hambaneke ni mimpimanyeto leyi hambaneke. Swi nga ha va swinene leswaku vunghana byi hela. Loko u ri karhi u kula naswona u sungula ku teka timhaka ta moya ti ri ta nkoka swinene, u nga ha xiya leswaku khale ka van’wana va vanghana va wena a va nga ri na nkucetelo lowunene. (1 Vakorinto 15:33) Wa va rhandza, kambe a wa ha tsakeli ku va munghana wa vona ku fana ni le nkarhini lowu hundzeke.

Swilo Leswi Dlayaka Vunghana

Kutani ke, ku vuriwa yini hi loko u tshamela ku feriwa hi vunghana—vunghana lebyi a wu ta tsakela leswaku byi khomelela? Entiyisweni, swi nga vula leswaku u na swihoxo swo karhi swa vumunhu bya wena leswi u faneleke ku swi lulamisa. Hi xikombiso, mavondzo ya dlaya vunghana. Anakanya u ri na munghana la nga ni rifuwo, a ri ni nyiko, a koka mahlo, kumbe a dume ku ku tlula. Xana u vondzoka nyingiso lowu engetelekeke lowu a nga ha wu kumaka? “Mona i ku bola ka marambu.” (Swivuriso 14:30) Keenon lontsongo wa pfumela: “Kahle-kahle a ndzi vondzoka ndlela leyi munghana wa mina a a dume ha yona ni swilo hinkwaswo leswi a a ri na swona mina ndzi nga ri na swona, kutani sweswo swi khumbe vunghana bya hina.”

Ku lawula munhu un’wana ku nga ha va xivangelo xin’wana lexi dlayaka. Xana u ta titwisa ku yini loko u twa leswaku munghana wa wena u heta nkarhi wo tala swinene ni van’wana, naswona a heta nkarhi wutsongo swinene na wena? Muntshwa un’wana u pfumerile: “A ndzi ri na mavondzo niloko van’wana va vulavula ni van’wana va vanghana va mina.” U nga ha vona onge ku va munghana wa wena a va munghana wa van’wana wa ku xenga.

Ku lava ku hetiseka na swona swi nga dlaya vunghana. Hi xikombiso, u twa leswaku munghana wa wena u ku hlevile, kumbexana a boxa hambi ku ri timhaka ta xihundla. (Swivuriso 20:19) Hi vukarhi u ri: “A ndzi nge he pfuki ndzi n’wi tshembile!”

Vunghana—Xana I Ku Kuma Kumbe Ku Nyika Swo Karhi?

Loko mavondzo, ku lawula munhu un’wana, kumbe ku lava ku hetiseka swi dlaye vunghana bya wena, tivutise, ‘Xana ndzi lava yini eka vunghana?’ Xana u anakanya leswaku vunghana byi ta vula ku va ni munhu la nga mbulwa wo khandziyeka, munhu la nga hlonga la endlaka xin’wana ni xin’wana lexi u xi lerisaka? Xana u lava vanghana leswaku u va ni vito, ndhuma, kumbe u vuyeriwa? Xana u langutele ku tinyiketela loku heleleke eka munghana wa wena, naswona mi nga vi na nkarhi wo tala wa van’wana? Loko swi ri tano u fanele ku lulamisa vonelo ra wena hi vunghana.

Etidyondzweni ta le Bibeleni hi dyondza leswaku vuxaka lebyinene ni van’wana a byi vangiwi hi ku nyikiwa swo karhi, kambe byi va kona hi ku nyika! Eka Matewu 7:12, Yesu Kreste hi yexe u te: “Hikokwalaho hinkwaswo leswi mi lavaka leswaku vanhu va mi endla swona, va endleni swona na n’wina.” I ntumbuluko ku langutela swo karhi eka vanghana va wena. Buku leyi nge Understanding Relationships ya pfumela: “Nkarhi na nkarhi hi langutela leswaku munghana a va munhu la tshembekaka ni la nga ni ntiyiso, a hi rhandza, a hi byela swihundla ni swiphiqo swakwe, a hi pfuna loko hi lava ku pfuniwa, a hi tshemba naswona . . . a lunghekele ku tlhantlha timholovo.” Hambiswiritano, a swi heleli kwalaho. Buku ya engetela: “Leswi hi leswi vanhu va languteleke leswaku munghana a va endlela swona naswona va langutele ku swi endlela munghana na vona.”—Xiitaliki i xerhu.

Xiya ndlela leyi Yesu hi yexe a khomeke lava a va ri ekusuhi na yena ha yona. U byele vadyondzisiwa vakwe a ku: “A ndza ha mi vuri malandza, hikuva nandza a nga tivi lexi n’wini wa yena a xi endlaka; kambe ndzi mi vurile vanakulorhi.” Kambe, xana vunghana bya Yesu ni vadyondzisiwa vakwe a byi sekeriwe eka leswi a va kota ku n’wi endlela swona? Nikatsongo. U te: “A ku na munhu la nga ni rirhandzu leri tlulaka ra loyi a nyiketaka vutomi bya yena hikwalaho ka vanakulobye.” (Yohane 15:13, 15) Ina, xisekelo xa xiviri xa vunghana i rirhandzu leri nga riki na vutianakanyi! Loko rirhandzu ri ri masungulo, vuxaka byi nga kota ku hlakarhela etimholoveni ni le ka swiphiqo.

Loko Ku Va Ni Swiphiqo

Hi xikombiso, anakanya munghana wa wena a ri na mali, mabyongo, kumbe a nyikiwe ku ku tlula. Rirhandzu ro pfumala vutianakanyi ri ku pfuna leswaku u tsaka ni munghana wa wena. Nakambe Bibele yi ri: “Rirhandzu a ri na mavondzo.”—1 Vakorinto 13:4.

Kumbexana a hi nge munghana wa wena u vula kumbe a endla nchumu wo karhi lowu vavisaka mintlhaveko ya wena. Xana sweswo swi vula leswaku vuxaka bya n’wina a byi nga tlhaveriwi hi dyambu? A swi vuli swona. Muapostola Pawulo a a karhateke ngopfu loko munghana wakwe Marka a n’wi siyile eriendzweni ra vurhumiwa. A swi n’wi karhate ngopfu lerova u arile ku famba na Marka eriendzweni rakwe leri landzeleke! Pawulo u kale a tlhavana hi marito na Barnaba makwavo wa Marka, hikwalaho ka mhaka leyi. Hambiswiritano, endzhaku ka malembe, Pawulo u vulavule hi Marka hi rirhandzu, a tlhela a n’wi rhamba leswaku a ya na yena eRhoma leswaku a ta n’wi tirhela. Swi le rivaleni leswaku va tilulamisile timholovo ta vona.—Mintirho 15:37-39; 2 Timotiya 4:11.

Ha yini na wena u nga ringeti ku endla sweswo loko ku tshika ku pfuke swiphiqo eka vunghana bya n’wina? U nga pfumeleli timhaka ti kula. (Vaefesa 4:26) Loko u nga si endla swiboho kumbe hi ku hlundzuka u n’wi sola, yingisa leswi munghana wa wena a swi vulaka hi mhaka leyi. (Swivuriso 18:13; 25:8, 9) Kumbexana ku na laha mi nga twisisanangiki kona. Kambe ku vuriwa yini loko entiyisweni munghana wa wena a hoxisile hi leswi a nga tirhisangiki mianakanyo? Tsundzuka leswaku munghana wa wena na yena i munhu. (Pisalema 51:5; 1 Yohane 1:10) Naswona hinkwerhu hi vula ni ku endla swilo leswi hi tisolaka ha swona endzhaku.—Ringanisa Eklesiasta 7:21, 22.

Hambiswiritano, u nga yi veka erivaleni ndlela leyi swiendlo swa munghana wa wena swi ku vaviseke ha yona. Sweswo swi nga ha susumetela munghana wa wena ku tisola swi huma embilwini. Leswi rirhandzu ri nga riki “na xiveketela xa leswo biha,” kumbexana u nga ha rivala hi mhaka yoleyo. (1 Vakorinto 13:5) Loko a tsundzuka vunghana lebyi feke, Keenon lontsongo u ri: “Loko a ndzo tlhela ndzi kota ku byi aka nakambe, a ndzi nga ta langutela ku hetiseka eka vunghana bya hina. A ndzi ta va ndzi yingise swinene ndzi n’wi seketela swinene naswona ndzi nga hundzeleti swihoxo swakwe. Sweswi ndza swi twisisa leswaku lexi endlaka vunghana byi humelela i ku lulamisa swihinga ni mintlhontlho.”

Kambe ku vuriwa yini loko munghana wa wena a nga heti nkarhi wo tala na wena kukotisa enkarhini lowu hundzeke kumbexana nkarhi lowu wena u nga wu tsakelaka? Xana swi nga endleka leswaku u lawula ngopfu nkarhi ni nyingiso wa munghana wa wena? Leswi swi nga kuterisa vunghana. Vanhu lava nga ni vuxaka lebyinene va nyikana ntshunxeko wo endla swilo. (Ringanisa Swivuriso 25:17.) Va nyikana nkarhi lowu ringaneleke wo tiphina ni vanhu van’wana! Nakambe, Bibele yi khutaza Vakreste ‘ku pfula timbilu ta vona,’ evuxakeni bya vona. (2 Vakorinto 6:13) Hikwalaho, loko munghana a endla leswi, ku hava xivangelo xo n’wi languta a nga tshembekanga.

Kahle-kahle, a hi swinene ku titshega ngopfu hi munhu hambi ku ri wihi na wihi. (Pisalema 146:3) I vutlharhi ku aka vunghana ni vanhu lava nga riki tintangha ta wena, vo tanihi vatswari va wena, vakulu, ni vanhu van’wana lavakulu lava nga ni vutihlamuleri. Ana, u hlamusela leswi hi rirhandzu a ku: “Mana wa mina i munghana wa mina lonkulu. Ndzi nga vulavula na yena hi xin’wana ni xin’wana.”

U Nga Byi Kuma Vunghana Lebyi Khomelelaka!

Eka 1 Petro 3:8, Bibele yi ri: “Eku heteleleni: N’wina hinkwenu mi fanele ku va ni moya wun’we, mi twelana vusiwana, mi va ni rirhandzu eka vamakwenu, mi va ni mbilu ya vumunhu ni miehleketo ya ku titsongahata.” Ina, vana ni tintswalo, ntwela-vusiwana, ku tshembeka ka vumunhu, ni ku khathalela van’wana swi huma embilwini, kutani u ta tshama u ri karhi u tikumela vanghana! Entiyisweni, vunghana lebyi khomelelaka byi lava ntirho ni matshalatshala. Kambe vuyelo bya kona byi endla matshalatshala wolawo ya fanela.

Lexi tsakisaka, Bibele yi hi byela hi Davhida na Yonatani. A va ri ni vunghana byo hlawuleka. (1 Samuwele 18:1) A va kota ku hlula mavondzo ni swihoxo swa vumunhu leswi nga vuriki nchumu. Leswi a swi koteka hikuva havambirhi Davhida na Yonatani a va rhangisa vuxaka ni ku tshembeka eka Yehovha Xikwembu emahlweni ka xin’wana ni xin’wana. Na wena endla sweswo, kutani a wu nga vi na xiphiqo naswitsongo eku veni ni vanghana lava chavaka Xikwembu!

[Xifaniso lexi nga eka tluka 1]

Hakanyingi vunghana bya hela loko munhu a anakanya leswaku ku va ni vanghana van’wana i ku nga tshembeki