U Nga Byi Kuma Vunghana Lebyi Khomelelaka

KU NI swihinga eku kumeni ka vanghana. Kahle-kahle, Bibele yi vhumbhe leswaku “emasikwini [lawa] ya makumu” ku ta va ni ku kayivela ka rirhandzu, rirhandzu ra ntumbuluko ni vutshembeki. (2 Timotiya 3:1-5; Matewu 24:12) Swiyimo leswi swi vange ntungu wa xivundza hi mpimo lowu nga si tshamaka wu va kona. Wansati un’wana u te: “Laha ndzi tshamaka kona ku fana ni le ngalaveni ya Nowa. Loko u nga nghenelanga vukati, a wu nge rhambiwi.” Vutihlamuleri bya leswi hinkwaswo a hi xihoxo xa loyi a nga ni xivundza. Eswiphen’wini swin’wana swa misava, swiphiqo swa vunghana lebyi khomelelaka swi vangiwa hi ku va vanhu va tshamela ku rhurha, ku hohloka ka mindyangu, ku kayivela ka ntwela-vusiwana ni madoroba-nkulu lama nga ni khombo, swin’we ni ku hunguteka lokukulu ka nkarhi wo tihungasa.

Mutshami wa le dorobeni wa manguva lawa a nga hlangana ni vanhu vo tala hi vhiki, ku tlula lava mutshami wa le makaya wa lembe-xidzana ra vu-18 a nga ha va vonaka hi lembe kumbe hambi evuton’wini bya yena hinkwabyo! Kambe, namuntlha, vuxaka hi xitalo a bya ha nyawuli. Vo tala va tinyiketela swinene eku tihungaseni ni van’wana ni ku tilavela ntsako. Kambe, hi fanele hi pfumela leswaku ntsako wa hava ni ku va ni vanghana lavo biha swi fana ni ku teka mitwa u endla tihunyi ha yona. Eklesiasta 7:5, 6 yi ri: “Ŝi sasekile loko munhu a yingisela ku holov̌ela ka la’v̌o tlhariha, ku ri ni ku yingisela risimu ra ŝihunguki. Hikuv̌a kukotisa ku pfuma ka mitwa le’yi ṭhiv̌eriweke hansi ka mbita, ŝi tano ni ku hleka ka ŝihunguki. Ŝoleŝo na ŝona i v̌uhav̌a.” Mitwa yi vuvumela nkarhinyana yi ri karhi yi ba huwa, kambe ndzilo wa kona wu va wu nga ri na tihunyi leti ringaneke leswaku hi orha. Hi laha ku fanaka, huwa ya ku hleka ka vanakulorhi yi nga hi tinga swa xinkarhana, kambe a va nge xi herisi hinkwaxo xivundza lexi hi nga na xona ni ku enerisa xilaveko xa hina xo lava vanghana va ntiyiso.

Ku va wexe swi hambanile ni ku va ni xivundza. Nkarhi wun’wana ku va wexe swi fanerile leswaku hi phyuphya xisweswo hi va ni swo tala swo swi nyika tanihi munghana. Vo tala loko va khomiwa hi xivundza, va hundzukela eka vuhungasi bya tielektroniki hi ku hatlisa. Xiviko lexi humesiweke hi vulavisisi byin’wana xi vula leswaku swilo leswi tolovelekeke leswi vanhu vo tala va swi endlaka loko va khomiwa hi xivundza i ku hlalela thelevhixini. Kambe, valavisisi va fikelele makumu ya leswaku ku hlalela thelevhixini nkarhi wo leha hi xin’wana xa swilo swo biha ngopfu lexi hi xi endlaka loko hi khomiwa hi xivundza. Swi vanga vulolo, ku phirheka ni mijamujamu, swi vangela leswaku u nga swi koti ku endla vuxaka bya xiviri ni vanhu van’wana.

Kahle-kahle, ku va wexe swi nga hi pfuna swinene loko hi tirhisa nkarhi wa hina hi ri hexe hi ndlela leyi akaka. Hi nga endla leswi hi ku hlaya, hi tsala mapapila, hi endla swilo ni ku wisa. Ku va wexe loku akaka swi katsa ku khongela eka Xikwembu, ku dyondza Bibele ni ku anakanyisisa hi yona. (Pisalema 63:6) Leti i tindlela to titshineta ekusuhi na Yehovha Xikwembu, loyi a nga ta va Munghana wa hina lonkulu ku tlula hinkwavo.

Swikombiso Swa Le Bibeleni Swa Vunghana

Hambileswi swi nga swinene ku va ni vanghana lavo tala, Bibele yi hi tsundzuxa leswaku “ku ni nakulobye l’a tlulaka makwav̌o.” (Swivuriso 18:24) Hinkwerhu hi lava vanghana va nga ri vangani va xiviri lava hi khathalelaka hakunene, lava vunghana bya vona byi hi nyikaka ntsako, matimba ni ku rhula. Hambileswi vunghana byo tano bya ntiyiso byi kalaka namuntlha, swikombiso swin’wana swa khale leswi xiyekaka, swi kona eBibeleni. Hi xikombiso, a ku ri ni vunghana lebyikulu exikarhi ka Davhida na Yonathani. Xana hi nga dyondza yini eka leswi? Hikwalaho ka yini vunghana bya vona byi khomelerile?

Xikombiso xin’wana i xa Davhida na Yonathani lava a va ri ni timfanelo ta nkoka leti fanaka. Xa nkoka ngopfu, a va ri ni ku titwa loku fanaka ko tinyiketela eka Yehovha Xikwembu. Hi ku vona ripfumelo ra Davhida eka Xikwembu ni swiendlo swa yena swo sirhelela vanhu va Yehovha, “moya wa Yonatan wu namarela moya wa Davida, kutani Yonatan a ṅwi ranḍa kukota moya wa yena.” (1 Samuwele 18:1) Kutani, rirhandzu lerikulu hi Xikwembu, ri pfuna ku aka vunghana lebyi tiyeke.

Yonathani na Davhida a va ri vanhu vo tiya lava a va hanya hi misinya ya milawu ya Xikwembu. Hikwalaho a va xiximana. (1 Samuwele 19:1-7; 20:9-14; 24:6) Hakunene hi katekile loko hi kuma vanghana lava chavaka Xikwembu lava lawuriwaka hi misinya ya milawu ya Matsalwa.

Timhaka tin’wana ti hoxe xandla eka xinghana xa Davhida na Yonathani. Vuxaka bya vona a byi ri lebyo tshembeka ni bya ntiyiso, naswona a va tshembana swinene. Hi ku tshembeka Yonathani u rhangise swilaveko swa Davhida eka swa yena n’wini. A a nga ri na mavondzo hikwalaho ka leswi Davhida a tshembisiwe vuhosi; ku ri na sweswo, Yonathani u n’wi seketerile emintlhavekweni na hi tlhelo ra moya. Naswona Davhida u amukele mpfuno wa yena. (1 Samuwele 23:16-18) Hi ku tirhisa tindlela ta Matsalwa leti faneleke, Davhida na Yonathani a va byelana mintlhaveko ya vona. Vunghana bya vona bya ku chava Xikwembu a byi sekeriwe eka ku tlangelana lokukulu ni rirhandzu ra ntiyiso. (1 Samuwele 20:41; 2 Samuwele 1:26) Vunghana bya vona a byi nga onhaki hikuva havumbirhi bya vona va tshame va tshembekile eka Xikwembu. Ku tirhisa misinya yo tano ya milawu swi nga hi pfuna ku aka ni ku hlayisa vunghana bya ntiyiso.

Ndlela Yo Hlakulela Vunghana

Xana u lava vanghana va ntiyiso? U nga kali u languta ekule. Van’wana exikarhi ka lava u tolovelaneke na vona va nga va vanghana va wena, naswona va nga va va swi lava ku endla xinghana na wena. Ngopfu-ngopfu Vakreste-kuloni, i vutlhari ku tirhisa xitsundzuxo xa muapostola Pawulo xo ‘va pfulela timbilu.’ (2 Vakorinto 6:11-13) Hambiswiritano, u nga heli matimba loko matshalatshala man’wana ni man’wana yo kuma munghana ma nga heteleli ma endle vunghana lebyi tiyeke. Hi ntolovelo swi teka nkarhi ku kurisa xinghana, naswona a hi vunghana hinkwabyo lebyi nga ta va byi ente hi ndlela leyi ringanaka. (Eklesiasta 11:1, 2, 6) Kavula, leswaku hi kuma vunghana bya xiviri, hi fanele hi nga vi na vutianakanyi, naswona hi fanele hi landzela ndzayo ya Yesu leyi nge: “Hikokwalaho hinkwaswo leswi mi lavaka leswaku vanhu va mi endla swona, va endleni swona na n’wina.”—Matewu 7:12.

I mani loyi u lavaka leswaku a va munghana wa wena? Handle ka tintangha ta wena, ku vuriwa yini hi lavatsongo kumbe vanhu lavakulu? Vunghana bya Davhida na Yonathani, Rhuti na Nawumi na Pawulo na Timotiya hinkwavo a va hambana hi malembe. (Rhuti 1:16, 17; 1 Vakorinto 4:17) Xana u nga hundzisela xinghana xa wena eka tinoni ni le ka lava nga nghenelangiki vukati? Nakambe, anakanya hi vaakelani va wena lavantshwa. Va nga ha va va hambane ni vanghana va vona lavo tala kumbe hinkwavo hi ku rhurha kumbe hi ku cinca ndlela ya vona ya vutomi. U nga yimeli van’wana va ku lava. Loko u ri Mukreste, endla vunghana lebyi khomelelaka hi ku tirhisa ndzayo ya Pawulo leyi nge: “Tolovelanani, mi rhandzana tanihi vamakwavo, mi tlula van’wana hi ku kombana xichavo.”—Varhoma 12:10.

Hi nga anakanya hi vunghana tanihi ndlela yo nyika. Yesu u vule leswaku loko hi titoloveta ku nyika, vanhu va ta hi nyika. U tlhele a swi veka erivaleni leswaku ku ni ntsako lowukulu eku nyikeni ku tlula ku amukela. (Luka 6:38; Mintirho 20:35) Xana u tshama u hlangana ni vanhu va mindhavuko yo hambana? Mintsombano ya misava hinkwayo ya Timbhoni ta Yehovha yi kombise leswaku vanhu va mindhavuko yo hambana-hambana va nga vumba vunghana bya ntiyiso ni lebyi khomelelaka loko va gandzela Xikwembu hi ndlela leyi fanaka.

Ku Hlayisa Vunghana Byi Nga Onhaki

Lexi twisaka ku vava, lava vonakaka va ri vanghana minkarhi yin’wana va twisana ku vava. Rihlevo leri vavisaka, ku paluxa xihundla, ku kayivela ku kombisa ku tlangela—leswi hi swin’wana leswi vavisaka ngopfu loko swi humelela eka loyi a wu n’wi langutele ku va munghana wa ntiyiso. Xana ku nga endliwa yini eka swiyimo swo tano?

Veka xikombiso lexinene. Endla hilaha u nga kotaka hakona leswaku u papalata ku vanga ku vaviseka loku nga lavekiki. Etindhawini tin’wana swi tolovelekile eka vanghana leswaku va endla mafenya hi swihoxo swa vanghana va vona. Kambe ku khomana hi tihanyi kumbe vukanganyisi a swi nge endli leswaku vanghana va tshinelelana, hambiloko va vula leswaku “a nḍo tlanga ntsena.”—Swivuriso 26:18, 19.

Tikarhatele ku hlayisa vunghana. Ku va ni swidoledole minkarhi yin’wana, loko munhu a langutele leswi tlulaka mpimo eka munghana wakwe. Munghana loyi a vabyaka kumbe loko a karhatekile hikwalaho ka xiphiqo lexikulu kumbexana a nge kombisi ntsako hi ndlela leyi tolovelekeke. Kutani, eminkarhini yo tano, ringeta ku twisisa ni ku va museketeri.

Lulamisa swiphiqo hi xihatla naswona hi musa. Loko swi koteka swi endleni mi ri n’wexe. (Matewu 5:23, 24; 18:15) Tiyiseka leswaku munghana wa wena wa swi tiva leswaku u lava ku hlayisa vuxaka lebyinene. Vanghana lavanene va rivalelana. (Vakolosa 3:13) Xana u ta va munghana wa muxaka wo tano—loyi a namarhelaka ku tlula makwavo?

Ku kambisisa ni ku anakanyisisa hi vunghana ko va masungulo ntsena. Loko hi ri ni xivundza, a hi tekeni goza leri faneleke, kutani a hi nge khomiwi hi xivundza nkarhi wo leha. Loko hi tikarhata, hi nga va kuma vanghana va ntiyiso. Hi nga vumba xiboho lexi tiyeke ni van’wana va vona. Kambe ku hava la nga tekaka ndhawu ya Xikwembu, Munghana lonkulu ku tlula hinkwavo. I Yehovha ntsena la nga hi tivaka, a hi twisisa ni ku hi seketela hilaha ku heleleke. (Pisalema 139:1-4, 23, 24) Kutlulakwalaho, Rito ra yena ri nyika ntshembo lowu hlamarisaka hi vumundzuku—misava leyintshwa laha swi nga ta koteka ku va ni vanghana va ntiyiso hi laha ku nga heriki.—2 Petro 3:13.

[Swifaniso leswi nga eka tluka 5]

Davhida na Yonathani va tiphine hi vunghana bya ntiyiso, kutani na hina hi nga tiphina hi byona